Σαν σήμερα, 23 Δεκεμβρίου, η επίσημη επανένωση των Βερολινέζων

Σαν σήμερα στις 23 Δεκεμβρίου 1989 δόθηκε επισήμως για πρώτη η φορά η άδεια για ελεύθερη μετακίνηση μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Γερμανίας χωρίς βίζα. Είχε προηγηθεί, στις 9 Νοεμβρίου, η πανηγυρική πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Στις 13 Αυγούστου 1961, η κομμουνιστική κυβέρνηση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΔΓ) άρχισε να χτίζει με συρματόπλεγμα και σκυρόδεμα ένα «αντιφασιστικό τείχος», μεταξύ Ανατολικού και Δυτικού Βερολίνου. Ο επίσημος σκοπός αυτού του Τείχους του Βερολίνου ήταν να εμποδίσει τους λεγόμενους δυτικούς «φασίστες» από το να εισέλθουν στην Ανατολική Γερμανία και να «υπονομεύσουν το σοσιαλιστικό κράτος». Ο πραγματικός σκοπός όμως ήταν να μπει ένα στοπ στις μαζικές αυτομολήσεις από την Ανατολή στη Δύση.

Το Τείχος του Βερολίνου έμεινε όρθιο μέχρι τις 9 Νοεμβρίου 1989, όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ανατολικής Γερμανίας ανακοίνωσε ότι οι πολίτες της ΛΔΓ μπορούσαν να περάσουν τα σύνορα όποτε ήθελαν. Εκείνο το βράδυ, εκστασιασμένα πλήθη κατέκλεισαν το τοίχος. Μερικοί εισήλθαν ελεύθερα στο Δυτικό Βερολίνο, ενώ κάποιοι πιο γενναίοι πήραν σφυριά και αξίνες και άρχισαν να γκρεμίζουν το ίδιο το τοίχος. Μέχρι σήμερα, το Τείχος του Βερολίνου παραμένει ένα από τα πιο δημοφιλή και χαρακτηριστικά σύμβολα του Ψυχρού Πολέμου.

Το Τείχος του Βερολίνου: Η διχοτόμηση μιας ολόκληρης πόλης

Μετά την λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου το 1945, οι ειρηνευτικές διασκέψεις των Συμμάχων στη Γιάλτα και το Πότσνταμ καθόρισαν τη μοίρα και το μέλλον της Γερμανίας. Διαίρεσαν το ηττημένο έθνος σε τέσσερις «συμμαχικές ζώνες κατοχής»: Το ανατολικό τμήμα της χώρας πήγε στη Σοβιετική Ένωση, ενώ το δυτικό μέρος πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία.

Παρόλο που το Βερολίνο βρισκόταν εξ ολοκλήρου στο σοβιετικό τμήμα της χώρας, περίπου 160 χιλιόμετρα από τα σύνορα μεταξύ της ανατολικής και της δυτικής ζώνης κατοχής, οι συμφωνίες της Γιάλτας και του Πότσνταμ χώρισαν την πόλη σε παρόμοιους τομείς. Οι Σοβιετικοί κατέλαβαν το ανατολικό μισό, ενώ οι υπόλοιποι Σύμμαχοι το δυτικό. Αυτή η «τερταπλή» κατοχή του Βερολίνου ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1945.

Οι Σοβιετικοί απέκλεισαν την πόλη εμποδίζοντας τον εφοδιασμό της

Η ύπαρξη του Δυτικού Βερολίνου, μιας δυτικής πόλη βαθιά μέσα στην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία, «έκατσε σαν κόκκαλο στον σοβιετικό λαιμό», όπως το έθεσε ο ηγέτης της ΕΣΣΔ, Nikita Khrushchev. Οι σοβιετικοί ξεκίνησαν αμέσως τις προσπάθειες για να διώξουν οριστικά τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βρετανία και τη Γαλλία από την πόλη. Το 1948, ο σοβιετικός αποκλεισμός του Δυτικού Βερολίνου είχε ως στόχο να λιμοκτονήσει τους δυτικούς Συμμάχους αναγκάζοντάς τους να φύγουν οριστικά. Ωστόσο, αντί να υποχωρήσουν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους ξεκίνησαν να στέλνουν προμήθειες στην πόλη από αέρος. Αυτή η προσπάθεια, γνωστή ως «Berlin Airlift», διήρκεσε περισσότερο από ένα χρόνο και παρέδωσε περισσότερους από 2,3 εκατομμύρια τόνους τροφίμων, καυσίμων και άλλων απαραίτητων προμηθειών στο Δυτικό Βερολίνο. Οι Σοβιετικοί αναγκάστηκαν να ακυρώσουν τον αποκλεισμό το 1949.

Στις 22 Οκτωβρίου 1961, ένας καβγάς μεταξύ ενός ανατολικογερμανού συνοριοφύλακα και ενός Αμερικανού αξιωματούχου καθ' οδόν για την όπερα στο Ανατολικό Βερολίνο, οδήγησε σε αυτό που ένας αυτόπτης μάρτυρας αποκάλεσε «κάτι αντίστοιχο με μία αναμέτρηση στην Άγρια Δύσης μπροστά από κάποιο σαλούν». Εκείνη την ημέρα, αμερικανικά και σοβιετικά τανκς βρέθηκαν αντιμέτωπα να αλληλοκοιτιούνται στο Checkpoint Charlie για 16 ώρες. Οι φωτογραφίες της αντιπαράθεσης είναι μερικές από τις πιο γνωστές εικόνες του Ψυχρού Πολέμου.

Οι ροές των προσφύγων συνέχισαν να αυξάνονται

Μετά από μια δεκαετία σχετικής ηρεμίας, οι εντάσεις φούντωσαν ξανά το 1958. Για τα επόμενα τρία χρόνια, οι Σοβιετικοί, μετά από την επιτυχημένη εκτόξευση του δορυφόρου Sputnik τον προηγούμενο χρόνο κατά τη διάρκεια της «Διαστημικής Κούρσας» και εκτεθειμένοι από την ατελείωτη ροή προσφύγων από την ανατολή προς τη δύση (σχεδόν 3 εκατομμύρια από το τέλος του αποκλεισμού, πολλοί από τους οποίους ήταν νέοι ειδικευμένοι εργάτες όπως γιατροί, δάσκαλοι και μηχανικοί), άρχισαν ξανά τις απειλές, ενώ οι Σύμμαχοι συνέχισαν να πιέζουν. Οι σύνοδοι κορυφής, οι διασκέψεις και οι διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν δεν έφεραν καμία λύση.

Στο μεταξύ, οι ροές των προσφύγων συνεχίστηκαν. Τον Ιούνιο του 1961, περίπου 19.000 άνθρωποι έφυγαν από τη ΛΔΓ μέσω του Βερολίνου. Τον επόμενο μήνα, 30.000 τράπηκαν σε φυγή. Τις πρώτες 11 ημέρες του Αυγούστου, 16.000 Ανατολικογερμανοί διέσχισαν τα σύνορα προς το Δυτικό Βερολίνο και στις 12 Αυγούστου ακολούθησαν περίπου 2.400 - ο μεγαλύτερος αριθμός προσφύγων που εγκατέλειψαν ποτέ την Ανατολική Γερμανία σε μία μόνο μέρα.

Εκείνο το βράδυ, ο πρωθυπουργός Khrushchev έδωσε στην κυβέρνηση της Ανατολικής Γερμανίας εντολή να σταματήσει η ροή των μεταναστών κλείνοντας οριστικά τα σύνορά της. Σε μόλις δύο εβδομάδες, ο ανατολικογερμανικός στρατός, η αστυνομία και εθελοντές εργάτες κατασκεύασαν έναν αυτοσχέδιο τοίχος από συρματοπλέγματα και τσιμεντόλιθους, το Τείχος του Βερολίνου, χωρίζοντας την πόλη στα δύο.

Πριν χτιστεί το τείχος, οι Βερολινέζοι και στις δύο πλευρές της πόλης μπορούσαν να κυκλοφορούν αρκετά ελεύθερα: διέσχιζαν τα σύνορα Ανατολής-Δύσης για να δουλέψουν, να ψωνίσουν, να πάνε στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Τα τρένα και οι γραμμές του μετρό μετέφεραν επιβάτες καθημερινά. Μετά την κατασκευή του τείχους, ήταν αδύνατο να περάσει κανείς από το Ανατολικό στο Δυτικό Βερολίνο εκτός από ένα από τα τρία σημεία ελέγχου: το Helmstedt («Σημείο ελέγχου Alpha»), το Dreilinden («Σημείο ελέγχου Bravo») και στο κέντρο του Βερολίνου, το Friedrichstrasse («Σημείο ελέγχου Charlie»). Η ΛΔΓ έχτισε συνολικά 12 σημεία ελέγχου κατά μήκος του τείχους. Σε κάθε ένα από τα σημεία ελέγχου, οι Ανατολικογερμανοί στρατιώτες έλεγχαν διπλωμάτες και άλλους αξιωματούχους προτού τους επιτραπεί η είσοδος ή η έξοδος. Εκτός από ειδικές περιπτώσεις, οι ταξιδιώτες από το Ανατολικό και το Δυτικό Βερολίνο σπάνια επιτρέπονταν να περάσουν τα σύνορα.

Kennedy: «Ένα τείχος είναι πολύ καλύτερο από έναν πόλεμο»

Η κατασκευή του Τείχους του Βερολίνου σταμάτησε πράγματι τις ροές των προσφύγων από την Ανατολή στη Δύση και όντως εκτονώθηκε η κρίση μεταξύ Δύσης και Σοβιετικής Ένωσης. Αν και δεν ήταν ευχαριστημένος με την ανέγερση του Τείχους, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, John F. Kennedy παραδέχτηκε ότι «ένα τείχος είναι πολύ καλύτερο από έναν πόλεμο». Σχεδόν δύο χρόνια μετά την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου, ο Kennedy παρέδωσε μία από τις πιο διάσημες ομιλίες μπροστά σε 120.000 ανθρώπους που συγκεντρώθηκαν έξω από το δημαρχείο του Δυτικού Βερολίνου, λίγα βήματα από την Πύλη του Βρανδεμβούργου. Η ομιλία του Kennedy έχει μείνει στην ιστορία για την φράση «Ich bin ein Berliner» («Είμαι Βερολινέζος»).

Συνολικά, τουλάχιστον 171 άνθρωποι σκοτώθηκαν προσπαθώντας να περάσουν από το Τείχος του Βερολίνου με οποιοδήποτε τρόπο, ακόμα και σκάβοντας υπόγεια περάσματα. Ωστόσο, η απόδραση από την Ανατολική Γερμανία δεν ήταν τελείως αδύνατη. Από το 1961 μέχρι την πτώση του τείχους το 1989, περισσότεροι από 5.000 Ανατολικογερμανοί (συμπεριλαμβανομένων περίπου 600 συνοριοφυλάκων) κατάφεραν να περάσουν τα σύνορα πηδώντας από μπαλκόνια δίπλα στο τοίχος, σκαρφαλώνοντας πάνω από τα συρματοπλέγματα, πετώντας με αερόστατα, σερνόμενοι στους υπονόμους ή οδηγώντας μέσα από ανοχύρωτα σημεία.

Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου

Στις 9 Νοεμβρίου 1989, καθώς ο Ψυχρός Πόλεμος άρχισε να γέρνει υπέρ του Δυτικού στρατοπέδου, ένας εκπρόσωπος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας ανακοίνωσε μια σειρά νέων κανονισμών σχετικά με την διέλευση των συνόρων. Όταν πιέστηκε για το πότε θα πραγματοποιηθούν οι αλλαγές, είπε «Από όσο γνωρίζω... ισχύει άμεσα, χωρίς καθυστέρηση». Οι κάτοικοι του Ανατολικού Βερολίνου άρχισαν να συρρέουν στα σημεία ελέγχου, φωνάζοντας «Tor auf» («Άνοιξε την πύλη»). Μετά από λίγες ώρες, οι φρουροί αναγκάστηκαν να αφήσουν τα πλήθη να περάσουν, όπου οι κάτοικοι του Δυτικού Βερολίνου τους υποδέχτηκαν με λουλούδια και σαμπάνιες.

Περισσότεροι από 2 εκατομμύρια άνθρωποι από το Ανατολικό Βερολίνο επισκέφτηκαν το Δυτικό Βερολίνο εκείνο το Σαββατοκύριακο για να γιορτάσουν σε αυτό που ένας δημοσιογράφος περιέγραψε ως «το μεγαλύτερο πάρτι στο δρόμο στην ιστορία του κόσμου». Οι άνθρωποι που άρχισαν να κατεδαφίζουν το τείχος έμειναν γνωστοί ως «mauerspechte» ή «δρυοκολάπτες τοίχου», ενώ λίγο αργότερα γερανοί και μπουλντόζες ολοκλήρωσαν την κατεδάφιση. Πολύ σύντομα το τείχος είχε ισοπεδωθεί και το Βερολίνο ενώθηκε για πρώτη φορά από το 1945. «Μόνο σήμερα», ένας Βερολινέζος ζωγράφισε με σπρέι σε ένα κομμάτι του τοίχους, «ο πόλεμος τελείωσε πραγματικά».

Η Πύλη του Βρανδεμβούργου άνοιξε στις 22 Δεκεμβρίου 1989 και εκείνη την ημερομηνία, ο καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Helmut Kohl πέρασε την πύλη όπου και τον υποδέχτηκε ο πρωθυπουργός της Ανατολικής Γερμανίας Hans Modrow. Οι Δυτικογερμανοί και οι Δυτικοβερολινέζοι πήραν την άδεια να ταξιδεύουν χωρίς βίζα στις 23 Δεκεμβρίου. Η επανένωση της Ανατολικής και της Δυτικής Γερμανίας επισημοποιήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1990, σχεδόν ένα χρόνο μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.