Η επέλαση των παραφρόνων στην πολιτική

Πρόεδρος μιας μεγάλης χώρας ανεδείχθη ένας ακόμα παράφρων με αλλόκοτο χτένισμα. Δεν μπορεί να μην προσέξει κανείς το στιλ των μαλλιών· το ότι ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Μπόρις Τζόνσον καμαρώνουν για τα ατίθασα οξυζεναρισμένα τους τσουλούφια. Όχι ότι ο Μπόρις Τζόνσον κουβαλάει την τρέλα του Τραμπ —την κουβαλάει όμως ο Javier Milei ο οποίος κέρδισε στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές στην Αργεντινή. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο το ότι ο Milei είναι δεξιός ελευθεριακός· το πρόβλημα είναι ότι οι Αργεντίνοι ψήφισαν κάποιον που ομολογεί εύθυμα ότι είναι για τα σίδερα και ο οποίος στηρίζεται από μια ποικιλία εκκεντρικών: τον Ντόναλντ Τραμπ, τον Ζαΐρ Μπολσονάρου, τον Elon Musk και τα τοιαύτα. 

Ο Milei έχει αποδεχθεί ήδη από τα νεανικά του χρόνια το παρατσούκλι El Loco (Ο Τρελός): γι’ αυτό, περισσότερο από τις ιδέες του, αυτό που πρέπει να ανησυχεί την Αργεντινή και γενικότερα τη Λατινική Αμερική είναι η ψυχική του κατάσταση· η συναισθηματική του αστάθεια. Ως γελοίο άτομο, επί σειράν ετών τραγουδούσε δημοσίως άριες του Verdi χωρίς να διαθέτει φωνητικά προσόντα· εμφανιζόταν στην τηλεόραση μιλώντας για τη δυστυχία του πληθωρισμού (το μόνιμο πρόβλημα της χώρας του) και για τη χαρά του ταντρικού σεξ: «Κάθε άνθρωπος έχει τη δική του δυναμική. Στη περίπτωσή μου, εκσπερματώνω κάθε τρεις μήνες», είχε καυχηθεί on air. (Δεν πολυκαταλαβαίνω: το «κάθε τρεις μήνες» θεωρείται σπανίως, ή όχι;) Μ’ αυτά και μ’ εκείνα, πριν από πέντε χρόνια, ο 52χρονος σήμερα Javier Milei μπήκε στην πολιτική: το 2021 εξελέγη στο Κογκρέσο με το κόμμα Libertad Avanza και στη συνέχεια ανεδείχθη στην προεδρία μέσα σ’ ένα κύμα οργής των ψηφοφόρων για τη διαφθορά και την οικονομική κακοδιαχείριση. Τι είχες Γιάννη, τι είχα πάντα.

Αλλά αν ο Milei εφαρμόσει τις ιδέες του —κατάργηση της κεντρικής τράπεζας της Αργεντινής, δολαριοποίηση της οικονομίας, νομιμοποίηση της πώλησης ανθρώπινων οργάνων (!), μείωση των κοινωνικών δαπανών, διακοπή των σχέσεων με τη Βραζιλία και την Κίνα (;;)— θα γίνει κυριολεκτικά της τρελής· στη συγκεκριμένη περίπτωση του τρελού. Όπως έχει ήδη σχολιαστεί ευρέως στα ΜΜΕ, στην προεκλογική του εκστρατεία, ο Μilei, υποσχόμενος να περικόψει τις σπατάλες, κράδαινε ένα αλυσοπρίονο, που συμβόλιζε, μεταξύ άλλων, την «εξολόθρευση» του ανεξέλεγκτου πληθωρισμού και την κατάργηση καμιά δεκαριά υπουργείων τα οποία θεωρεί άχρηστα. Τα ινδάλματά του είναι οι ελευθεριακοί οικονομολόγοι Murray Rothbard και Robert Lucas: ευτυχώς, οι άνθρωποι είναι νεκροί —θα τρίζουν όμως τα κόκαλά τους. Αλλά, ας μην προτρέχουμε. Αν και στις προεδρικές εκλογές ο Milei απέσπασε το 55,69% των ψήφων, το κόμμα του ελέγχει μόνο 38 από τις 257 έδρες στην Κάτω Βουλή και 8 από τις 72 στη Γερουσία: είναι αδύνατο να επιβάλει το πρόγραμμά του· αυτό που μπορεί να επιβάλει είναι το ύφος της εξουσίας, το οποίο φαίνεται πως θέλουν να δοκιμάσουν οι ψηφοφόροι σε πολλές χώρες. Είδαμε τι καταφέρνουν οι γνωστικοί, ας δούμε τώρα τι θα καταφέρουν οι τρελοί.

Διερωτάται κανείς γιατί τον ψήφισε το 55,69% των Αργεντινών και γιατί οι οπαδοί του είναι τόσο ενθουσιασμένοι. Μια αιτία είναι βεβαίως η ίδια η οικονομική κατάσταση που οδηγεί σε λύσεις απελπισίας· μια άλλη είναι η χλομή εναλλακτική του πολιτικού αντιπάλου του Milei, Sergio Massa, ο οποίος, ως πρώην υπουργός Οικονομικών, είναι συνυπεύθυνος για τον καλπάζοντα πληθωρισμό —142% ετησίως— και την επιδείνωση της φτώχειας (το 40% από τα 45 εκατομμύρια Αργεντίνους ζουν σε συνθήκες φτώχειας). Έτσι κι αλλιώς, ο περονισμός έχει τελειώσει· οι Αργεντίνοι αναζητούν καινούργια οράματα. Αλλά, για να τα βρουν, πρέπει κάποιος, κάποιοι, να τα προβάλουν, να τα εξηγήσουν και να τα εκπροσωπήσουν. Όποιο κι αν είναι το όραμα του Milei, ο δρόμος του δεν θα είναι εύκολος. Εκτός του ότι θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει τα συνδικάτα και την αριστερή αντιπολίτευση, οι αποτυχίες του θα στρέψουν σύντομα εναντίον του τους ευκαιριακούς οπαδούς του.

Η Αργεντινή έχει ατυχήσει ως προς τις ηγεσίες

Πρόκειται για χώρα με δυνητικά τεράστιο πλούτο: εκτείνεται σε μεγάλο εύρος γεωγραφικών συντεταγμένων, το έδαφος προσφέρεται για ποικίλες καλλιέργειες και η ακτογραμμή έχει μήκος 4.665 χιλιόμετρα· η χώρα εξάγει πλήθος προϊόντων, διαθέτει λιμάνια· αξιόλογο βιομηχανικό και ενεργειακό δυναμικό. Για την κακοδαιμονία της ευθύνεται ο στρατός, ο μόνιμος διχασμός ανάμεσα στους περονιστές (στους οποίους προστίθενται κατά καιρούς οι «καστρικοί», καμιά φορά και οι τροτσκιστές) και στους αντιπερονιστές οι οποίοι τοποθετούνται συνήθως, αλλά όχι πάντοτε, στην άκρα δεξιά. Την ιστορία της Αργεντινής συνθέτουν πραξικοπήματα, αιματηρές απεργίες, πολιτικές δολοφονίες, αντάρτικο πόλεων και αλλοπρόσαλλες διακυμάνσεις του βιοτικού επιπέδου.

Τα φωτεινά διαλείμματα δεν έλειψαν, όπως ήταν π.χ. η κυβέρνηση του Raul Alfonsin που το 1983 επέβαλε πολιτικό έλεγχο στις ένοπλες δυνάμεις, εδραίωσε τους δημοκρατικούς θεσμούς και προσπάθησε να τιμωρήσει τους πραξικοπηματίες τριών δικτατοριών οι οποίες είχαν προηγηθεί και είχαν κόψει κεφάλια. Αλλά, στο μεταξύ, το δημόσιο χρέος και η νομισματική κρίση οδήγησε στην αποδυνάμωση του Alfonsin και σε αλλαγή παραδείγματος: οι Αργεντίνοι δοκίμασαν τον δρόμο των ιδιωτικοποιήσεων επιβάλλοντας σταθερή ισοτιμία πέσο-δολαρίου,  καταργώντας τον προστατευτισμό και τους επιχειρηματικούς περιορισμούς. Για λίγο καιρό, η κατάσταση φάνηκε να βελτιώνεται, αλλά στη συνέχεια επήλθε το χάος· όχι μόνον εξαιτίας της οικονομικής πολιτικής, αλλά και εξαιτίας δομικών φαινομένων που καμιά εξουσία δεν μπορούσε να διαχειριστεί: μαζική αστυφιλία —λιγότερο από το 10% του πληθυσμού ζει σήμερα στις αγροτικές περιοχές— και αντικατάσταση της παραγωγής τοπικών προϊόντων από εισαγωγές αντίστοιχων αγαθών.

Ποια είναι σήμερα η εικόνα της Αργεντινής

Στις φτωχές συνοικίες των μεγαλουπόλεων, τις «villas miserias», ζουν περίπου 4.000.000 άνθρωποι (750.000 νοικοκυριά)· μόνο το 5% του εργατικού δυναμικού ασχολείται με τη γεωργία, ενώ το 67% ασχολείται με τις υπηρεσίες. Αν και η Αργεντινή είναι μέλος των G20, τα συστημικά της προβλήματα —το αυξανόμενο δημόσιο χρέος, η αστάθεια του νομισματικού συστήματος, η γραφειοκρατία, οι ασθενείς νόμοι σε συνδυασμό με τη διαφθορά— εντείνουν οποιαδήποτε ύφεση και κρίση.

Με λίγα λόγια, οι Αργεντίνοι έχουν περάσει πολλά: το 2001-2 η οικονομία παρουσίαζε τη χειρότερη εικόνα από το 1930· το 2002, το χρέος είχε αυξηθεί, το ΑΕΠ είχε συρρικνωθεί, ενώ η ανεργία ανερχόταν στο 25%, με το πέσο να υποτιμάται κατά 70%. Αλλά, μετά την πτώχευση του 2002, μια σειρά από εξωστρεφείς πολιτικές και οι εξαγωγές αγαθών συνέβαλαν σε αύξηση του ΑΕΠ, μια τάση που οδήγησε σε ανάπτυξη της οικονομίας με σταθερό ρυθμό 9% μέχρι το 2008 και με 7% το 2008. Τότε, η παγκόσμια οικονομική κρίση επηρέασε την οικονομία της χώρας, που σημείωσε μικρή ύφεση το 2009, για να επανέλθει όμως σε υψηλά ποσοστά το 2010-2011.

Ακολούθησε μια πενταετία ανάπτυξης (2003-2008) κατά την οποία δημιουργήθηκαν πάνω από 5 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας, ευνοήθηκε η εσωτερική κατανάλωση και έγινε προσπάθεια να μειωθούν οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες οι οποίες, παρά την ανάπτυξη της μεσαίας τάξης, είναι εντυπωσιακές και επίμονες. Το ποσοστό αστικής φτώχειας μειώθηκε στο 18% στα μέσα του 2008, φτάνοντας το 1/3 από την εκτίμηση του 2002, αν και κινούνταν σε ανώτερα επίπεδα του 1976. Προπάντων, όπως είπα, το κύριο και χρόνιο πρόβλημα της χώρας παρέμενε ο υψηλός πληθωρισμός, ο οποίος, το 2006, αν και επισήμως ανερχόταν στο 9%, άλλες πηγές τον υπολόγιζαν στο 12-15%· το 2008 ξεπέρασε το 15%. Το 2014 η Αργεντινή ξαναβρέθηκε σε κατάσταση χρεοκοπίας, για δεύτερη φορά μέσα σε δώδεκα χρόνια: τότε, ο επικεφαλής του υπουργικού συμβουλίου Jorge Capitanich από το φιλιπερονικό Partido Justicialista τσακώθηκε άγρια με το ΔΝΤ και τις ΗΠΑ που ζητούσαν από την Αργεντινή να πληρώσει τα χρέη της.

Η κατάσταση δεν έχει αλλάξει πολύ από το 2014. Η κυβέρνηση του Mauricio Macri από το κεντροδεξιό Propuesta Republicana φαινόταν αμήχανη και o Μacri ήταν στα μαχαίρια με την προκάτοχό του Cristina Fernández από το Partido Justicialista: ακόμα και στα θετικά μέτρα που πήρε ο Μacri, η αντιπολίτευση δεν τον στήριζε. Ο πληθωρισμός έφτασε το 53% και ο ίδιος ο Macri κατηγορήθηκε για μικρά και μεγάλα σκάνδαλα, ανοίγοντας τον δρόμο για την εκλογή του προαναφερθέντος παράφρονος. Στο μεταξύ, όπως είπα, ο ετήσιος ρυθμός του πληθωρισμού έφτασε το 142%: τώρα περιμένουμε να τον πριονίσει ο Javier Milei.