Όταν ο πόλεμος κατατρώει τις αντοχές της δυτικής Δημοκρατίας 

Πόλεμος στην Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή, στον Καύκασο. Αυτές οι τρεις κρίσεις συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία των «υπαρξιακών πολέμων» που συνδέουν τους λαούς τους με ένα συλλογικό τραύμα: Shoah για τους  Ισραηλινούς, Nakba για τους Παλαιστίνιους, Holodomor για τους Ουκρανούς, Medz Yeghern («μεγάλη σφαγή») για τους  Αρμένιους. Η μνήμη γενοκτονιών και άλλων τραγωδιών διασχίζει τα μυαλά και τις γενιές. Όμως, πέρα από αυτό το παρελθόν, αυτοί οι πόλεμοι επιβίωσης θέτουν το ζήτημα του κράτους ως προστάτη των πληθυσμών και ως εγγυητή του δικού τους μέλλοντος.

Σε αυτό το εισαγωγικό σημείωμα ο Gaïdz Minassian επιχειρεί να αναλύσει στη «Le Monde» της 2ας Νοεμβρίου τρεις κύκλους αίματος οι οποίοι δεν κλείνουν ποτέ, αλλά αντίθετα ανατροφοδοτούνται αναπαράγοντας νέες ανθρωποθυσίες στο όνομα της υπαρξιακής εθνικής ταυτότητας: «Από τον Καύκασο έως τη Μέση Ανατολή, μέσω του Ντονμπάς στην Ανατολική Ουκρανία, οι συγκρούσεις καλύπτουν όχι μόνο μια εδαφική, αλλά και μια ταυτοτική και κοινωνική διάσταση. Σε αυτό το πλαίσιο οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη καλούνται να επανεφεύρουν τον εαυτό τους για να σώσουν τη δημοκρατία» σημειώνει ο αρθρογράφος και ορθά.

Στα νεκροταφεία του Ισραήλ, στους ομαδικούς τάφους στη Γάζα, στα χώματα του Ναγκόρνο Καραμπάχ και στα ατελείωτα χαρακώματα της ανατολικής Ουκρανίας ενταφιάζονται κάθε ημέρα που περνά και κάποια κομμάτια του δημοκρατικού κεκτημένου. Έχουν ήδη ενταφιαστεί τόσα πολλά που κανείς δεν θα είναι οσονούπω σε θέση να προβεί σε έναν ακριβή λογαριασμό για τη χαμένη τιμή της δυτικής μας δημοκρατίας.

Έχουν συμβεί τόσα πολλά από την ημέρα που άλλαξε η Ιστορία την 11η Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη. Έχουν συσσωρευτεί τόσα τραύματα από την ημέρα της σφαγής στην Charlie Hebdo και το Bataclan αλλά και την ασύλληπτη ανθρωποθυσία της Νίκαιας. Έχουν καταγραφεί τόσα από τη σφαγή αμάχων στο Νότιο Ισραήλ και έχουν αποτυπωθεί ήδη πολλά στο συλλογικό μας υποσυνείδητο από την οδυνηρή, ανελέητη καταστροφή στη Γάζα.

Κάθε ημέρα τα παγκόσμια ΜΜΕ στα πρωτοσέλιδά τους σχεδόν ακατάπαυστα πυροβολούν τους αναγνώστες με τους πιο πρόσφατους απολογισμούς από τα πεδία των μαχών. Με έναν αξιοσημείωτο επαγγελματισμό και μία ανεπαίσθητη δόση δημοσιογραφικού σαδισμού, οι άνθρωποι γίνονται αριθμοί και οι αριθμοί στατιστικές και οι στατιστικές τελικά υλικό για αναλύσεις που καταλήγουν σε επίσημες πολιτικές ανακοινώσεις ή στρατιωτικά ανακοινωθέντα. Οι ψυχροί αριθμοί είναι το μόνο τελικά όπλο στα χέρια της δημοσιογραφίας αφού ο δημοσιογραφικός προφορικός λόγος συνήθως είναι εξαρτημένος και το δημοσιογραφικό γραπτό ευθυγραμμισμένο με τις αόρατες «δεσμευτικές γραμμές» των εκδοτικών μηχανισμών, απανταχού γης. Μόνον οι αριθμοί μπορούν να αποκαλύψουν πραγματικές εικόνες και να περιγράψουν το μέγεθος της βαρβαρότητας. Δεν υπάρχει ούτε Δίκαιο, ούτε Δικαιοσύνη, ούτε Δικαιολογία από τη στιγμή που ξεσπά ο πόλεμος. Κυριαρχούν μόνον τα αρχέγονα χαρακτηριστικά του είδους. Οι άνθρωποι επικοινωνούν με αταβιστικά ανακλαστικά. Δεν υφίστανται ούτε όρια ούτε περιορισμοί. Όποιος επιστρέψει από το σφαγείο ζωντανός θα καταθέσει το αντίτιμο για την επιβίωσή του σε χάλκινα τάλαντα στο όνομα του Μετατραυματικού Συνδρόμου. Γνωρίζουμε την ασθένεια αυτή από πολύ παλιά. Από μία επιγραφή των Σουμερίων. Από τότε οι άνθρωποι κατέγραφαν τις επιπτώσεις από τη μεταπολεμική κατάντια τους. Τελικά τίποτε δεν μένει ατιμώρητο.

Κλείνουμε δύο χρόνια πολέμου στην Ουκρανία και έναν μήνα καταιγιστικών πολεμικών εξελίξεων στη Μέση Ανατολή. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει για πρώτη φορά από το 1945 την πολεμική απειλή ως ορατό ενδεχόμενο. Η Γερμανία, η Γαλλία, η Βρετανία, σχεδιάζουν (ή αυτοσχεδιάζουν) την αμυντική τους θωράκιση (και την ψυχολογική τους προετοιμασία), αν και εντελώς ανυποψίαστοι. Κανείς ευρωπαίος πολίτης (με κάποιες οδυνηρές εξαιρέσεις στην πρώην Γιουγκοσλαβία και βεβαίως στη Ρωσία και την Ουκρανία) δεν έχει επεξεργαστεί την έννοια της  πολεμικής απειλής. Ούτε φαντάζεται τις άμεσες και έμμεσες συνέπειες μιας πολεμικής εμπλοκής στη ζωή του, τη σκέψη του, την ίδια την ψυχική δομή του. Δεν μπορεί να φανταστεί πώς λειτουργεί το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Η συνειδητοποίηση των «μη ορίων» είναι το τελειωτικό χτύπημα που οδηγεί στο αναπόφευκτό μετατραυματικό σύνδρομο. Το προηγούμενο στάδιο των «μη ορίων» οδηγεί ήδη στη συλλογική τρέλα. Οι ταγοί την αποκαλούν εθνική συσπείρωση. Η συνειδητοποίηση του συλλογικού λάθους έρχεται πολύ αργότερα. Τότε οι πάντες αναζητούν τη συλλογική συγχώρεση. Είναι κάτι που δεν έρχεται ποτέ. Το «λάθος», δηλαδή η προσωπική συμμετοχή σε ένα πολεμικό συλλογικό ντελίριο, είναι αποκλειστικά προσωπική υπόθεση. Είναι τόσο οδυνηρό όσο ακούγεται.

Αυτή είναι η πρώτη φάση σταδιακής ένταξης στην τρέλα του πολέμου. Ακολουθεί το στάδιο της συλλογικής απενοχοποίησης η οποία βασίζεται σε πάγια συνταγή. Ο εχθρός είναι ο βάρβαρος, ο ανήθικος, ο απάνθρωπος, ο βίαιος, ο αμόρφωτος, ο σφαγέας.

Μέσα σε τέσσερις εβδομάδες το σκηνικό εναλλάσσεται στη Μέση Ανατολή. Οι σφαγείς της Χαμάς δίνουν τη θέση τους στους σφαγείς των Παλαιστινίων και οι χθεσινοί δολοφόνοι των αμάχων στο Ισραήλ είναι σήμερα τα θύματα των Ισραηλινών που σκοτώνουν χιλιάδες παιδιά στη Γάζα. Ο πλανήτης ζει σε ένα ντελίριο όπου Αμερικανοί Εβραίοι απαιτούν παύση των εχθροπραξιών στον παλαιστινιακό θύλακα την ώρα που ο ΟΗΕ χαρακτηρίζει τη Γάζα «ένα απέραντο νεκροταφείο παιδιών». Την ίδια ώρα ο ηγέτης της σιιτικής ισλαμιστικής Χεζμπολάχ δηλώνει πως η σφαγή της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς άλλαξε τον χάρτη της Μέσης Ανατολής αλλά και τον τρόπο που οι  Άραβες αντιμετωπίζουν το Ισραήλ. Με λίγα λόγια, η σφαγή νομιμοποιείται ως μέσο και ως όχημα αρκεί να προκαλεί πολιτικό αποτέλεσμα.

Μέσα σε έναν μήνα καταμετρήθηκαν στη Γαλλία πάνω από 1.500 επεισόδια ή συμβάντα αντισημιτικού περιεχομένου. Η συχνότητα παραπέμπει σε αντίστοιχες εποχές του Μεσοπολέμου. Ο αντισημιτισμός διογκώνεται στη Γερμανία, τις Σκανδιναβικές Χώρες, στην Ιταλία, τις Κάτω Χώρες κ.λπ. Τέτοιο κύμα σαρωτικού αντισημιτισμού έχει να αντιμετωπίσει η Ευρώπη από την άνοδο του Φασισμού προπολεμικά σε όλη τη Γηραιά Ήπειρο. Περιέργως τα κλασικά αντισημιτικά κόμματα της Άκρας Δεξιάς, όπως αυτό της Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, υποστηρίζουν το Ισραήλ στην αντιπαράθεσή του με τη Χαμάς δίνοντας έτσι ένα θεαματικό τέλος στον αντισημιτισμό που εξέφραζαν οι Γάλλοι ακροδεξιοί από το 1985 και μετά. Είναι απλό. Η γαλλική άκρα δεξιά αντικατέστησε τον αντισημιτισμό με την ισλαμοφοβία. Το αποτέλεσμα είναι χαοτικό. Το σύνολο της Ευρώπης είναι πλέον ένα ανοικτό μέτωπο σύγκρουσης με τους Ισλαμιστές, είτε αυτοί είναι «μοναχικοί λύκοι» είτε οργανωμένοι ισλαμιστικοί πυρήνες με άκρες στον ισλαμικό κόσμο. Για να προστατευθούν τα ευρωπαϊκά κράτη εφαρμόζουν πολιτικές καταστολής. Οι κατασταλτικοί μηχανισμοί νομιμοποιούν και την υπερβολή. Η υπερβολή οδηγεί σε ακρότητες. Οι ακρότητες νομιμοποιούν έκτακτες νομικού τύπου παρεκτροπές. Η συστηματική παρεκτροπή οδηγεί στην εκτροπή. Ο μέσος πολίτης συνειδητά αποδέχεται την αντίσταση των δυτικών κοινωνιών έναντι του ισλαμισμού ως απόλυτα νόμιμο μέσο αυτοάμυνας. Το επόμενο βήμα είναι η παραβίαση συνταγματικών διατάξεων. Είναι ζητήματα που ήδη συζητούνται σε ευρωπαϊκές κοινωνίες. Σε κάποιες από αυτές έχει ήδη ανατραπεί τμήμα της συνταγματική τάξης. Στην Πολωνία και την Ουγγαρία. Μικρό το κακό, θα πείτε. Αν όμως συμβεί κάτι ανάλογο στη Σουηδία;

Σε έναν χρόνο από σήμερα ο Ντόναλντ Τραμπ θα είναι πιθανότατα και πάλι πρόεδρος των ΗΠΑ. Ο γηραιός Τζο Μπάιντεν δεν φαίνεται ικανός να αφυπνίσει μία αμερικανική κοινωνία η οποία ριζοσπαστικοποιείται προς τα άκρα δεξιά με ρυθμούς ασύλληπτους. Στην επόμενη διακυβέρνηση, όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί στην Ουάσιγκτον, δεν θα υπάρχουν τα θεσμικά αντίβαρα που πάντα διέσωζαν τις ΗΠΑ σε δύσκολες καταστάσεις (π.χ. Νίξον).

Το ενδεχόμενο ρεβανσιστικής επιστροφής του Τραμπισμού σε καιρούς, έμμεσων έστω, πολεμικών αναμετρήσεων με εμπλοκές της Δύσης στα ενεργά μέτωπα, προφανώς και ανακλαστικά θα προκαλέσει ακροδεξιά πλημμυρίδα σε ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Είναι κάτι αναμενόμενο που δεν θα αιφνιδιάσει παρά μόνον τους επικίνδυνα αφελείς. Σε συνδυασμό με την ενίσχυση της εικόνας του διεθνούς αυταρχισμού, ρωσικού, κινεζικού, ισλαμικού, ινδικού, η διολίσθηση της δυτικού τύπου δημοκρατίας σε ολοένα και πιο χαώδη παρακμιακά φαινόμενα αδύναμης κυβερνησιμότητας (βλέπε την κατάντια στη Βουλή των Αντιπροσώπων στις ΗΠΑ)  οδηγεί  αναπόφευκτα σε απώλεια πολιτικής και στρατηγικής επιρροής. Όλα αυτά σε όφελος του διεθνούς αυταρχισμού, ο οποίος διολισθαίνει σε ολοένα και προκλητικότερες φασιστικές μεθόδους επιβολής της επιρροής του. Τα αποτελέσματα αυτών των εξελίξεων είναι ήδη ορατά. Η επόμενη «Μεγάλη Έκρηξη» αναμένεται στην Αφρική με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η αναπαραγωγή πολεμικών συγκρούσεων από εδώ και πέρα δεν θα είναι η εξαίρεση αλλά η συνήθης πρακτική για την ανάκτηση γεωπολιτικής επιρροής από τον διεθνή αυταρχισμό σε βάρος της Δύσης και των Δημοκρατιών της.   

Η Ουκρανία και η Γάζα είναι δύο εκρηκτικά θερμοκήπια όπου ο πολιτικός και ο θρησκευτικός αυταρχισμός διεκδικούν χώρο επιβολής της κυριαρχίας τους.  Η θεαματική αποτυχία της αμερικανικής διπλωματίας στη Μέση Ανατολή, αν κρίνουμε από τα αποτελέσματα της πρόσφατης περιοδείας Μπλίνκεν, κατέδειξε πως η πολιτική επιρροή των ΗΠΑ ακόμη και σε δευτερεύουσες περιφερειακές δυνάμεις (Ιράν-Τουρκία) είναι αμφισβητήσιμη. Είναι ίσως η πιο επικίνδυνη εξέλιξη που θα μπορούσε να καταγραφεί. Αν η αναποτελεσματικότητα του πλανητάρχη αμφισβητείται, τότε το παιχνίδι είναι απολύτως ανοιχτό και άρα ανεξέλεγκτο.