Ο μύθος του Άι Βασίλη και πώς εμποδίζει την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και την ικανότητα κριτική σκέψης των παιδιών
Ο μύθος του Άγιου Βασίλη είναι μια ευρέως αποδεκτή παράδοση σε πολλούς πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο. Οι γονείς συχνά λένε στα παιδιά τους ιστορίες για τον Άγιο Βασίλη, ή τον Άγιο Νικόλαο, όπως είναι γνωστός στις περισσότερες χώρες, έναν ευδιάθετο άνδρα που μοιράζει δώρα στα παιδιά την παραμονή των Χριστουγέννων.
Αν και μπορεί να φαίνεται ακραίο, προτείνω να σταματήσουμε να λέμε στα παιδιά για τον Άγιο Βασίλη, αν μας ενδιαφέρει να αναπτύξουν τις δεξιότητες και τις ικανότητες κριτικής σκέψης τους.
Έ, και; Τι θα πάθουμε; «Σε τι βλάπτει η πίστη σε δοξασίες παραδόσεις; Ποιος ο κίνδυνος; Και τι έγινε που λέμε στα παιδιά για τον Άγιο Βασίλη και άλλα όμορφα έθιμα; Στο κάτω κάτω εμείς τι πάθαμε που τα πιστεύαμε;» σκέφτεστε.
Ο καθηγητής φιλοσοφίας D. K. Johnson, περιγράφει την παρακάτω ιστορία: «Ο Τζέι υπερασπίστηκε την ύπαρξη του Άγιου Βασίλη μπροστά σε όλη την τάξη του με την απλή βάση ότι «η μητέρα του δεν θα του έλεγε ψέματα», για να διαβάσει στη συνέχεια το λήμμα της εγκυκλοπαίδειας για τον Άγιο Βασίλη μπροστά σε όλη την τάξη και ταυτόχρονα να ανακαλύψει ότι η μητέρα του του έλεγε ψέματα.»[1]
Δεν ξέρω αν το γνωρίζετε, αλλά η μέση επίδοση των 15χρονων Ελλήνων μαθητών στην κατανόηση κειμένου, τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες είναι επανειλημμένα, και το 2023 αλλά και τα τελευταία χρόνια, μία από τις χαμηλότερες μεταξύ των χωρών της ΕΕ, σύμφωνα με το του Διεθνές Πρόγραμμα Αξιολόγησης Μαθητών (PISA).[2]
Το πρόγραμμα PISA αξιολογεί όχι μόνο τις γνώσεις αλλά και τις δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένης της κριτικής σκέψης, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία στον σύγχρονο κόσμο.
Αφήστε λοιπόν για λίγο τις αντιρρήσεις στην άκρη και αφιερώστε λίγο χρόνο να εξετάσετε και την αντίθετη άποψη (όπως πρέπει δηλαδή να κάνουμε πάντα, όταν μας επιτρέπουν οι προκαταλήψεις και οι παγιωμένες αντιλήψεις μας).
Τα αντεπιχειρήματα περιλαμβάνουν:
Υπονομεύει την εμπιστοσύνη και την ειλικρίνεια
Επιτρέπεται οι γονείς να λένε ψέματα; Από την πρώτη στιγμή που αναλαμβάνουμε γονικές ευθύνες, αντιμετωπίζουμε το δίλημμα του εάν είναι σωστό ή όχι να χρησιμοποιούμε το ψέμα για να επιτύχουμε το στόχο μας με τα παιδιά μας. Ο Άγιος Βασίλης, αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα αυτού του διλήμματος.
Μία από τις κύριες ανησυχίες σχετικά με τον μύθο του Άγιου Βασίλη είναι ότι υπονομεύει την εμπιστοσύνη προς τους ενήλικες και τους φορείς εξουσίας. Όταν τα παιδιά ανακαλύπτουν ότι τους ειπώθηκε επανειλημμένα μια ψευδής ιστορία, αυτό μπορεί να δημιουργήσει αίσθηση προδοσίας και αμφισβήτησης της αξιοπιστίας αυτών που εμπιστεύονται. Αυτό μπορεί να δυσκολέψει τα παιδιά να αναπτύξουν υγιείς σχέσεις εμπιστοσύνης με τους ενήλικες.
Με το να διηγούμαστε στα παιδιά την ιστορία του Άγιου Βασίλη, τα εκπαιδεύουμε να πιστεύουν σε πράγματα που δεν είναι αληθή. Αυτό μπορεί να τα καθιστά πιο ευάλωτα στην εξαπάτηση. Επιπλέον, τους μαθαίνει ότι είναι αποδεκτό να λένε ψέματα, ακόμα και σε ανθρώπους που αγαπούν περισσότερο!
Η «μαγική σκέψη» και ο κίνδυνος της ανακριβούς παρουσίασης
Ένα ακόμη σημαντικό θέμα αφορά την πιθανή ζημία που μπορεί να προκύψει από την ανακριβή παρουσίαση του κόσμου. Κατά τη διάρκεια της κρίσιμης φάσης της ανάπτυξης, τα παιδιά εξερευνούν και προσπαθούν να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους, πασχίζοντας να διακρίνουν τι είναι πραγματικό και τι είναι φαντασία, τι είναι αλήθεια και τι παραμύθια, τι είναι λογικό και τι … παραλογικό. Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι αυτή η περίοδος είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, και το ψέμα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά αυτήν τη διαδικασία.
Η "μαγική σκέψη" μπορεί να οδηγήσει σε έναν ολισθηρό δρόμο, όπου τα παιδιά δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από τα παραμύθια. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στο μέλλον, καθώς τα παιδιά χάνουν την ικανότητά τους να διακρίνουν ανάμεσα σε πραγματικότητα και φαντασία.
Ένα μικρό βήμα προς την κακή κατεύθυνση μπορεί να οδηγήσει σε έναν επικίνδυνο μονοπάτι. Εάν πάρουμε τον κατήφορο προς τον ολισθηρό δρόμο της «μαγικής σκέψης», δύσκολα θα μπορέσουμε να σταματήσουμε.[3] Την επόμενη φορά που ένα παιδί θα εκτεθεί σε ανακρίβειες ή θα υποστεί κατήχηση για τον Μωάμεθ που ανέβηκε στον ουρανό με ένα άσπρο άλογο, ή για θέματα όπως η γένεση και η … επίπεδη μορφή της Γης, μπορεί να δυσκολευτεί να διακρίνει την αλήθεια από τα παραμύθια.
Παρεμποδίζει τις δεξιότητες κριτικής σκέψης και λογικού συλλογισμού
Όταν τα παιδιά πιστεύουν στον Άγιο Βασίλη, δεν χρησιμοποιούν τις δεξιότητες κριτικής σκέψης τους για να αξιολογήσουν τα στοιχεία. Αντίθετα, απλώς αποδέχονται αυτό που τους λένε, ακόμα κι αν δεν έχει νόημα. Αυτό μπορεί να τους δυσκολέψει στο να αναπτύξουν δεξιότητες κριτικής σκέψης αργότερα στη ζωή τους, οι οποίες είναι απαραίτητες για τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων.
Επιπλέον, ο μύθος του Άγιου Βασίλη προκαλεί προκλήσεις και στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων λογικής συλλογιστικής των παιδιών. Όταν παρουσιάζεται στα παιδιά μια ιστορία που αντίκειται στην κατανόησή τους για τον κόσμο, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και αποπροσανατολισμό. Τα παιδιά μπορεί να δυσκολευτούν να συμβιβάσουν αυτές τις αταίριαστες πληροφορίες με τις δικές τους εμπειρίες και παρατηρήσεις. Αυτό μπορεί να εμποδίσει την ικανότητά τους να σκέφτονται κριτικά και να κάνουν ορθές κρίσεις.
Δημιουργία γνωστικής ασυμφωνίας και πιθανή επίπτωση στην ψυχική υγεία
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, αρχίζουν να μαθαίνουν περισσότερα για τον κόσμο και συνειδητοποιούν ότι ο Άγιος Βασίλης δεν είναι αληθινός. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει γνωστική ασυμφωνία, μια κατάσταση ψυχικής δυσφορίας που προκύπτει όταν δύο ή περισσότερες πεποιθήσεις είναι ασυνεπείς μεταξύ τους. Τα παιδιά μπορεί να αισθάνονται προδομένα ή ότι τους λένε ψέματα, και μπορεί να δυσκολεύονται να συμβιβάσουν την πίστη τους στον Άγιο Βασίλη με την αυξανόμενη κατανόησή τους για τον κόσμο.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η πίστη στον Άγιο Βασίλη μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική υγεία ενός παιδιού. Μερικά παιδιά μπορεί να αγχωθούν ή να φοβηθούν για τον Άγιο Βασίλη και μπορεί να δυσκολεύονται να διακρίνουν μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα ύπνου, έλλειψης συγκέντρωσης και δυσκολιών στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Ανταμοιβή
Οι γονείς υπόσχονται στο παιδί ότι θα ανταμειφθεί μόνον αν κάποια αόρατη εξωτερική δύναμη που τον παρακολουθεί εγκρίνει τις πράξεις του - όπως υπόσχονται οι περισσότερες από τις θρησκείες.
Επιπλέον, ο τρόπος που παρουσιάζουμε την ανταμοιβή επηρεάζει την ηθική ανάπτυξη του παιδιού. Η υπόσχεση της ανταμοιβής μόνο από μια αόρατη εξωτερική δύναμη μπορεί να οδηγήσει το παιδί να εξαρτάται από εξωτερικές ανταμοιβές για τη συμπεριφορά του, αντί να εστιάζει στις εσωτερικές του αξίες και ηθικές αρχές.
Προώθηση ευπιστίας και συμμόρφωσης
Η πρακτική της ενθάρρυνσης των παιδιών να πιστέψουν στον Άγιο Βασίλη μπορεί ακούσια να καλλιεργήσει την ευπιστία και τη συμμόρφωση. Όταν τα παιδιά διδάσκονται να δέχονται πληροφορίες χωρίς αμφιβολία, αυτό μπορεί να τα κάνει πιο επιρρεπή σε παραπληροφόρηση και χειραγώγηση. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα προβληματικό σε μια εποχή όπου τα παιδιά βομβαρδίζονται συνεχώς με πληροφορίες από διάφορες πηγές.
Εναλλακτικές προσεγγίσεις στη μαγεία των διακοπών
Υπάρχουν τρόποι για να δημιουργήσετε μια αίσθηση μαγείας και θαύματος κατά τη διάρκεια της περιόδου των γιορτών χωρίς να θέσετε σε κίνδυνο τις ικανότητες κριτικής σκέψης των παιδιών. Αυτές οι δραστηριότητες μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές και αξέχαστες και δεν συνοδεύονται από τους ίδιους κινδύνους με το να πιστεύετε στον Άγιο Βασίλη. Για παράδειγμα, οι οικογένειες μπορούν να επικεντρωθούν στις παραδόσεις του να μοιράζονται δώρα, να περνούν χρόνο με τα αγαπημένα τους πρόσωπα και να συμμετέχουν σε πράξεις καλοσύνης. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να καλλιεργήσουν μια αίσθηση χαράς και σύνδεσης χωρίς να βασίζονται σε έναν φανταστικό χαρακτήρα.
Τώρα, αν επιμένετε να διατηρήσετε την παράδοση και τα έθιμα, υπάρχει λύση και μάλιστα πολύ απλή. Εξηγήστε στο παιδί ότι πρόκειται για ένα μύθο, όπως αυτός της Χιονάτης και συνεχίστε να προσποιείστε ότι ο Άγιος Βασίλης έφερε τα δώρα - χωρίς να γίνεστε οι ίδιοι Πινόκιο!
Καλλιέργεια φαντασίας και δεξιοτήτων κριτικής σκέψης με τον μύθο του Άγιου Βασίλη
Για όσους υποστηρίζουν ότι η παράδοση του Άγιου Βασίλη βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν τη φαντασία, αυτό αφορά τα παραμύθια και όχι ιστορίες τις οποίες τις παρουσιάζουμε ως πραγματικές. Δεν υπάρχει κάτι το οποίο να μπορεί να φανταστεί το παιδί για μια πραγματική ιστορία. Αντίθετα αν παρουσιάσουμε τον Αη Βασίλη σαν ένα παραμύθι τότε θα βοηθήσουμε τα παιδιά να αναπτύξουν την φαντασία τους και μάλιστα χωρίς να είναι ανάγκη να πούμε κανένα ψέμα.
Τέλος, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί για να καλλιεργήσουν τις δεξιότητες κριτικής σκέψης στα παιδιά - χρησιμοποιώντας τον μύθο του Άγιου Βασίλη. Αυτά περιλαμβάνουν:
Ενθαρρυντικές ερωτήσεις και συζήτηση όταν τα παιδιά αρχίσουν να εκφράζουν τις αμφιβολίες τους για τον Άγιο Βασίλη.
Παροχή ευκαιριών για εξερεύνηση και ανακάλυψη.
Μοντελοποίηση δεξιοτήτων κριτικής σκέψης στην καθημερινή ζωή.
Διδασκαλία στα παιδιά πώς να αξιολογούν τις πληροφορίες.
Καλλιεργώντας την αγάπη για τη μάθηση και ενθαρρύνοντας τα παιδιά να σκέφτονται μόνα τους, μπορούμε να τα βοηθήσουμε να αναπτύξουν τις δεξιότητες κριτικής σκέψης που χρειάζονται για να επιτύχουν σε έναν περίπλοκο και συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο.
Συμπέρασμα
Ενώ η παράδοση να μιλάμε στα παιδιά για τον Άγιο Βασίλη μπορεί να είναι καλοπροαίρετη, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους πρέπει να σταματήσουμε να λέμε στα παιδιά για τον Άγιο Βασίλη, αν θέλουμε να αναπτύξουν τις δεξιότητες και τις ικανότητές τους κριτικής σκέψης. Αν συνεχίσουμε, τα μαθαίνουμε να πιστεύουν σε πράγματα που δεν είναι αληθινά, κάτι που μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη τους στους ενήλικες και να τους κάνει πιο πιθανό να είναι ευκολόπιστοι ή να εξαπατηθούν εύκολα. Επίσης, εμποδίζει τις δεξιότητες κριτικής σκέψης, δημιουργεί γνωστική ασυμφωνία και μπορεί να είναι επιβλαβής για την ψυχική υγεία. Μπορείτε να απολαύσετε το πνεύμα των γιορτών εξηγώντας ότι πρόκειται για ένα παραμύθι, ενώ και υπάρχουν πολλές άλλες παραδόσεις και δραστηριότητες που μπορούν να δημιουργήσουν μια αίσθηση χαράς και θαυμασμού κατά την περίοδο των γιορτών.
Ενθαρρύνοντας τις δεξιότητες κριτικής σκέψης από μικρή ηλικία, μπορούμε να δώσουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις, να αμφισβητούν τις υποθέσεις και να περιηγούνται στον κόσμο με αυτοπεποίθηση.
11°
