Χέρμαν Ρόρσαχ: Ο Ελβετός ψυχαναλυτής που εφηύρε το διάσημο διαγνωστικό τεστ

Στις 8 Νοεμβρίου 1884, γεννήθηκε στη Ζυρίχη ο Ελβετός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, Χέρμαν Ρόρσαχ, γνωστός για το λεγόμενο «Τεστ Ρόρσαχ», μία δοκιμασία με κηλίδες μελάνης που χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα κατά τον 20ό αιώνα ως διαγνωστικό μέσο στην ψυχοπαθολογία. Αν και σήμερα η μέθοδος Ρόρσαχ έχει αμφισβητηθεί ως προς την αποτελεσματικότητά της, με κάποιους ψυχολόγους να την έχουν αποκαλέσει ακόμα και ψευδοεπιστημονική, το όνομα του επιστήμονα, που έχει γίνει ταυτόσημο με τη δοκιμασία με τις κηλίδες μελάνης, όπου ο ασθενής καλείται να αποκαλύψει τι του έρχεται στο μυαλό συνειρμικά βλέποντας την κάθε κηλίδα και βάσει των απαντήσεών του, ο ψυχαναλυτής αντλεί κάποια συμπεράσματα, έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της ποπ κουλτούρας, από ταινίες και βιβλία, μέχρι ακόμα και κόμικ.

Χέρμαν Ρόρσαχ: Ποιος ήταν ο ελβετός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής - Το τεστ που εφηύρε και πήρε το όνομά του

Ο Ρόρσαχ, ως παιδί και ιδιαίτερα ως έφηβος, μαγεύτηκε από την εικονοπλαστική μέθοδο «Tinten-Klecks», που εφηύρε ο Γερμανός ποιητής, Γιουστίνους Κέρνερ, σε σημείο που οι συμμαθητές του, του είχαν δώσει το παρατσούκλι «Klecks». Η μέθοδος αυτή, κατά την οποία μια εικόνα δημιουργείται από μία κηλίδα μελάνης, διπλώνοντας το χαρτόνι στη μέση, χρησιμοποιήθηκε αυτούσια στη δημιουργία των 10 καρτών του «Τεστ Ρόρσαχ», που ο ψυχαναλυτής ολοκλήρωσε μέσα στα επόμενα χρόνια. Ο πειραματισμός του Ρόρσαχ με τις κηλίδες μελάνης, στον τομέα της ψυχανάλυσης, υπήρξε το κεντρικό θέμα και της πτυχιακής του εργασίας, το 1912, για τον καθηγητή και διάσημο ψυχαναλυτή, Όιχεν Μπλόιλερ και συνέχισε να τον απασχολεί στο υπόλοιπο της λαμπερής καριέρας του.

Η ιδέα της χρήσης μιας διφορούμενης εικόνας με σκοπό την εκτίμηση της προσωπικότητας του θεατή είναι πολύ παλιά, με αναγεννησιακούς ζωγράφους σαν τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι και τον Σάντρο Μποτιτσέλι να έχουν πειραματιστεί με τέτοιες εικόνες στους λεπτομερείς πίνακές τους. Ο Ρόρσαχ επέλεξε δέκα εικόνες με κηλίδες μελάνης, ανάμεσα από μερικές εκατοντάδες, για τη διαγνωστική τους αξία. Ο ψυχαναλυτής παρουσίασε τα αποτελέσματα της μεθόδου του, αφότου τη δοκίμασε επάνω σε 300 ψυχασθενείς και 100 άλλους εθελοντές, στο βιβλίο του «Psychodiagnostik» (1921). Οι εικόνες «μεταφράζονται» από τους ασθενείς ως κάτι συγκεκριμένο κάθε φορά και τα συμπεράσματα που μπορεί να αντλήσει ο ψυχαναλυτής βασίζονται στα ποσοστά των ασθενών που τείνουν να ερμηνεύουν με ένα περιθωριακό τρόπο τις εικόνες, εκδηλώνοντας έτσι τις λανθάνουσες εμμονές τους και τις σκοτεινές τους σκέψεις.

Στην ποπ κουλτούρα, το «Τεστ Ρόρσαχ» αναφέρεται σε δεκάδες ταινίες, βιβλία και έργα τέχνης. Ο Καναδός σκηνοθέτης, Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, για παράδειγμα, στα γραφικά των τίτλων αρχής της ταινίας του, «Spider» (2002), χρησιμοποιεί τις κηλίδες από τις κάρτες του τεστ, κάνοντας έτσι μία πρώτη νύξη αναφορικά με την ψυχική υγεία του πρωταγωνιστή. Ο πρωτοπόρος της Ποπ Αρτ, Άντι Γουόρχολ, έφτιαξε μία μεταξοτυπία, την οποία ονόμασε «Rorschach» (1984), αποτίνοντας το δικό του φόρο τιμής στον Ελβετό ψυχαναλυτή. Η πιο διάσημη, βέβαια, αναφορά στη μέθοδο Ρόρσαχ είναι εκείνη στο «graphic novel» του Άλαν Μουρ και του Ντείβ Γκίμπονς, «Watchmen» (1986), όπου ένας από τους σούπερ-ήρωες φέρει το όνομα Ρόρσαχ και το πρόσωπό του είναι κρυμμένο σε ένα πανί με μία κηλίδα μελάνης, σαν και εκείνες στις κάρτες του διαγνωστικού τεστ.

Με τη ραγδαία εξέλιξη της ψυχανάλυσης, η μέθοδος Ρόρσαχ έχει αμφισβητηθεί από διάφορους σκεπτικιστές, που είδαν προκαταλήψεις και λάθη στον τρόπο με τον οποίο το τεστ οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα. Η κληρονομιά, όμως, του ψυχαναλυτή παραμένει ανεκτίμητη καθώς η καινοτομίες που εισήγαγε, βοήθησαν στην γενικότερη ανάπτυξη του κλάδου. Το Google γιόρτασε τον Νοέμβριο του 2013 τα 129α γενέθλια του Ρόρσαχ με ένα Google Doodle.