Τι απαντώ στους φοιτητές μου για τη σύγκρουση σε Ισραήλ - Παλαιστίνη

Λέγεται ότι οι Κινέζοι εύχονται στα παιδιά τους να μη ζήσουν σε ενδιαφέροντες καιρούς. Αλίμονο, η ευχή αυτή δεν φαίνεται να πιάνει, τουλάχιστον στις μέρες μας. Μικρή παρηγοριά, τα μαθήματα της Ιστορίας, που βοηθούν να φωτιστεί κάπως η δυσάρεστη επικαιρότητα. Σταχυολογώ, λοιπόν, ορισμένα αυθόρμητα ερωτήματα φοιτητών μου και συνοψίζω τις δικές μου απαντήσεις.

Ερώτημα πρώτο: Μάς αφορά εμάς, στην Ελλάδα, η εξελισσόμενη σύγκρουση στην άλλη άκρη της ανατολικής Μεσογείου; Δυστυχώς, είναι αδύνατο να την αγνοήσουμε, ακόμα και αν το θέλαμε. Κορυφαίο δείγμα στρουθοκαμηλισμού, η φράση που ξεστόμισε ο βρετανός πρωθυπουργός Νέβιλ Τσάμπερλεν με αφορμή την κρίση της Τσεχοσλοβακίας, το 1938: Επρόκειτο, είπε, για «μια από τις αντιπαραθέσεις σε μακρινές χώρες ανάμεσα σε λαούς, για τους οποίους δεν γνωρίζουμε τίποτα». Ούτε το Ισραήλ ούτε και η Ουκρανία είναι τόσο μακρινά, όσο δείχνουν στον χάρτη. Οι πρώτες και άμεσες συνέπειες αφορούν τις καταναλωτικές μας συνήθειες: Τα καύσιμα και άλλες πρώτες ύλες ακριβαίνουν, συμπαρασύροντας ανοδικά και τις τιμές όλων των αγαθών.

Άλλες συνέπειες μιας περιφερειακής κρίσης: προσφυγικά ρεύματα με προφανή προορισμό την Ευρώπη και ενδιάμεσο σταθμό τη χώρα μας· το κακό προηγούμενο της χρήσης βίας για την επίλυση διαφορών ανάμεσα σε κράτη ή οργανώσεις· κίνδυνος για τυφλά τρομοκρατικά χτυπήματα οπουδήποτε· διακινδύνευση του συστήματος αξιών (ειρήνη, δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα), στο οποίο στηρίζεται ο χώρος σταθερότητας και ευημερίας που ονομάζουμε Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ερώτημα δεύτερο: Ποιος ευθύνεται για τη σημερινή κρίση; Εδώ η τέχνη είναι να συμπυκνώσεις μια μακρά ιστορία χωρίς να δώσεις λαβή σε παρερμηνείες. Εκ πρώτης όψεως, η σύγκρουση μοιάζει να εκτυλίσσεται ανάμεσα στο Ισραήλ, κράτος με κοσμικά χαρακτηριστικά αλλά θρησκευτικά προσδιορισμένη εθνική ταυτότητα, και οργανώσεις ή κράτη με έντονα θεοκρατικά χαρακτηριστικά (Χαμάς, Χεζμπολάχ, Τζιχάντ, αλλά και Ιράν).

Προφανή ορόσημα στον κύκλο της βίας: Η γένεση του σιωνισμού, ως κινήματος που οραματιζόταν τη δημιουργία εθνικής εστίας για τους διεσπαρμένους Εβραίους, σε μια εποχή ανόδου του αντισημιτισμού, ιδίως στην τσαρική Ρωσία. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι απόπειρες εγκατάστασης Εβραίων στην Παλαιστίνη συνάντησαν τη βίαιη αντίδραση των γηγενών Αράβων (μουσουλμάνων αλλά και χριστιανών). Ακολούθησε το Ολοκαύτωμα, που έπεισε τον νεοσύστατο ΟΗΕ πως η ίδρυση κράτους ήταν πλέον ζήτημα ζωής ή θανάτου για τους εναπομείναντες Εβραίους. Οι γηγενείς Άραβες κλήθηκαν να εγκαθιδρύσουν το δικό τους κράτος σε κάτι λιγότερο από τη μισή Παλαιστίνη.

Το πείραμα των δύο κρατών αποδείχτηκε θνησιγενές. Τα γειτονικά αραβικά κράτη εισέβαλαν στην Παλαιστίνη με στόχο να πνίξουν το εβραϊκό κράτος στη γέννησή του. Οι Εβραίοι τούς απώθησαν και οι επιτιθέμενοι, ιδίως η Αίγυπτος και η Ιορδανία, αρκέστηκαν στην κατοχή της Γάζας και της Δυτικής Όχθης, αντίστοιχα. Ακολούθησαν άλλοι τρεις αραβοϊσραηλινοί πόλεμοι (1956, 1967, 1973). Οι Ισραηλινοί κατέλαβαν εκτεταμένα αραβικά εδάφη, τα οποία αργότερα τους επέτρεψαν να εφαρμόσουν μια πολιτική “territory for peace”, πρώτα με την Αίγυπτο, αλλά και με την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστινιακής (ΟΑΠ) του Γιάσερ Αραφάτ. Ωστόσο, οι Συμφωνίες του Όσλο (1993, 1995), οι οποίες προέβλεπαν την ίδρυση παλαιστινιακού κράτους στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, δεν εκπληρώθηκαν: αφενός, συνάντησαν την αντίδραση παλαιστινιακών οργανώσεων, αντιπάλων της ΟΑΠ —όπως η Χαμάς— και κρατών όπως η Συρία και το Ιράν. Αφετέρου, και ίσως σημαντικότερο, διαδοχικές κυβερνήσεις στο Ισραήλ, υποκύπτοντας στις πιέσεις ακραίων θρησκευτικών κομμάτων, επέτρεψαν την ίδρυση εβραϊκών οικισμών σε παλαιστινιακά εδάφη και υπονόμευσαν τη λύση των δύο κρατών.

Ερώτημα τρίτο: Πώς προέκυψε η Χαμάς; Πρόκειται για οργάνωση αντίπαλο της ΟΑΠ (του Αραφάτ), παραφυάδα των «Αδελφών Μουσουλμάνων» της Αιγύπτου, οι οποίοι φιλοδοξούν να εγκαθιδρύσουν ισλαμικό/θεοκρατικό καθεστώς. Τα κινήματα αυτά, που συχνά αναφέρονται ως «φονταμενταλιστικά», απορρίπτουν τον Παναραβισμό, ρεύμα κοσμικού προσανατολισμού που ενέπνευσε μια σειρά αυταρχικών καθεστώτων στην Αίγυπτο και αλλού. Η άνοδός τους οφείλεται εν μέρει στην αποτυχία αυτών των καθεστώτων να αμφισβητήσουν τη στρατιωτική υπεροχή του Ισραήλ. Οφείλεται, επίσης, στην καταπίεση και τη διαφθορά που χαρακτήρισαν τα καθεστώτα-θιασώτες του αραβικού εθνικισμού. Οφείλεται και στην πολιτική διακρίσεων του Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστίνιους που ζουν στο έδαφός του και στα κατεχόμενα.

Ερώτημα τέταρτο: Τι είδους πόλεμος είναι αυτός που ξέσπασε στις 6 Οκτωβρίου; Καταρχάς, πόλεμοι διεξάγονται μεταξύ κρατών. Ωστόσο, μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 9/11 στις ΗΠΑ, κερδίζει έδαφος η άποψη ότι τα κράτη μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμα αυτοάμυνάς τους και κατά τρομοκρατικών οργανώσεων (οργανώσεων, δηλαδή, που δεν σέβονται τους κανόνες διεξαγωγής του πολέμου και στοχεύουν αδιακρίτως αμάχους). Στην προκειμένη περίπτωση, η Γάζα δεν ανήκει σε κανένα κυρίαρχο κράτος. Ωστόσο, και εδώ το Ισραήλ οφείλει να σεβαστεί κάποιους κανόνες, ιδίως να φροντίσει η πολεμική του δράση να κριθεί αναγκαία, να διακρίνει μεταξύ στρατιωτικών στόχων και αμάχων, και να μην είναι δυσανάλογη προς την υφιστάμενη απειλή. Από την άλλη, δεν πρέπει κανείς να παραβλέψει το γεγονός ότι οργανώσεις τύπου Χαμάς δεν διστάζουν όχι μόνο να στοχεύσουν αμάχους αλλά και να παίξουν με τη ζωή ομοεθνών τους, καθώς επιλέγουν πυκνοκατοικημένα αστικά κέντρα ως βάσεις για τις επιχειρήσεις τους.

Ερώτημα πέμπτο: Με ποιους, τελικά, είμαστε; Η απάντησή μου είναι ότι, όσο περισσότερα γνωρίζουμε για το Παλαιστινιακό ζήτημα, τόσο δυσκολότερα ταυτιζόμαστε με τη μία ή την άλλη πλευρά. Θύτες και θύματα αλλάζουν συχνά ρόλο. Ας αρχίσουμε ανθιστάμενοι στην παραπληροφόρηση, στα στερεότυπα και στις προκαταλήψεις. Στο βάθος, ίσως φανεί ποιοι είναι πραγματικά διατεθειμένοι να δώσουν μια ευκαιρία στην ειρήνη.