Ο εν εγρηγόρσει (woke) ευαγγελιστής

Το χριστιανικό πανεπιστήμιο Asbury στο Wilmore του Κentucky είναι γνωστό για τη δράση του στις µεγάλες θρησκευτικές αναβιώσεις (revival) ή αναζωπυρώσεις (resurgence), καθώς και για τη λεγόµενη Μεγάλη Αφύπνιση (Great awakening)· κατ’ επέκταση τη Wokeness (αφύπνιση, επαγρύπνιση). Η λέξη wokeness απαντούσε µέχρι πρότινος µόνο µε τη µορφή woke —αφυπνισµένος, εν εγρηγόρσει— και ως νεολογισµός εκφράζει τη σαρωτική σε δυναµική νέα (αρχές του 2010) αµερικανική κουλτούρα της προστασίας του άνευ ορίων φυλετικού εξισωτισµού, της ιδεολογίας του φύλου, της «διαφορετικότητας», του ακτιβισµού κατά της κλιµατικής αλλαγής και του αποτελεσµατικού αλτρουισµού.

Ο Ross Douthat —δηµοσιογράφος των New York Times, πρώην προτεστάντης που ασπάστηκε τον καθολικισµό— επιχειρεί έναν ορισµό της Wokeness µε αφορµή τη δηµόσια —αποτυχηµένη— προσπάθεια της συντηρητικής Εβραίας συγγραφέως Bethany Mandel να αποδώσει τον ορισµό: η δυσκολία που ενέχει µια τέτοια προσπάθεια οφείλεται κυρίως στην υπόγεια σύνδεση της wokeness µε το θεολογικό της εφαλτήριο: «Τι είναι η Αµερική στα καλύτερά της; Ισότητα και ελευθερία. Τι είναι η αριστερά, στα καλύτερά της; Η µετατροπή αυτών των ιδανικών σε βιωµένες πραγµατικότητες. Αλλά αυτό το εγχείρηµα συναντά διαρκώς όρια, απογοητεύσεις και ήττες. Όπου κι αν κοιτάξετε, οι τροµερές ανισότητες επιµένουν. Κι αυτή η επιµονή πρέπει να µας αναγκάσει να κοιτάξουµε βαθύτερα —πέρα από τις προσπάθειες να κατακτήσουµε νοµικά δικαιώµατα ή να αναδιανείµουµε τον πλούτο—, στις πολιτισµικές και ψυχικές δοµές που διαιωνίζουν την καταπίεση, προτού ο νόµος και η πολιτική αρχίσουν καν να παίζουν ρόλο. Με αυτόν τον τρόπο η ακαδηµαϊκή κοινότητα προσπαθεί εδώ και καιρό να περιγράψει πώς γενεές ρατσιστικής, οµοφοβικής, σεξιστικής και ετεροκανονικής εξουσίας έχουν εγγραφεί, όχι µόνο στους νόµους µας αλλά και στην ίδια την ψυχή µας».

Ο Ross Douthat ως ευφυής άνθρωπος, είχε εντοπίσει φυσικά την καταγωγική σύνδεση της «αφυπνίσεως» (Wokeness) µε τον προτεσταντισµό. Λίγο νωρίτερα είχε επισηµάνει στο κείµενό του, αλλά δεν είχε επιµείνει: «Προσωπικά µου αρέσει ο όρος Great awakening, ο οποίος παραπέµπει στις ρίζες του νέου προοδευτισµού στο πλαίσιο του προτεσταντισµού, αλλά προφανώς οι κοσµικοί προοδευτικοί τον βρίσκουν αντιδραστικό». Όπως, ίσως, θα φανεί παρακάτω η µεταστροφή του Douthat στον καθολικισµό, ενώ ήταν ενήλικος, πιθανώς να τον κατατάσει στη χορεία των «χλιαρών», λογικών συντηρητικών θρησκευοµένων χριστιανών που προτιµούν τη γαλήνη της εκκλησιαστικής παραδοσιακής ζωής από τη συνεχή ένταση των κοινωνικών µαχών και της πνευµατικής εκτινάξεως που προκαλεί καθηµερινά. Εξάλλου, είναι πιο βολικό να αφήσει κατά µέρος τις θρησκευτικές καταβολές αυτής της ιδεολογίας, αλλά και κάθε ιδεολογίας, διότι κινδυνεύει —όχι αδίκως— να γίνει γραφικός, ειδικά στα µάτια της εκκοσµικευµένης δυτικής κοινωνίας. Έτσι κι αλλιώς, όσοι εκ του υπολοίπου πλανήτη αντιλαµβάνονται τη ζωή τους υπό καθεστώς θεοκρατίας, φυσιοκρατίας ή ανιµισµού και όχι ορθολογικού αναστοχασµού, αδιαφορούν εντελώς για τέτοιου είδους συζητήσεις. Απλώς διάγουν τον βίο τους υποταγµένοι.

Συνεχόµενες ώρες προσευχής

Υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις που σηµαντικά κινήµατα «φωτισµένα από το Άγιο Πνεύµα» σάρωσαν την πανεπιστηµιούπολη του Wilmore και διαχύθηκαν σε όλο το αµερικανικό έθνος. Το µοτίβο είναι παλαιό και σχετικώς τυποποιηµένο, υπό την έννοια της εκφράσεώς του και όχι της αφορµής του. Πιστός ή πρώην πιστός καταλαµβάνεται από την επιτακτική παρουσία του Αγίου Πνεύµατος, δηλαδή ενός ανωτέρου σκοπού, και οδηγείται στην αναπόδραστη πράξη µιας ενέργειας που υποτίθεται ότι θα σώσει τον ίδιο και ολόκληρη την ανθρωπότητα. Μόνο σε αυτήν την ένθεη ύπαρξή του, εντελώς καθαρός και γυµνός απέναντι στον Θεό και στον θάνατο, καθησυχάζεται και πορεύεται, ενώ ταυτοχρόνως αναλαµβάνει την ανθρωπότητα στους ώµους του µε το θάρρος της υπάρξεώς του. Χρίζεται σταυροφόρος του δικαίου και της ισότητας. Πολλά, πάρα πολλά τα σχετικά παραδείγµατα που για κάποιον —άγνωστο µέχρι στιγµής λόγο— συµβαίνουν τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο.

Τον Φεβρουάριο του 1905, κατά τη διάρκεια µιας χιονοθύελλας, µια συνάντηση προσευχής στον κοιτώνα των ανδρών επεκτάθηκε στην υπόλοιπη πανεπιστηµιούπολη και στην πόλη Wilmore. Τον Φεβρουάριο του 1908, ξέσπασε «αναζωπύρωση» ενώ κάποιος προσευχόταν στο παρεκκλήσι. Ο θρησκευτικός πυρετός διήρκεσε δύο εβδοµάδες µε προσευχές και επικλήσεις στον Κύριο.

Τον Φεβρουάριο του 1921 η τελευταία λειτουργία µιας προγραµµατισµένης «αναζωπύρωσης» διήρκεσε µέχρι τις 6 το πρωί και οι λειτουργίες παρατάθηκαν για τρεις ηµέρες. Τον Φεβρουάριο του 1950 µια µαρτυρία φοιτητή οδήγησε σε µαζικές εξοµολογήσεις επί 118 ώρες: το συµβάν έγινε η δεύτερη κορυφαία είδηση σε εθνικό επίπεδο. Υπολογίζεται ότι 50.000 άνθρωποι βρήκαν µια νέα εµπειρία στον Χριστό ως αποτέλεσµα αυτής της «αφυπνίσεως».

Τον Μάρτιο του 1958 η «εγρήγορση» ξεκίνησε σε µια φοιτητική συνάντηση νηστείας και προσευχής που επεκτάθηκε στο παρεκκλήσι και διήρκεσε 63 ώρες.

Στις 3 Φεβρουαρίου του 1970 ο πρύτανης Custer B. Reynolds, ενώ ήταν προγραµµατισµένο να µιλήσει στο παρεκκλήσι, δήλωσε ότι ο Ιησούς τού ζητούσε να καλέσει το εκκλησίασµα σε συλλογική εκδήλωση θρησκευτικής «αφύπνισης». Τα µαθήµατα ακυρώθηκαν για µια εβδοµάδα κατά τη διάρκεια των 144 ωρών αδιάλειπτης «αφύπνισης», αλλά ακόµη και µετά την επανέναρξη των µαθηµάτων στις 10 Φεβρουαρίου, το αµφιθέατρο Hughes παρέµεινε ανοιχτό για προσευχή. Στις συνεδρίες προήδρευαν ο Reynolds, ο Clarence Hunter και άλλοι καθηγητές. Περίπου 2.000 οµάδες «µαρτύρων» βγήκαν από το Wilmore για να στελεχώσουν εκκλησίες και τουλάχιστον 130 πανεπιστηµιουπόλεις σε όλη τη χώρα. Τον Μάρτιο του 1992 µια εξοµολόγηση φοιτητών κατά τη διάρκεια λήξης τού ετήσιου συνεδρίου Αγιότητας στο παρεκκλήσι, µετατράπηκε σε 127 συνεχόµενες ώρες προσευχής και δοξολογίας.

Τον Φεβρουάριο του 2006  σε ένα φοιτητικό παρεκκλήσι οι πιστοί έµειναν επί τέσσερις ηµέρες προσευχόµενοι και δοξολογώντας τον Κύριο. Τέλος, φέτος, στις 8 Φεβρουαρίου, ο Zach Meerkreebs, ένας εθελοντής προπονητής ποδοσφαίρου, έκανε ένα αυτοσχέδιο κήρυγµα για την αγάπη. Επί δύο εβδοµάδες 250.000 άνθρωποι συνολικά από τις ΗΠΑ µοιράστηκαν τον εν λόγω πνευµατικό τόπο της προσευχής και της συνευρέσεως.

Η µάχη ενάντια στο Κακό

Η «αφύπνιση» ή «αναγέννηση» είναι χαρακτηριστικό στοιχείο του προτεσταντισµού. Θα µπορούσε κάποιος να το χαρακτηρίσει γενέθλια συνθήκη της θρησκευτικής µεταρρυθµίσεως του 16ου αιώνα που οδήγησε στην παγκόσµια κατίσχυσή του ως χριστιανικού δόγµατος το οποίο διώκει τον εφησυχασµό έναντι της πίστη, όπως επισηµαίνεται χαρακτηριστικά στην Αποκάλυψη 3: 15-19: «Ξέρω τα έργα σου, ότι ούτε ψυχρός είσαι ούτε ζεστός, είθε να ήσουν ψυχρός ή ζεστός• έτσι επειδή είσαι χλιαρός, και ούτε ψυχρός ούτε ζεστός, πρόκειται να σε ξεράσω από το στόµα µου. Επειδή λες ότι είµαι πλούσιος και πλούτισα και δεν έχω ανάγκη από τίποτε, και δεν ξέρεις ότι εσύ είσαι ο ταλαίπωρος και ο ελεεινός και ο φτωχός και ο τυφλός και ο γυµνός σε συµβουλεύω να αγοράσεις από µένα χρυσάφι δοκιµασµένο από τη φωτιά για να πλουτίσεις, και ιµάτια λευκά για να ντυθείς και να µη φανερωθεί η ντροπή της γύµνιας σου και να χρίσεις τα µάτια σου µε κολλύριο για να βλέπεις. Εγώ όσους αγαπώ τους ελέγχω και τους περνάω από παιδεία. Γίνε λοιπόν ζηλωτής και µετανόησε». Αιώνες νωρίτερα, ο Ηράκλειτος επεσήµαινε: «Αρηϊφάτους θεοί τιµώσι και άνθρωποι» (Τους πεσόντες στη µάχη τιµούν Θεοί και άνθρωποι).

Πράγµατι, ποιος δεν στέκεται µε θαυµασµό µπροστά στον αφοσιωµένο πολεµιστή, στον εν εγρηγόρσει υπερασπιστή του δικαίου; Στον άνθρωπο του Λόγου και του Θεού; Σπαρτιάτες, χριστιανοί µάρτυρες, αναβαπτιστές, θαβωρίτες, κοµµουνιστές, ζηλωτές εν γένει, µοιράζονται την πεποίθηση του Δικαίου Λόγου στη µάχη ενάντια στο Κακό που κάθε φορά παίρνει διαφορετικό περιεχόµενο. Ο προσωπικός προτεσταντικός Θεός εξωθεί συνεχώς τον πιστό του ψηλότερα και µακρύτερα, παρέχοντας στην ατοµική ανθρώπινη ύπαρξη τη δύναµη που χρειάζεται για να σταθεί µε θάρρος µπροστά στην άβυσσο. Ο άνθρωπος υπόκειται σε µια εσωτερικευµένη ευθύνη υπερασπίσεως του Θείου. Η καταγωγή ενός τέτοιου υποκειµένου στερεώνει το έλλογο ον του Εµµάνουελ Καντ και την ατοµική ευθύνη που το καθορίζει.

Έτσι, αριστεροί δικαιωµατιστές και νεοφιλελεύθεροι µοιράζονται το κοινό χαρακτηριστικό της εξατοµικευµένης υπάρξεως, της απαλλαγµένης από τους δεσµούς της µε την ανισοβαρή κοινότητα από την οποία προήλθαν και την τοπικότητα που προϋποθέτει. Η διεθνιστική οπτική της εξαγιασµένης από το Άγιο Πνεύµα αδελφότητας, πέραν γένους, φυλής και πατρότητας, σφυρηλατεί µια ανθρωπινότητα βασισµένη αποκλειστικά στη χρονικότητα. Ο άνθρωπος είναι ίδιος και ίσος απέναντι στον Θεό, ανεξαρτήτως τόπου, γένους και φυλής. Δεν έχει ανάγκη τον χώρο ως προσδιοριστικό παράγοντα ταυτότητας. Η ταυτότητα είναι επιλογή. Ένας από τους τοµείς αναπτύξεως αυτής της ιδέας είναι ο «αποτελεσµατικός αλτρουισµός» (effective altruism). Θα αναφερθώ µε λίγα λόγια επ’ αυτού διότι νοµίζω ότι συµπυκνώνει όλες τις εκφράσεις της «αφυπνισµένης συνειδήσεως» (wokeness).

Ο Sohale Mortazavi —συγγραφέας από το Σικάγο και πολέµιος των liberal αριστε-

ρών— επισηµαίνει: «Οι αποτελεσµατικοί αλτρουιστές ή ΕΑ (Effective Αltruists), όπως αυτοαποκαλούνται, υποστηρίζουν ότι δεν δίνουν απλώς όσο το δυνατόν περισσότερα για φιλανθρωπικούς σκοπούς, αλλά κατανέµουν αυτούς τους πόρους για να πετύχουν τον ισχυρότερο αντίκτυπο. […] Πολλοί απαρνούνται καριέρες που παραδοσιακά θεωρούνται κοινωνικά αποδεκτές, προς όφελος εκείνων που είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρες, ώστε να µεγιστοποιήσουν τις δυνατότητές τους για φιλανθρωπική προσφορά. Αυτό είναι γνωστό ως “κερδίζω για να δίνω” (earn to give), ένα από τα βασικά δόγµατα του κινήµατος. Σύµφωνα µε αυτό το σκεπτικό, τα επαγγέλµατα που προκαλούν πιθανές βλάβες στο δηµόσιο καλό δεν είναι απλώς δικαιολογηµένα αλλά και ενδεδειγµένα, εφόσον η αµοιβή είναι επαρκής για να αντισταθµίσει µέσω της φιλανθρωπικής προσφοράς τη βλάβη που προξενούν».

Νέες µορφές φιλανθρωπιάς και η κουλτούρα της αφύπνισης

Tα τελευταία χρόνια ο αποτελεσµατικός αλτρουισµός έχει κερδίσει σηµαντικό έδαφος.

µεταξύ των liberal τεχνολογικών ελίτ της Silicon Valley και της επιχειρηµατικής τάξης. Μιλώντας για το πρόσφατο βιβλίο του MacAskill, «What We Owe the Future», ο Έλον Μασκ έγραψε στο Twitter: «Αυτό ταιριάζει απόλυτα µε τη φιλοσοφία µου». Η φιλανθρωπία µπορεί να µην έχει αλλάξει πολύ από τις ηµέρες του Carnegie και του Rockefeller, αλλά ο φιλανθρωπικός χώρος έχει σίγουρα επεκταθεί και αυξηθεί σε επιρροή. Ο µη κερδοσκοπικός «τρίτος τοµέας» (οι περιβόητες ΜΚΟ), ο οποίος αναλαµβάνει ολοένα και περισσότερο τον ορισµό και τη διαχείριση του δηµόσιου αγαθού, έχει καλύψει κάποια κενά για τα ενδεή και µαραµένα κράτη πρόνοιας. Αυτό είχε βαθιά επιρροή στην αριστερή liberal πολιτική, ιδίως από τότε που οι προοδευτικοί ακτιβιστές άρχισαν να µεταναστεύουν στα πανεπιστήµια και τους µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς σε αναζήτηση πελατειακών σχέσεων στις δεκαετίες 1960 και 1970. Όπως έχουν εξηγήσει ο Benjamin Y. Fong και η Melissa Naschek (συντάκτες, µεταξύ άλλων, του αριστερού αµερικανικού περιοδικού «Jacobin»), ο αναπτυσσόµενος τοµέας των ΜΚΟ µετακινήθηκε «στους χώρους που κάποτε καταλάµβαναν τα συνδικάτα, οι σύλλογοι και τα πολιτικά κόµµατα». Κατά τη διάρκεια της ιδιωτικοποίησης του δηµόσιου αγαθού, οι φιλάνθρωποι γραφειοκρατιοποίησαν την ακτιβιστική αριστερά που ενεργεί ως υποστηρικτής και διαχειριστής του. Ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας των ΜΚΟ είναι πλέον συνώνυµο της liberal πολιτικής, ενώ τα φιλελεύθερα-αριστερά κινήµατα ταυτίζονται µε τις ΜΚΟ που τα στηρίζουν. 

Ο φωτισµένος αλτρουιστής έχει αναλάβει τη σωτηρία όλων πέραν της τοπικής του κοινότητας και της περιορισµένης διάρκειας του βίου του, και ανεξαρτήτως των θρησκευτικών του καταβολών ή της πλήρους αθεΐας (αν υπάρχει κάτι τέτοιο). Ο EA δεσµεύεται στην κουλτούρα της εξατοµικευµένης ευθύνης που είναι το βασικό πλαίσιο της αµερικανικής κοινωνίας: ο εν εγρηγόρσει (woke) ευαγγελιστής θα σηκώσει στους ώµους του το βάρος του κόσµου για να αγγείλει το καλό νέο στα πέρατα αυτού.

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ειδική έκδοση για τα 20 χρόνια Athens Voice «Επιβιώνοντας στον 21ο αιώνα - Οι πολιτικές, οι τάσεις, τα ρεύµατα της εποχής µας», σε επιµέλεια Σώτης Τριανταφύλλου