Ώρα για πόλεμο;

Η πολύπλευρη επίθεση που εξαπέλυσε η Χαμάς εναντίον ισραηλινών στόχων το ξημέρωμα της 7ης Οκτωβρίου 2023 μπορεί να θεωρηθεί πρωτοφανής στην ιστορία του Ισραήλ. Το εύρος και τα αιματηρά της επακόλουθα δεν συγκρίνονται με προγενέστερες επιδρομές στο ισραηλινό έδαφος, σε καιρό ειρήνης. Ως πιο αιματηρό προηγούμενο θεωρείται μια επιδρομή της Φατάχ, οργάνωσης αρχαιότερης —και σήμερα αντιπάλου— της Χαμάς. Tον Μάρτιο του 1978, δώδεκα ένοπλοι εξόρμησαν από τον Λίβανο, κατέλαβαν λεωφορείο στον παραλιακό δρόμο Χάιφα-Τελ Αβίβ και εκτέλεσαν 37 πολίτες. Ως απάντηση το Ισραήλ εισέβαλε στον νότιο Λίβανο και δημιούργησε μια ζώνη ασφαλείας.

Σήμερα γίνονται και συγκρίσεις με φονικές αντιεβραϊκές διώξεις πριν από την ίδρυση του Ισραήλ. Είναι όμως αδόκιμες. Τα εκατοντάδες πογκρόμ στην τσαρική Ρωσία και αλλού, κατά 19ο και 20ό αιώνα, στόχευαν απροστάτευτες κοινότητες, χωρίς κίνδυνο αντιποίνων για τους δράστες, οι οποίοι συνήθως ενεργούσαν με την ενθάρρυνση των αρχών. Ούτε το Ολοκαύτωμα προσφέρεται για σύγκριση. Πέρα από την τεράστια δυσαναλογία κλίμακας, η κρίσιμη διαφορά είναι ότι οι Εβραίοι της ηπειρωτικής Ευρώπης, που υπήρξαν τα θύματα της ναζιστικής «Τελικής Λύσης», δεν διέθεταν τον στοιχειώδη μηχανισμό ασφαλείας, τον οποίο, στη νεότερη εποχή, μόνο ένα οργανωμένο κράτος μπορεί να εγγυηθεί.

Υπό αυτή την έννοια, το κράτος του Ισραήλ ιδρύθηκε για να καλύψει το έλλειμμα ασφαλείας των, έως τότε διεσπαρμένων ανά την υφήλιο, Εβραίων. Μάλιστα, η χαρακτηριστική ευκολία με την οποία αφανίστηκαν οι κοινότητές τους στην «πολιτισμένη» Ευρώπη εξηγεί την —υπερβολική για κάποιους— ευαισθησία που επιδεικνύει κάθε ισραηλινή κυβέρνηση έναντι υπαρκτών ή αντιληπτών απειλών εντός και εκτός του Ισραήλ. Η επίθεση της Χαμάς πρωτίστως κλόνισε την εμπιστοσύνη των Ισραηλινών στην ικανότητα της κυβέρνησής τους να ανταποκριθεί στη βασική της αποστολή, δηλαδή να τους παράσχει ασφάλεια.

Όμως, ο σκοπός της Χαμάς δεν ήταν να πλήξει απλώς το κύρος και τη σταθερότητα της κυβέρνησης Νετανιάχου. Η ηγεσία της οργάνωσης δεν πρέπει να είχε καμιά αμφιβολία ότι οι ενέργειές της θα προκαλούσαν την ακόμα σκληρότερη αντίδραση της όποιας ισραηλινής κυβέρνησης. Ωστόσο, αψήφησε, όχι μόνο τον κίνδυνο να υποστεί η ίδια συντριπτικά πλήγματα, αλλά και το ενδεχόμενο να χαθεί ανυπολόγιστος αριθμός Παλαιστινίων —ανδρών, γυναικών και παιδιών — εν ονόματι των οποίων, η Χαμάς κυβερνά τη Λωρίδα της Γάζας. 

Αν αποκλειστεί η αυτοκτονική διάθεση, που συχνά χαρακτηρίζει τα εκτελεστικά όργανα ομάδων του ακραίου ισλαμικού τόξου, μόνον εικασίες μπορούν να διατυπωθούν για τα κίνητρα που οδήγησαν σε ένα, εκ πρώτης όψεως, απονενοημένο διάβημα. Ο χρόνος, κατά τον οποίον εκδηλώθηκαν οι επιθέσεις, παρέχει μια ένδειξη: Η κυβέρνηση του Ισραήλ βρισκόταν σε διάλογο με τους Σαουδάραβες και άλλες ηγεσίες της αραβικής χερσονήσου, με στόχο την εξομάλυνση των διμερών σχέσεων. Η Χαμάς είχε δύο, τουλάχιστον, λόγους να υπονομεύσει αυτό το ενδεχόμενο: Αφενός, οι Άραβες αδελφοί που συζητούσαν με την Ιερουσαλήμ δεν έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τύχη των Παλαιστινίων· αφετέρου, η ευτυχής κατάληξη των επαφών αυτών θα απομόνωνε ακόμα περισσότερο το Ιράν, το οποίο, ναι μεν δεν είναι αραβική χώρα και ασπάζεται το σιιτικό Ισλάμ, αλλά προσπαθεί να πρωταγωνιστήσει στον μουσουλμανικό κόσμο εν γένει, ενισχύοντας τη διαπραγματευτική του θέση έναντι της Δύσης, ιδίως έναντι των ΗΠΑ. Στο πλαίσιο αυτό, η Τεχεράνη ενισχύει ποικιλοτρόπως σιιτικές οργανώσεις, όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, αλλά και σουνιτικές, όπως η Χαμάς στη Γάζα. Λειτουργώντας ως εμπροσθοφυλακή, η Χαμάς πιθανότατα ελπίζει στην εμπλοκή του Ιράν και των δορυφόρων οργανώσεων στον κοινό αγώνα κατά του Ισραήλ.

Ένας πρόσθετος λόγος ίσως σχετίζεται με τη φυσιογνωμία της κυβέρνησης Νετανιάχου μέχρι τη στιγμή των επιθέσεων: Από πολλούς θεωρείται ως η πιο ακραία δεξιά κυβέρνηση στην πολιτική ιστορία της χώρας, τα εθνικιστικά και θρησκευόμενα στελέχη της οποίας διαχειρίζονται τη σχέση Εβραίων-Παλαιστινίων σαν παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, περίπου όπως κάνει από την πλευρά της και η Χαμάς. Επιπλέον, της κυβέρνησης αυτής ηγείται ένας πολιτικός που αντιμετωπίζει σοβαρές εκκρεμότητες με τη δικαιοσύνη, τις οποίες επιχειρεί να αποφύγει πάση θυσία. Κατά κοινή ομολογία, οι επιθέσεις της Χαμάς έδωσαν στον Νετανιάχου μια ευκαιρία να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία και να μεταθέσει την ώρα της δικής του κρίσης για μετά την τρέχουσα έκτακτη ανάγκη, την οποία θα είχε προσωπικό συμφέρον να επιμηκύνει.

Το τραγικό της ιστορίας θα ήταν το εάν η Χαμάς όχι απλώς πιθανολογούσε αλλά και ευχόταν μια αντίδραση μαζικών αντιποίνων από την κυβέρνηση Νετανιάχου· αντίδραση δυσανάλογη προς το είδος και την έκταση των επιθέσεων που είχαν προηγηθεί, χωρίς διάκριση μεταξύ στρατιωτικών στόχων και αμάχων, και, κυρίως, χωρίς ψύχραιμη και ορθολογική στάθμιση των επιπτώσεων στη διεθνή θέση του Ισραήλ. Το αποτέλεσμα θα ήταν η απάντηση των Ισραηλινών να παραβιάσει τις αρχές του ανθρωπιστικού δικαίου (πράγμα όχι δύσκολο στις συνθήκες που επικρατούν στη Γάζα), να εξαλείψει το προηγούμενο κύμα συμπάθειας προς το Ισραήλ και να πυροδοτήσει αντίρροπο ρεύμα στήριξης προς τους δοκιμαζόμενους Παλαιστίνιους, ικανό να στομώσει κάθε απόπειρα αραβοϊσραηλινού διαλόγου και να προκαλέσει αναστολές ακόμα και σε παραδοσιακούς υποστηρικτές του Ισραήλ.

 Αν υποτεθεί ότι υπήρχε τέτοιο σχέδιο της Χαμάς και των χορηγών της, η στάση της κυβέρνησης Νετανιάχου μοιάζει υπολογισμένη να του εξασφαλίσει επιτυχία. Δεν θα είναι η πρώτη φορά στην Ιστορία, κατά την οποία εσωτερικοί υπολογισμοί, όπως η παραμονή ενός προσώπου ή κόμματος στην εξουσία, υπονομεύουν τα καλώς νοούμενα συμφέροντα ενός έθνους. Διότι, στο τέλος της ημέρας, το Ισραήλ, παρά την εντυπωσιακή πολεμική μηχανή του (η οποία, όμως, αποδείχτηκε ανίκανη να αποτρέψει τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου), δεν έχει κανένα συμφέρον να σπαταλήσει το πολύτιμο κεφάλαιο συμπάθειας (και ενοχών) που του χάρισε η θυσία εκατομμυρίων θυμάτων του Ολοκαυτώματος.