Σαν σήμερα στις 19 Νοεμβρίου του 1985 πραγματοποιήθηκε η ιστορική Σύνοδος Κορυφής της Γενεύης ανάμεσα στον Ρόναλντ Ρήγκαν και τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων και την αποφυγή ενός παγκόσμιου πολέμου
Η Σύνοδος Κορυφής της Γενεύης, η πρώτη συνάντηση μεταξύ του Προέδρου των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν και του Σοβιετικού Γενικού Γραμματέα Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, πραγματοποιήθηκε σαν σήμερα το 1985.
Οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν για να συζητήσουν την κούρσα εξοπλισμών της εποχής του Ψυχρού Πολέμου και κυρίως την μείωσης του αριθμού των πυρηνικών όπλων. Φιλοξενούμενη στη Γενεύη της Ελβετίας, η συνάντηση ήταν η πρώτη αμερικανο-σοβιετική σύνοδος κορυφής για περισσότερα από έξι χρόνια.
Από τη συνάντηση, οι δύο ηγέτες δεν κατέληξαν σε κάποια κοσμοϊστορική συμφωνία. Ωστόσο, η Σύνοδος έβαλε τα θεμέλια για το μέλλον, καθώς οι δύο άνδρες φάνηκαν να αναπτύσσουν μια ειλικρινή και στενή σχέση.
Η συνάντηση αποτέλεσε έκπληξη για ορισμένους στις Ηνωμένες Πολιτείες, λαμβάνοντας υπόψη τη συχνά εμπρηστική ρητορική του Ρήγκαν σχετικά με τον κομμουνισμό και τη Σοβιετική Ένωση. Όμως ήταν ταυτόχρονα σύμφωνη με την επιθυμία του να θέσει υπό έλεγχο την κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών.
Για τον Γκορμπατσόφ, η συνάντηση ήταν ευκαιρία να αποκτήσει καλύτερες σχέσεις με τις ΗΠΑ, ώστε να μπορέσει να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ.
Εν τέλει επιτεύχθηκαν έξι συμφωνίες, που κυμαίνονται από πολιτιστικές και επιστημονικές ανταλλαγές έως περιβαλλοντικά ζητήματα. Τόσο ο Ρήγκαν όσο και ο Γκορμπατσόφ εξέφρασαν, ωστόσο, την ικανοποίησή τους για τη σύνοδο κορυφής, η οποία ολοκληρώθηκε στις 21 Νοεμβρίου.
Από την αυτοκρατορία του κακού στην αρχή της κοινής ασφάλειας
«Πίσω στο 1985, η ατμόσφαιρα ήταν χαλαρή. Είχαν και οι δύο ηγέτες από κάτι για να σαγηνεύσουν την άλλη πλευρά», θυμάται ο πρώην ανταποκριτής του AFP Ντιντιέ Λαπεϊρονί, ο οποίος είχε καλύψει δημοσιογραφικά τις συνομιλίες των δύο ανδρών. «Ταυτόχρονα, όλοι γνωρίζαμε ότι επρόκειτο για μια ιστορική στιγμή», πρόθεσε. Η τριήμερη εκείνη σύνοδος είχε καλυφθεί από 3.500 δημοσιογράφους.
Το πολιτικό γραφείο της ΕΣΣΔ είχε εκλέξει τον Γκορμπατσόφ Γενικό Γραμματέα λίγους μήνες νωρίτερα, μετά τον θάνατο του Κονσταντίν Τσερνένκο τον Μάρτιο του 1985. Ο Γκορμπατσόφ ήταν το νεότερο μέλος του γραφείου όταν ανέλαβε τη θέση, και έφερε μαζί του μια νέα προσέγγιση σε πολλά ζητήματα, όπως την πυρηνική διπλωματία.
Μέχρι εκείνο το σημείο, ο σοβιετικός στρατός προετοιμάζονταν για την πιθανότητα ενός πυρηνικού πολέμου με μια τεράστια συσσώρευση όπλων μαζικής καταστροφής. Ο Γκορμπατσόφ, ωστόσο, υποστήριζε την ιδέα μιας κοινής ασφάλειας. Η κοινή ασφάλεια - μια απάντηση στη μαζική καταστροφή σε περίπτωση που αποτύγχανε η πυρηνική αποτροπή - προέκυψε από τις πολιτικές Ευρωπαίων ηγετών όπως ο Καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Βίλλυ Μπράντ και η Οστπολιτίκ του, που προσπάθησαν να εξομαλύνουν τις σχέσεις μεταξύ της χώρας του και της Ανατολικής Ευρώπης.
Η αρχή της κοινής ασφάλειας υποστηρίζει ότι «οι χώρες μπορούν να βρουν ασφάλεια μόνο σε συνεργασία με τους ανταγωνιστές τους και όχι εναντίον τους». Για τον Γκορμπατσόφ, αυτό σήμαινε συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες για διμερή μείωση των πυρηνικών όπλων.
Όπως ο Γκορμπατσόφ, έτσι και ο Ρόναλντ Ρήγκαν είχε επίσης απορρίψει την ξεπερασμένη εξωτερική πολιτική του Ψυχρού Πολέμου. Ήταν ενάντια στην πολιτική του κατευνασμού που είχε χαρακτηρίσει τις σχέσεις μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων τη δεκαετία του 1970. Για τον Ρήγκαν, ο κατευνασμός υπονοούσε ότι η Σοβιετική Ένωση «είχε κερδίσει γεωπολιτική, ιδεολογική, οικονομική και ηθική νομιμότητα ως ίση με τις Ηνωμένες Πολιτείες». Ο Ρήγκαν αντιτάχθηκε σε αυτή τη στάση λόγω του αντιδημοκρατικού συστήματος της ΕΣΣΔ και των ολοκληρωτικών της τάσεων, χαρακτηρίζοντας την Σοβιετική Ένωση ως «αυτοκρατορία του κακού» το 1983.
Ο Ρήγκαν ήταν επίσης ενάντια στο δόγμα της Αμοιβαίας Καταστροφής (Mutual Assured Destruction - MAD). Το δόγμα της Αμοιβαίας Καταστροφής υποστήριζε ότι για δύο χώρες με πυρηνικά όπλα, εάν η μία πλευρά εξαπολύσει το πρώτο χτύπημα, η άλλη χώρα θα απαντήσει, οπότε και οι δύο θα καταστραφούν. Έτσι, τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η ΕΣΣΔ είχαν συμφωνήσει σε μείωση των πυρηνικών όπλων έως το 1985, αν και δεν συμφωνούσαν στον τρόπο που θα συνέβαινε κάτι τέτοιο.
Η Σύνοδος εξελίχθηκε σε καλό κλίμα
Ο Ρήγκαν και ο Γκορμπατσόφ συμφώνησαν να συναντηθούν τον Νοέμβριο του 1985 στη Γενεύη για να συζητήσουν τη μείωση των πυρηνικών όπλων και άλλα θέματα της διεθνούς διπλωματίας, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στη Γενεύη, οι δύο ηγέτες ανέπτυξαν γρήγορα μια καλή σχέση, ακόμη και όταν διαφωνούσαν για θέματα τόσο μεγάλης σημασίας. Ο Γκορμπατσόφ άφησε μια καλή εντύπωση στον Ρήγκαν, ο οποίος περιέγραψε τον Σοβιετικό Γενικό Γραμματέα με μία «ζεστασιά στο πρόσωπο και το ύφος του, όχι την ψυχρότητα και το μίσος που είχα δει στους περισσότερους σοβιετικούς ηγέτες μέχρι τότε».
Το πρώτο πράγμα που είπε ο Ρήγκαν στον Γκορμπατσόφ ήταν: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση είναι οι δύο μεγαλύτερες χώρες στη Γη, οι υπερδυνάμεις. Είναι οι μόνες που μπορούν να ξεκινήσουν τον 3ο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και οι μόνες δύο χώρες που θα μπορούσαν να φέρουν την ειρήνη στον κόσμο».
Μια από τις ιστορικές φωτογραφίες από τη Σύνοδο ήταν εκείνη με τους δύο ηγέτες να κάθονται δίπλα στο τζάκι και να χαμογελούν. Εξίσου καλή ήταν η διάθεση και των συζύγων τους, της Ραΐσα Γκορμπατσόβα και της Νάνσι Ρήγκαν, οι οποίες συζήτησαν πίνοντας τσάι απέναντί από φωτογράφους.
Μια άλλη ένδειξη ότι έλιωνε ο πάγος ήταν η πρώτη χειραψία ανάμεσα στον Γκορμπατσόφ και τον Ρήγκαν, η οποία διήρκεσε επτά δευτερόλεπτα. Η ιστορική στιγμή έλαβε χώρα μπροστά από την έπαυλη Villa Fleur d'Eau του 19ου αιώνα στην Λίμνη της Γενεύης.
Η χειραψία έγινε μπροστά στα μάτια φωτογράφων και δημοσιογράφων, οι οποίοι περίμεναν στον κήπο μέσα σε δριμύ ψύχος. Λίγο πριν ο πρόεδρος Ρήγκαν φθάσει σε έναν από τους χώρους διεξαγωγής της συνόδου, ένας Ελβετός στρατιώτης που βρισκόταν στην τιμητική φρουρά, καταπονημένος από το κρύο, λιποθύμησε.
ΗΠΑ και ΕΣΣΔ ενάντια σε εξωγήινους με το πρόγραμμα Star Wars
Η πρώτη συνάντηση των δύο ηγετών, έλαβε χώρα το πρωί της 19ης Νοεμβρίου. Και οι δύο άνδρες εξέφρασαν την ελπίδα για μελλοντική συνεργασία και ειρήνη, αλλά και διαφώνησαν έντονα για τη συμμετοχή της ΕΣΣΔ στα σοσιαλιστικά κινήματα σε όλο τον κόσμο.
Στην συνέχεια ο Γκορμπατσόφ τόνισε ξανά τη σημασία της συνεργασίας και της κοινής ασφάλειας μεταξύ των δύο κρατών. Ο Ρήγκαν αντέδρασε, υποστηρίζοντας ότι η ΕΣΣΔ δεν είχε δώσει στις Ηνωμένες Πολιτείες πολλούς λόγους να τις εμπιστεύονται, με τη ρητορική της για ένα «παγκόσμιο κομμουνιστικό κράτος», και την ασταμάτητη στρατιωτική της επέκταση.
Ο Ρήγκαν πρότεινε οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΣΣΔ να μοιραστούν ένα αμυντικό πυραυλικό σύστημα (SDI) αν και όταν μία από τις δύο χώρες το αναπτύξει πρώτη. Ο Ρήγκαν αρνήθηκε τις κατηγορίες ότι οι ΗΠΑ επιδίωκαν να αποκτήσουν πλεονέκτημα για ένα πρώτο πυρηνικό χτύπημα και υποστήριξε ότι αυτό το αμυντικό σύστημα θα μπορούσε να προστατεύσει τα δύο κράτη από ένα υποτιθέμενο τρίτο «παίχτη» εξοπλισμένο με πυρηνικά όπλα.
Το πυραυλικό σύστημα SDI (Strategic Defense Initiative) γνωστό και ως πρόγραμμα Star Wars ήταν αιτία για να γεννηθούν αρκετές θεωρίες συνωμοσίας οι οποίες μέχρι και σήμερα υποστηρίζουν ότι αυτός ο υποτιθέμενος τρίτος «παίχτης» είναι στην πραγματικότητα εξωγήινοι εισβολείς.
Όπως αναφέρει σε σχετικό δημοσίευμα το Smithsonian Magazine, ο Γκορμπατσόφ και ο Τζορτζ Σουλτς, υπουργός Εξωτερικών επί Ρήγκαν, είχαν εμφανιστεί το 2009 στην εκπομπή του Τσάρλι Ρόουζ, για την 20ή επέτειο της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου. Στο πλαίσιο της εκπομπής, αναφέρθηκαν στη σύνοδο της Γενεύης, όπου ο Ρήγκαν και ο Γκορμπατσόφ είχαν κάνει έναν περίπατο, με παρόντες μόνο τους προσωπικούς τους διερμηνείς, με το περιεχόμενο της κουβέντας να παραμένει μυστικό για πολλά χρόνια, τόσο στη Ρωσία όσο και στις ΗΠΑ.
Ωστόσο, στη συγκεκριμένη συνέντευξη, το 2009, ο Γκορμπατσόφ αποκάλυψε πως, κατά τη διάρκεια του περιπάτου τους, ο Ρήγκαν του έκανε μια απρόσμενη ερώτηση. «Δίπλα στο σπιτάκι, ο πρόεδρος Ρήγκαν ξαφνικά με ρώτησε: τι θα κάνατε αν οι ΗΠΑ δέχονταν ξαφνικά επίθεση από το διάστημα; Θα μας βοηθούσατε; Του απάντησα: χωρίς καμία αμφιβολία. Μου είπε: κι εμείς το ίδιο».
Ως γνωστόν, τελικά δεν υπήρξε εξωγήινη εισβολή, οπότε η άτυπη εκείνη συμφωνία δεν δοκιμάστηκε στην πράξη. Πάντως αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ρόναλντ Ρήγκαν ήταν μεγάλος φαν της επιστημονικής φαντασίας έχοντας μεγαλώσει διαβάζοντας έργα του Μπάροουζ και του Χάϊνλαϊν.
Η Σύνοδος κατέληξε σε αδιέξοδο παρά τις καλές προθέσεις και των δυο πλευρών
Μετά το διάλειμμα για μεσημεριανό γεύμα, ο Γκορμπατσόφ απέρριψε τον ισχυρισμό του Ρήγκαν ότι η Σοβιετική Ένωση είναι μία επεκτατική «αυτοκρατορία του κακού» προτού εκφράσει τους φόβους του ότι η ανάπτυξη του SDI θα μπορούσε να οδηγήσει σε κούρσα εξοπλισμών στο διάστημα. Ο Γκορμπατσόφ ξεκαθάρισε ότι στόχος του είναι η συνέχιση της στρατηγικής ισοδυναμίας για τα δύο κράτη, με «ίση ασφάλεια σε χαμηλότερα επίπεδα δύναμης», κάτι που θα υπονόμευε το SDI. Ως εκ τούτου, ο Γκορμπατσόφ προσφέρθηκε να διαπραγματευτεί την μείωση των επιθετικών όπλων μόνο εάν ο Ρήγκαν εγκαταλείψει την ιδέα του SDI.
Ο Ρήγκαν αρνήθηκε με το σκεπτικό ότι η τεχνολογία SDI δεν πρέπει να θεωρείται «διαστημικό όπλο», αλλά απλώς αμυντικό και επανέλαβε την πρότασή του να μοιραστεί την τεχνολογία με τους Σοβιετικούς, εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες την αναπτύξουν. Ο Γκορμπατσόφ δεν πήρε στα σοβαρά την προσφορά. Στο σημείο αυτό οι δύο ηγέτες είχαν φτάσει σε αδιέξοδο που συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα των διαπραγματεύσεων.
Παρά την αδυναμία συμφωνίας σε συγκεκριμένα θέματα πυρηνικών όπλων, η Σύνοδος Κορυφής της Γενεύης ήταν ένα κομβικό σημείο προόδου στις αμερικανο-σοβιετικές σχέσεις. Αυτή η πρόοδος βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην προσωπική σχέση μεταξύ του Γκορμπατσόφ και του Ρήγκαν.
Ο υπουργός εξωτερικών Τζορτζ Σούλτζ έγραψε ότι μεταξύ των δύο ανδρών στο τέλος της συνάντησης «η χημεία μεταξύ τους ήταν εμφανής. Η χαλαρή τους στάση ο ένας απέναντι στον άλλο, τα χαμόγελα, η αίσθηση του σκοπού, όλα φάνηκαν». Οι δύο άνδρες είχαν θέσει τις βάσεις για μία συνεχή συνεργασία και διαπραγμάτευση για τα επόμενα χρόνια.
Το πρόγραμμα Star Wars αποτέλεσε αγκάθι στις σχέσεις των δύο κρατών
Ο Ρήγκαν και ο Γκορμπατσόφ συναντήθηκαν τον επόμενο χρόνο στη Σύνοδο Κορυφής του Ρέικιαβικ. Η συνάντηση τον Οκτώβριο του 1986 έληξε κάπως καταστροφικά, με τη δέσμευση του Ρήγκαν στο πρόγραμμα Star Wars να αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στις συνομιλίες για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, μέχρι την τρίτη σύνοδο κορυφής στην Ουάσιγκτον το 1987, και οι δύο πλευρές είχαν κάνει παραχωρήσεις προκειμένου να καταλήξουν σε συμφωνία για την κούρσα των εξοπλισμών.
