Ο εορτασμός της Ημέρας των Ευχαριστιών στις ΗΠΑ και η γενοκτονία των ιθαγενών

Στις 24 του Νοέμβρη, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, όπως και σε άλλες Δυτικές χώρες του κόσμου, γιορτάζεται η Ημέρα των Ευχαριστιών («Thanksgiving Day»). Είναι μία κινητή εορτή στενά συνδεδεμένη με τη γεωργία, καθώς, κοντά σε αυτή την ημερομηνία δρέπεται η νέα σοδειά, αλλά και με τον Χριστιανισμό και συγκεκριμένα τον Προτεσταντισμό, την πίστη, δηλαδή, που ακολουθεί σήμερα το 43% του πληθυσμού των Η.Π.Α. Στο Νέο Κόσμο, η καθιέρωση της ημερομηνίας αυτής ως εθνική εορτή ήρθε μετά από μια καλή σοδειά το 1621, στην πρώτη από τις αποικίες της Αγγλίας, στο Πλύμουθ της Μασαχουσέτης, όπου είχαν εγκατασταθεί κυρίως Πουριτανοί και Προσκυνητές. Εκείνη τη χρονιά, οι Χριστιανοί αποικιστές γιόρτασαν την «Ημέρα των Ευχαριστιών» μαζί με τη φυλή των Ινδιάνων Wampanoags, που τους είχαν βοηθήσει να περάσουν τη δύσκολη προηγούμενη χρονιά ξηρασίας. Τα πράγματα, βέβαια, γρήγορα άλλαξαν, μαζί με τη στάση των Ευρωπαίων αποικιστών απέναντι στους ιθαγενείς.

Στις πρώτες αποικίες της Βορείου Αμερικής δεν υπήρχε ένα ενιαίο θρήσκευμα. Πάντως, όσο κι αν διέφεραν μεταξύ τους τα διάφορα δόγματα των χριστιανικών πληθυσμών (που, όταν η χώρα ανεξαρτητοποιήθηκε πια επίσημα στις 4 Ιουλίου του 1776, άρχισαν ολοένα και περισσότερο να συγκλίνουν προς τον Προτεσταντισμό), συμφωνούσαν στο ότι οι ακόλουθοί τους δεν ήταν παγανιστές, ή ειδωλολάτρες, όπως ονομάζονταν στην Ευρώπη, γιατί πίστευαν σε ένα Θεό. Έτσι, λοιπόν, οι πρώτοι αποικιστές ειδικά, επεδίωξαν να εκχριστιανίσουν τους πληθυσμούς των ιθαγενών, άλλοτε ειρηνικά και άλλοτε βίαια, ενώ μια παράφραση της Βίβλου («Μάγισσα δεν θα αφήσεις να ζήσει», Έξοδος 22:18) θεώρησαν πως τους δικαίωνε στο να σκοτώνουν τους παγανιστές που δεν δέχονταν να απαρνηθούν τα πατροπαράδοτα έθιμά τους. Από τον πρώτο, άρα, εορτασμό της Ημέρας των Ευχαριστιών (που στην πραγματικότητα διήρκησε τρεις μέρες), κατά τον οποίο 53 αποικιστές, επιζώντες του αγγλικού πλοίου Μέιφλαουερ και 90 Ινδιάνοι Wampanoags έφαγαν και ήπιαν μαζί, η ιστορία κατέληξε στις δίκες των μαγισσών του Σάλεμ (1692) και την παράλληλη, ασταμάτητη γενοκτονία των ιθαγενών, που τα βιβλία της ιστορίας απέφευγαν για καιρό να θίξουν.

Ημέρα των Ευχαριστιών: Πώς καθιερώθηκε ως εθνική εορτή στις ΗΠΑ

Ο πρώτος Πρόεδρος και Εθνοπατέρας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, Τζορτζ Ουάσινγκτον, ήταν εκείνος που διακήρυξε την Ημέρα των Ευχαριστιών ως εθνική εορτή το 1789, με προεδρικό διάταγμα, ύστερα από σύσταση του Κογκρέσου. Ο Τόμας Τζέφερσον επέλεξε να μην τη γιορτάσει, κατά τη δική του θητεία ως Πρόεδρος και ο εορτασμός διακόπηκε, μέχρι που ο Αβραάμ Λίνκολν, το 1863, την καθιέρωσε αμετάκλητα, σαν ωδή στον Εθνοπατέρα Ουάσιγκτον, που την είχε εισαγάγει. Αυτό, φυσικά, είναι το ορθόδοξο αφήγημα που κάθε Αμερικανός μαθαίνει στο σχολείο και για πολλά χρόνια η Ημέρα των Ευχαριστιών δεν αμφισβητούταν από κανέναν. Ο αμερικανικός υπερκαταναλωτισμός βρήκε, άλλωστε, μία ακόμα αφορμή για να διαπρέψει, με διάφορες βιομηχανίες να επωφελούνται της εορτής στο έπακρο («Black Friday» και πολύ πιο πρόσφατα «Cyber Monday») και την αλυσίδα καταστημάτων Macy's να έχει καθιερώσει ακόμα και παρέλαση, ανήμερα της Ημέρας των Ευχαριστιών. Οι Πρόεδροι των Η.Π.Α., από το 1940 και ύστερα, σφράγισαν, με τη σειρά τους, τον εορτασμό, με το έθιμο του να δίνουν «προεδρική χάρη» σε μια γαλοπούλα, η οποία δεν θα καταλήξει να στολίσει κανένα τραπέζι, προτρέποντας έτσι το λαό να κάνει ακριβώς αυτό, δηλαδή να γιορτάσει τρώγοντας γαλοπούλα.

Ο ακτιβισμός για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, κατά τη δεκαετία του 1960, ήταν το πρώτο μοντέρνο κίνημα που αμφισβήτησε το έθιμο, θίγοντας το θέμα του «ποιοι γιορτάζουν και τι πράγμα;». Ο Άρθουρ Μίλερ, σαν πρόδρομος του κινήματος, μίλησε για το κυνήγι μαγισσών στο θεατρικό του έργο, «Οι μάγισσες του Σάλεμ» (1953), που βέβαια εμμέσως μιλούσε για τον Μακαρθισμό. Το θέμα απασχόλησε τότε μόνο την «αντι-κουλτούρα» και δεν βρήκε πολλούς υποστηρικτές από τις παλαιότερες γενιές. Ο σπόρος, παρόλα αυτά, σπάρθηκε και η δημόσια συζήτηση άνοιξε για τον επαναπροσδιορισμό του τι ακριβώς γιορτάζει ο αμερικανικός λαός την Ημέρα των Ευχαριστιών.

Σήμερα, η συζήτηση έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, με ορισμένους ακραίους ακτιβιστές, είτε χορτοφάγους ή βίγκαν, είτε ιστοριοδίφες που θεωρούν τη γιορτή έναν κατάπτυστο ύμνο προς τη γενοκτονία των Ινδιάνων, επιλέγουν να μην τη γιορτάζουν ή ακόμα και να τη σαμποτάρουν. Όμως, σύμφωνα και με την αρχαία παράδοση, ακόμα κι αν κάποιος δεν είναι Χριστιανός, η Ημέρα των Ευχαριστιών έχει νόημα, ως μια γιορτή για την ίδια την προσφορά της φύσης. Η συζήτηση, φυσικά, ορθώς και άνοιξε, με αποτέλεσμα η σημερινή Υπουργός Εσωτερικών των Η.Π.Α., Ντεμπ Χάαλαντ, να ανήκει στη φυλή των ιθαγενών Λαγκούνα Πουέμπλο.