Σύγκρουση πολιτισμών;

Πριν από πολλά χρόνια είχα παρακολουθήσει ένα σεμινάριο για το Παλαιστινιακό το οποίο είχε οργανωθεί από μια υπηρεσία του ΟΗΕ. Θυμάμαι δύο πράγματα. Το πρώτο, την ξαφνική συνειδητοποίηση για το πόσο σύνθετο ήταν το πρόβλημα και πόσα λίγα πράγματα γνώριζα. Στην Ελλάδα το προσεγγίζαμε, όπως συνηθίζουμε, μέσα από τις ιδεολογικές μας παρωπίδες. Απλά πράγματα. Ακούγοντας όμως μερικούς από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές να μιλούν, κατάλαβα πόσο επιφανειακή ήταν, και φοβάμαι εξακολουθεί να είναι, η προσέγγιση μας. Δεν εξαιρώ τον εαυτό μου, και τα λίγα που έμαθα τα έχω ξεχάσει.

Το δεύτερο που μου έχει μείνει χαραγμένο στη μνήμη μου είναι μια εκ των ομιλητών, η Παλαιστίνια Χάνα Ασράουι. Όποιος λίγο έχει ασχοληθεί, τη γνωρίζει πολύ καλά. Υπήρξε ηγετικό στέλεχος της Φατάχ, χριστιανή, σπουδαγμένη στις ΗΠΑ,η οποία διακρίθηκε όχι μόνο για τον αγώνα της υπέρ της Παλαιστινιακής υπόθεσης αλλά και για την πολιτική της στάση, τον πραγματισμό της και τις προσπάθειες για την επίτευξη της ειρήνης. Για αυτή την τελευταία δράση της έχει βραβευτεί από πολλές χώρες του κόσμου, ενώ έγινε και μέλος της γαλλικής λεγεώνας της τιμής. Καλύτερο συνομιλητή δεν θα μπορούσε να βρει το Ισραήλ.

Αν έχει κάποιο νόημα να την αναφέρω σήμερα είναι επειδή έχω την αίσθηση ότι η ιδεολογική προσέγγιση της δεκαετίας του ′80 έχει υποκατασταθεί από μια εξίσου ιδεολογική, και γι’ αυτό παραπλανητική, προσέγγιση. Τότε το πρωτεύον ήταν το πολιτικό. «Ελλάδα Κύπρος Παλαιστίνη, Αμερικάνος δεν θα μείνει» ήταν το σύνθημα στις διαδηλώσεις και το φώναζαν από τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ ως την άκρα αριστερά. Το νερό κύλησε στο αυλάκι, ο αντιαμερικανισμός υποχώρησε κι έχει μείνει το ΚΚΕ και οι αριστεριστές οι μόνοι που επιμένουν. Το ότι κατάφεραν μετά από μια τέτοια απάνθρωπη σφαγή να διαδηλώσουν κατά του Ισραήλ, είναι ένα κάποιο επίτευγμα. Δεν επικαλέστηκαν καν το πρόσχημα ότι είναι «υπέρ του ανθρώπου».

Δεν αλλάξαμε όμως μόνο εμείς. Άλλαξαν και οι όροι της αντιπαράθεσης. Στην πλευρά των Παλαιστινίων η Φατάχ έχει βρεθεί στο περιθώριο. Κι αν οι στόχοι των Παλαιστινίων ήταν στο παρελθόν πολιτικοί, σήμερα έχει πάρει το πάνω χέρι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός της Χαμάς.

Μια ανάλογη εξέλιξη υπάρχει και στο Ισραήλ. Ο τυχοδιωκτισμός του Νετανιάχου έχει μετατρέψει σε ρυθμιστές ακραία θρησκευτικά κόμματα. Το ισραηλινό κίνημα υπέρ της ειρήνης και της λύσης των δύο κρατών παραμένει ισχυρό μεταξύ των πολιτών, πολιτικά όμως δείχνει ανήμπορο. Το πάνω χέρι το έχει η πολιτική των εποικισμών που υπονομεύει τη λύση των δύο κρατών και φυσικά ενισχύει τους ακραίους και της άλλης πλευράς. Από κράτος λαϊκό και δημοκρατικό το Ισραήλ βρίσκεται υπό την πολιορκία των φανατικών οι οποίοι θέλουν να διώξουν τους Παλαιστίνιους από τη γη του Ισραήλ.

Η θρησκεία ωστόσο, όχι υπό τη στενή της έννοια αλλά ως έκφραση της γενικότερης κουλτούρας ενός λαού, έχει μπει στο επίκεντρο και στο πώς βλέπουν τη σύγκρουση πολλοί στη Δύση. Σιγά σιγά από σύγκρουση δύο εθνικισμών έχουμε περάσει στην περίφημη σύγκρουση των πολιτισμών. Είμαστε με το Ισραήλ όχι επειδή έχει το δικαίωμα ύπαρξης και κατά συνέπεια και το δικαίωμα στην άμυνα απέναντι στις θηριωδίες της Χαμάς, αλλά επειδή αποτελεί «προκεχωρημένο φυλάκιο του δυτικού πολιτισμού».

Όσοι γνωρίζουν την περιοχή και όσοι ζουν το πρόβλημα, ξέρουν πολύ καλά πόσο μονόπλευρη και απλουστευτική είναι αυτή η εικόνα. Η Ασράουι και τόσοι άλλοι Παλαιστίνιοι που αγωνίζονται για την ειρήνη και τη λύση των δύο κρατών, αποτελούν τη ζωντανή διάψευση. Είναι μια θέση άλλωστε την οποία ευχαρίστως θα προσυπέγραφε η Χαμάς: ο στόχος της είναι η εξόντωση και η εκδίωξη των άπιστων από τα εδάφη των αράβων. Δεν χωρά και δεν επιδιώκουν κανένα συμβιβασμό, και γι αυτούς οι δύο λαοί με τις ξεχωριστές κουλτούρες, δεν μπορούν να συνυπάρξουν.

Το επικίνδυνο ωστόσο είναι ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί εύκολα να γίνει αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Όπως έχει γραφεί για την «Σύγκρουση των Πολιτισμών» του Χάντινγκτον, «το εντυπωσιακό δεν είναι ότι αφορά μόνο το μέλλον αλλά ότι συντελεί στο να το διαμορφώνει». Όταν βλέπουμε τον κόσμο με έναν ορισμένο τρόπο, τότε αυτός ο τρόπος γίνεται η πραγματικότητα μας. Για το Ισραήλ αυτό θα ήταν η διαιώνιση της τραγωδίας. Κι όσο κι αν οι δηλώσεις του Μπάιντεν ότι «είμαστε όλοι ανθρώπινα όντα» ακούγονται ως ουτοπικό ευχολόγιο, μόνο αναζητώντας τον κοινό ανθρωπισμό μας μπορούμε να ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα υπάρξει λύση. Αυτός θα πρέπει να αποτελεί και τη δική μας πυξίδα.