Τι είναι η Κριτική Φυλετική Θεωρία και πώς εξετάζει τη φυλετική προκατάληψη στους νόµους και τη γλώσσα
Η Κριτική Φυλετική Θεωρία (Critical Race Theory) είναι µια διεπιστηµονική µελέτη –από µελετητές και ακτιβιστές των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωµάτων– για το πώς οι νόµοι, τα κοινωνικά και πολιτικά κινήµατα και τα µέσα ενηµέρωσης διαµορφώνουν και διαµορφώνονται από τις κοινωνικές αντιλήψεις περί φυλής και εθνότητας. Εδώ, η λέξη «κριτική» αναφέρεται στην κριτική σκέψη, στην κριτική θεωρία και στην επιστηµονική κριτική, δεν έχει τη σηµασία του κρίνω ή επικρίνω ανθρώπους.
Η Κριτική Φυλετική Θεωρία εφαρμόζεται στην κοινωνιολογία για να ερµηνεύσει τις κοινωνικές, πολιτικές και νοµικές δοµές, καθώς και την κατανοµή εξουσίας µέσω ενός «φακού» που εστιάζει στην έννοια της φυλής και στις εµπειρίες του ρατσισµού. Για παράδειγµα, το εννοιολογικό της πλαίσιο εξετάζει τη φυλετική προκατάληψη στους νόµους και τους νοµικούς θεσµούς, όπως είναι π.χ. τα πολύ διαφορετικά ποσοστά φυλάκισης µεταξύ φυλετικών οµάδων στις Ηνωµένες Πολιτείες.
Μια βασική έννοια της ΚΦΘ είναι η διατοµεακότητα, ο τρόπος µε τον οποίο επηρεάζονται διαφορετικές µορφές ανισότητας και ταυτότητας από διασυνδέσεις φυλής, τάξης, φύλου και αναπηρίας. Οι µελετητές της βλέπουν τη φυλή ως ένα κοινωνικό κατασκεύασµα, χωρίς βιολογική βάση: υποστηρίζουν ότι η κοινωνική και νοµική δοµή προωθεί τα συµφέροντα των λευκών εις βάρος των «εγχρώµων» ανθρώπων και ότι η φιλελεύθερη έννοια της ουδετερότητας του αµερικανικού δικαίου παίζει σηµαντικό ρόλο στη διατήρηση µιας φυλετικά άδικης κοινωνικής τάξης, όπου οι νόµοι, οι επισήµως τυφλοί ως προς το χρώµα της φυλής νόµοι στην πράξη διαιωνίζουν φυλετικές διακρίσεις. Γενικά, η ΚΦΘ απορρίπτει τη φυλετική αχρωµατοψία.
Η Κριτική Φυλετική Θεωρία ξεκίνησε στις Ηνωμένες Πολιτείες στα µέσα της δεκαετίας του 1970, ενώ οι νόµοι-ορόσηµα για τα πολιτικά δικαιώµατα της δεκαετίας του 1960 διαβρώνονταν και τα σχολεία διαχωρίζονταν εκ νέου. Σύµφωνα µε τους υποστηρικτές της, η άνθηση των πολιτικών δικαιωµάτων και το όραµα της ισότητας δεν διήρκεσαν παρά λίγα χρόνια. Οι φυλετικές ανισότητες επέµειναν ακόµη και µετά τη θέσπιση της νοµοθεσίας για τα πολιτικά δικαιώµατα και των νόµων της «αχρωµατοψίας»: έτσι, οι ερευνητές της ΚΦΘ στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 άρχισαν να επεξεργάζονται και να επεκτείνουν κριτικές νοµικές θεωρίες (CLS) σχετικά µε την τάξη, την οικονοµική δοµή και το δίκαιο προκειµένου να εξετάσουν τον ρόλο της νοµοθεσίας των ΗΠΑ στη διαιώνιση του ρατσισµού. Αµερικανοί όπως ο Derrick Bell, ο Alan Freeman, ο Kimberlι Crenshaw, ο Richard Delgado, ο Cheryl Harris κ.ά. επηρεάστηκαν από το έργο παλαιότερων στοχαστών όπως ο Antonio Gramsci, η ακτιβίστρια κατά της δουλείας Sojourner Truth, οι Αφροαµερικανοί Frederick Douglass και W.E.B. Du Bois, καθώς και από τα κινήµατα Black Power, Chicano και τον ριζοσπαστικό φεµινισµό των δεκαετιών 1960 και 1970.
Από το 2020, οι συντηρητικοί νοµοθέτες στις ΗΠΑ προσπάθησαν να απαγορεύσουν ή να περιορίσουν τη διδασκαλία της ΚΦΘ σε σχολεία πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, υποστηρίζοντας ότι είναι ψευδής και αντιαµερικανική, ότι ενοχοποιεί και κακοποιεί τους λευκούς, ότι προωθεί τον ριζοσπαστικό αριστερισµό και ότι κατηχεί τα παιδιά µε δογµατικό τρόπο.
Στην εισαγωγή του στην περιεκτική δημοσίευση του 1995 των βασικών κειµένων της Κριτικής Φυλετικής Θεωρίας, ο Αφροαµερικανός ακτιβιστής Cornel West την περιέγραψε ως «ένα πνευµατικό κίνηµα που είναι µέρος µιας µακράς παράδοσης ανθρώπινης αντίστασης και απελευθέρωσης». Το 2017, ο καθηγητής της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου της Αλαµπάµα, Richard Delgado, από τους πρώτους θεωρητικούς της Κριτικής Φυλετικής Θεωρίας, και η νοµικός Jean Stefancic την περιέγραψαν ως «µια σειρά ακτιβιστών και µελετητών που ενδιαφέρονται να µελετήσουν και να µεταµορφώσουν τη σχέση µεταξύ φυλής, ρατσισµού και εξουσίας». Οι αρχές της Κριτικής Φυλετικής Θεωρίας έχουν υπερβεί τον ακαδηµαϊκό χώρο και χρησιµοποιούνται για τη βαθύτερη κατανόηση κοινωνικοοικονοµικών ζητηµάτων όπως η «φτώχεια, η αστυνοµική βία και οι παραβιάσεις των δικαιωµάτων ψήφου», που επηρεάζονται από τους τρόπους µε τους οποίους η φυλή και ο ρατσισµός γίνονται αντιληπτοί και παρεξηγούνται στις Ηνωµένες Πολιτείες.
Η Κριτική Φυλετική Θεωρία αναλύει την αφήγηση για να φωτίσει και να εξερευνήσει βιωµένες εµπειρίες φυλετικής καταπίεσης. Ένα από τα κύρια δόγµατα της φιλελεύθερης νοµολογίας είναι ότι οι άνθρωποι µπορούν να δηµιουργούν ελκυστικές αφηγήσεις για να σκεφτούν και να µιλήσουν για καλύτερα επίπεδα δικαιοσύνης. Ο Delgado και η Stefancic το ονοµάζουν αυτό empathic fallacy: η εσφαλµένη πεποίθηση ότι είναι δυνατό να «ελέγξουµε τη συνείδησή µας» χρησιµοποιώντας µόνο τη γλώσσα για να ξεπεράσουµε τον φανατισµό και τη στενοµυαλιά. Υποστηρίζουν ότι ο λόγος από µόνος του είναι ένα αναποτελεσµατικό εργαλείο για την καταπολέµηση του ρατσισµού, καθώς το σύστηµα της ελεύθερης έκφρασης τείνει να ευνοεί τα συµφέροντα των ισχυρών ελίτ και να αναθέτει την ευθύνη για τα ρατσιστικά στερεότυπα στην «αγορά ιδεών».
Δεδοµένου ότι ο ρατσισµός κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται άβολα, η empathic fallacy βοηθά την κυρίαρχη κουλτούρα να πιστέψει λανθασµένα ότι δεν υπάρχει πια και ότι οι κυρίαρχες εικόνες, οι στερεοτυπικοί χαρακτήρες και οι προκαταλήψεις —που συνήθως απεικονίζουν τις µειονότητες µε αρνητικό φως— τους παρέχουν µια αληθινή φυλετική εικόνα των κοινωνιών. Με βάση αυτές τις αφηγήσεις, η κυρίαρχη οµάδα δεν χρειάζεται να αισθάνεται ένοχη ή να κάνει προσπάθεια για να ξεπεράσει τον ρατσισµό, ενώ οι αυτοαποκαλούµενοι φιλελεύθεροι που υποστηρίζουν την ελευθερία της έκφρασης µπορούν να αισθάνονται ενάρετοι διατηρώντας τη δική τους ανώτερη θέση.
Η Κριτική Φυλετική Θεωρία έχει προκαλέσει διαμάχη στις Ηνωµένες Πολιτείες για τη διαχείριση αφήγησης σε νοµικές µελέτες, την υποστήριξή της στη «νοµική εργαλειοποίηση» σε αντίθεση µε τις ιδανικές χρήσεις του νόµου και την ενθάρρυνση των µελετητών του νόµου να προωθήσουν τη φυλετική ισότητα. Από το 2020, έχουν γίνει προσπάθειες από συντηρητικούς να αµφισβητήσουν την Κριτική Φυλετική Θεωρία όπως διδάσκεται σε σχολεία, ιδιαίτερα στις Ηνωµένες Πολιτείες όπου υπάρχει συγκεκριµένο ιστορικό παρελθόν. Ανάµεσα στους δριµείς επικριτές της είναι ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραµπ, ο συντηρητικός ακτιβιστής Christopher Rufo και διάφοροι Ρεπουµπλικανοί αξιωµατούχοι και σχολιαστές στο Fox News και στις δεξιές ραδιοφωνικές εκποµπές. Ως απάντηση στη διδασκαλία της Κριτικής Φυλετικής Θεωρίας, δεκάδες πολιτείες έχουν εισαγάγει νοµοσχέδια που περιορίζουν το τι µπορεί να διδαχθεί στα σχολεία σχετικά µε τη φυλή, την αµερικανική ιστορία, την πολιτική και το φύλο.
Στο πλαίσιο της Κριτικής Φυλετικής Θεωρίας διάφορες υποοµάδες επικεντρώνονται σε θέµατα και αποχρώσεις για συγκεκριµένες εθνοφυλετικές ή/και περιθωριοποιηµένες κοινότητες, όπως στη σχέση της φυλής µε την αναπηρία, την εθνικότητα, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την κοινωνική τάξη ή τη θρησκεία. Για παράδειγµα, ο Κριτικός Φυλετικός Φεµινισµός, η Εβραϊκή Κριτική Φυλετική Θεωρία, η Κριτική Φυλετική Θεωρία των Μαύρων, των Λατίνων, των Ασιατών της Αµερικής, η Ποσοτική Κριτική Φυλετική Θεωρία και οι Κριτικές Φυλετικές µελέτες των ιθαγενών Αµερικανών. Οι µεθοδολογίες της έχουν επίσης εφαρµοστεί στη µελέτη οµάδων λευκών µεταναστών. Η Κριτική Φυλετική Θεωρία έχει επίσης αρχίσει να ενθαρρύνει έρευνα που εξετάζει την κατανόηση της φυλής εκτός των Ηνωµένων Πολιτειών.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια AthensVoice «Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου
7°
