Κακοποίηση; Ποια κακοποίηση;

Με αφορμή την 25^η Νοεμβρίου, διεθνή ημέρα για την εξάλειψη της βίας σε βάρος των γυναικών, ας στρέψουμε το βλέμμα και σε μία μάλλον υποφωτισμένη μορφή βίας, την ψυχολογική βία, που χωρίς να αφήνει εμφανή ίχνη, κακοποιεί το θύμα συστηματικά αλλά ύπουλα, σχεδόν ανεπαίσθητα, και τελικά το σημαδεύει βαθιά, «σαν την μικρή σταθερή σταγόνα που τρυπάει τον βράχο ευκολότερα από τον ορμητικό χείμαρρο».

Πριν από 85 χρόνια ο θεατρικός συγγραφέας Πάτρικ Χάμιλτον έδωσε τον τίτλο «Gaslight»  στο έργο του που αποτύπωνε την ψυχολογική κακοποίηση και τα παιχνίδια που έπαιζε ο ήρωάς του, Jack, με το μυαλό της συζύγου του, Bella. Στο έργο αυτό ο άνδρας προσπαθεί να οδηγήσει την γυναίκα του στην παράνοια, χαμηλώνοντας και δυναμώνοντας τα φώτα και μετακινώντας αντικείμενα στο σπίτι, αρνούμενος ότι το έκανε αυτός.

Ο τίτλος του έργου έμελλε να αποτελέσει όρο για το είδος εκείνο της ψυχολογικής κακοποίησης που οδηγεί το θύμα να αμφιβάλλει για τις αισθήσεις του και να πιστεύει πως ο,τιδήποτε βιώνει, αντιλαμβάνεται ή θυμάται, είναι παράλογο ή προϊόν της φαντασίας του.

Η ψυχολογική βία είναι βία στην πιο ύπουλη μορφή της, γιατί, χωρίς να αφήνει ίχνη στο σώμα, αποδυναμώνει το θύμα σταδιακά, σχεδόν ανεπαίσθητα, «σαν την μικρή σταθερή σταγόνα που τρυπάει τον βράχο ευκολότερα από τον ορμητικό χείμαρρο» και το καθιστά ανήμπορο να αντιδράσει.

Και παρόλο που πρόκειται για σοβαρής μορφής κακοποίηση, ύπουλα διαβρωτική, ελάχιστα συζητείται. Τι δείχνουν οι έρευνες;

Εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχεδόν το 1/2 των γυναικών άνω των 15 ετών έχει υποστεί ψυχολογική βία σε συντροφική σχέση, με σημαντικές διαφοροποιήσεις να καταγράφονται μεταξύ των κρατών μελών ως προς την ορατότητα του φαινομένου. Στη Δανία και τη Λετονία 6 στις 10 γυναίκες έχουν αναφέρει ότι έχουν υποστεί ψυχολογική βία, έναντι 1/3 στην Ιρλανδία (Gender Equality Index 2022, European Institute for Gender Equality).

Σύμφωνα δε με πρόσφατη εγχώρια έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (Νοέμβριος 2023), από το σύνολο των γυναικών του δείγματος το 40,42% δήλωσε ότι έχει υποστεί ψυχολογική βία κάποια στιγμή στο πλαίσιο συντροφικής σχέσης, με το ποσοστό για τις νέες γυναίκες ηλικίας 18-29 ετών να ξεπερνά το 48% και το ποσοστό των γυναικών που ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 30-44 ετών να ξεπερνά το 45%.

Και πού βρισκόμαστε νομοθετικά;

Σύμφωνα με την Ομάδα εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Βίας εναντίον των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (GREVIO) και τα αποτελέσματα της έκθεσής της που δημοσιεύθηκε 14 Νοεμβρίου 2023, η χώρα μας έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στα θέματα καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και σχετικές πρόσφατες τροποποιήσεις στον Ποινικό Κώδικα.

Πλην όμως επισημαίνεται ότι δεν υπάρχει διάταξη ειδικά για την ποινικοποίηση της ψυχολογικής βίας, παρόλη τη συχνότητα του φαινομένου, και ότι οι ισχύουσες διατάξεις για την άσκηση βίας ή απειλής δεν έχουν επαρκή προστατευτική δύναμη. Άλλωστε, όπως σημειώνει η έκθεση, η ψυχολογική βία μπορεί να συνίσταται σε σειρά περιστατικών μικρότερης έντασης, που δεν είναι δηλαδή κατ’ ανάγκη ποινικά κολάσιμα αν αντιμετωπιστούν μεμονωμένα, αλλά συχνά συνιστούν ένα μοτίβο κακοποίησης που τραυματίζει σοβαρά την ψυχική ακεραιότητα του θύματος.

Επίσης, από τα στοιχεία προκύπτει ότι σπάνια ασκείται δίωξη για ψυχολογική βία, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις που ασκήθηκε τέτοια δίωξη, έχει λάβει χώρα και σωματική κακοποίηση.

Τέλος, η GREVIO προτείνει τη θεσμοθέτηση διάταξης για την ποινικοποίηση ειδικά της ψυχολογικής βίας αλλά και την ανάληψη εκ μέρους των ελληνικών αρχών δράσεων ορατότητας, συμπεριλαμβανομένης της σχετικής εκπαίδευσης της νομικών επαγγελματιών.

Και πράγματι υπάρχει ανάγκη για τις παραπάνω παρεμβάσεις, καθώς, αν είναι δύσκολο μία φορά για το θύμα σωματικής βίας να βάλει τέλος στην κακοποίηση και να διεκδικήσει την τιμωρία του δράστη, ας αναλογιστούμε πόσο δύσκολο είναι για το θύμα ψυχολογικής βίας, που δεν έχει ορατά στο σώμα του σημάδια και έχει μάθει να αγνοεί τα σημάδια στην ψυχή του, πόσο δύσκολο είναι να αντιδράσει και κυρίως να πείσει …