Οι σφαγές στη Σάμπρα και στη Σατίλα, η Χαμάς και η δυστυχία των Παλαιστινίων
Το 1982 η σφαγή στη συνοικία Σάμπρα και στον προσφυγικό καταυλισμό Σατίλα στη Βηρυτό είχε παρόμοιο αντίκτυπο με τις φρικαλεότητες της Χαμάς πριν από λίγες μέρες. Τότε, επρόκειτο για τη μαζική εξόντωση αμάχων —κυρίως Παλαιστινίων και Λιβανέζων Σιιτών— από την πολιτοφυλακή των Λιβανικών Δυνάμεων (LF), τα μέλη της οποίας ήταν μαρωνίτες χριστιανοί. Επικεφαλής ήταν ο Elie Hobeika, ο οποίος τελικά δολοφονήθηκε το 2002: λίγοι τον θρήνησαν. Δύο ημέρες πριν από τις θηριωδίες είχε δολοφονηθεί ο πρόεδρος Bachir Gemayel —στέλεχος των Φαλαγγιτών— από το Συριακό Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα. Η σφαγή των μουσουλμάνων ήταν η εκδίκηση γι’ αυτή τη δολοφονία.
Οι Λιβανέζοι φαλαγγίτες συνεργάζονταν με το Ισραήλ: αν και είχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους, τους ένωνε η έχθρα για τους Παλαιστινίους. Το 1982 οι Φαλαγγίτες ανέλαβαν να εκκαθαρίσουν τους μαχητές της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) από τη Σάμπρα και τη Σατίλα, ως μέρος των ελιγμών των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων στη Δυτική Βηρυτό: οι Ισραηλινοί δεν ήθελαν να βάψουν τα χέρια τους με αίμα. Καθώς εκτυλισσόταν η σφαγή, οι IDF έμαθαν για τις φρικαλεότητες, αλλά δεν τις απέτρεψαν εφόσον ευνοούσαν, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, την εκστρατεία εκρίζωσης της PLO. Υπενθυμίζω ότι τον Ιούνιο του 1982, ο ισραηλινός στρατός είχε εισβάλει στον Λίβανο όπου είχαν καταφύγει πολλά στελέχη της PLO, κι ότι στις 30 Αυγούστου 1982, υπό την επίβλεψη της Πολυεθνικής Δύναμης, η PLO αποσύρθηκε από τον Λίβανο μετά από εβδομάδες μαχών στη Δυτική Βηρυτό και λίγο πριν από τη σφαγή. Διάφορες δυνάμεις —Ισραηλινοί, Λιβανέζοι και πιθανώς στρατεύματα του Νοτίου Λιβάνου (SLA: άλλα παιδιά οικογενείας αυτά…)— βρίσκονταν στην περιοχή της Σάμπρα και της Σατίλα τη στιγμή της σφαγής. Αλλά την αιματοχυσία ανέλαβε μια συμμορία που είχε στρατολογήσει ο Hobeika από νεαρούς που είχαν εκδιωχθεί από τις Λιβανικές Δυνάμεις για ανυποταξία ή εγκληματικές δραστηριότητες.
Όταν μιλάμε για κύκλο της βίας, μιλάμε για μια σειρά από αληθινά γεγονότα για τα οποία καμιά πλευρά δεν είναι αθώα. Το 1976 είχε προηγηθεί η σφαγή στο Νταμούρ κατά την οποία επιτιθέμενοι ήταν οι Παλαιστίνιοι· της σφαγής στο Νταμούρ είχε προηγηθεί μια άλλη, στην Καραντίνα, στην ανατολική Βηρυτό όπου επιτιθέμενοι ήταν οι Φαλαγγίτες. Μεταξύ άλλων, στο Νταμούρ είχαν δολοφονηθεί από Παλαιστίνιους πολιτοφύλακες κι από τους Λιβανέζους συμμάχους τους η οικογένεια και η αρραβωνιαστικιά του Hobeika. Ο απολογισμός των νεκρών στη Σάμπρα και στη Σατίλα παρουσιάζει μεγάλη ασάφεια: η μία πλευρά υπολογίζει τους νεκρούς σε καμιά 500ριά, η άλλη σε 4,5 χιλιάδες.
Τον Φεβρουάριο του 1983, η ισραηλινή Επιτροπή Kahan, που διορίστηκε για να ερευνήσει τι ακριβώς συνέβη, έκρινε έμμεσα υπεύθυνο το Ισραήλ και προσωπικά υπεύθυνο τον Ariel Sharon, τότε υπουργό Άμυνας. Ο Ariel Sharon παραιτήθηκε, πράγμα που δεν τον εμπόδισε να γίνει αργότερα πρωθυπουργός. Είχε ήδη κατηγορηθεί για ακρότητες, όπως για τη συμμετοχή του σε μια άλλη σφαγή, εκείνη της Κίμπια, το 1953. Εν πάση περιπτώσει, το 1982 το Ισραήλ εξετέθη πολύ άσχημα: γενικά, από το 1975 μέχρι το 1990, εχθρικές εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες συγκρούονταν στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου του Λιβάνου· ένα μακελειό που δεν οδήγησε πουθενά. Ακόμα και προτού ξεσπάσει ο πόλεμος, η PLO επετίθετο στο Ισραήλ από τον νότιο Λίβανο ενώ το Ισραήλ βομβάρδιζε παλαιστινιακές θέσεις· πάντως, το casus belli που επικαλέστηκε η ισραηλινή πλευρά ήταν μια απόπειρα δολοφονίας, στις 3 Ιουνίου 1982, κατά του Ισραηλινού πρεσβευτή στη Βρετανία Shlomo Argov. Αν και η απόπειρα αποδίδεται σε Σύριους και Ιρακινούς —ο εκτελεστής Αμπού Νιντάλ δεν ήταν άνθρωπος της PLO· μάλιστα η PLO καταδίκασε την τρομοκρατική ενέργεια— το Ισραήλ τη χρησιμοποίησε ως δικαιολογία για να διακόψει την κατάπαυση του πυρός με την PLO και να εισβάλει στον Λίβανο. Μετά τον πόλεμο, το Ισραήλ παρουσίασε τις ενέργειές του ως απάντηση στην τρομοκρατία που ασκούσε η PLO σε διάφορα μέτωπα, συμπεριλαμβανομένων των συνόρων με τον Λίβανο. Ωστόσο, για να είμαστε δίκαιοι, η PLO σεβόταν τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός που ίσχυε τότε με το Ισραήλ και διατηρούσε τα σύνορα μεταξύ του εβραϊκού κράτους και του Λιβάνου πιο σταθερά από ό,τι ήταν για πάνω από μια δεκαετία. Ακόμα και οι Ηνωμένες Πολιτείες θεώρησαν ότι η απόπειρα δολοφονίας του πρέσβη από ένα σκοτεινό πρόσωπο όπως ο Αμπού Νιντάλ ήταν ανεπαρκής λόγος για να ξεκινήσει πόλεμος εναντίον της PLO.
Παρ’ όλ’ αυτά, στις 6 Ιουνίου 1982, το Ισραήλ εισέβαλε στον Λίβανο κινούμενο προς τα βόρεια για να περικυκλώσει τη Βηρυτό. Μετά από πολιορκία της πόλης, οι μάχες τερματίστηκαν με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ, που επέτρεψαν την ασφαλή εκκένωση των Παλαιστινίων μαχητών από την πόλη υπό την επίβλεψη δυτικών εθνών και εγγυήθηκαν την προστασία των προσφύγων και των καταυλισμών. Στις 15 Ιουνίου 1982, δέκα ημέρες μετά την εισβολή, το ισραηλινό υπουργικό συμβούλιο ενέκρινε την πρόταση του πρωθυπουργού, Menachem Begin, ότι στη Δυτική Βηρυτό δεν έπρεπε να μπει ο ισραηλινός στρατός, αλλά οι λιβανικές δυνάμεις — αλλά, τελικά, μετά τη δολοφονία του Gemayel ο ισραηλινός στρατός μπούκαρε στη Δυτική Βηρυτό και η συμφωνία του με τις Ηνωμένες Πολιτείες να μην καταληφθεί η Δυτική Βηρυτός και να μη παραβιαστεί η εκεχειρία πήγε περίπατο. Οι Ισραηλινοί εύχονταν όντως μια γενοκτονία —τους φαινόταν ότι οι Παλαιστίνιοι, οι μουσουλμάνοι γενικά, πολλαπλασιάζονταν στα εδάφη τους με ταχύ ρυθμό— και οι Λιβανέζοι χριστιανοί ανησυχούσαν για τη δημογραφική ανισορροπία η οποία δεν ευνοούσε τους χριστιανούς στον Λίβανο.
Οι ξένοι παρατηρητές που βρέθηκαν στον Λίβανο τον Σεπτέμβριο του 1982 φρίκαραν τελείως. Ομοίως, πολλοί Αμερικανοί διπλωμάτες, Ισραηλινοί στρατιωτικοί και πράκτορες της Μοσάντ που ήξεραν ότι στη Σάμπρα και στη Σατίλα δεν υπήρχαν τρομοκράτες αλλά άμαχοι. Στην αμερικανική κυβέρνηση τραβούσαν τα μαλλιά τους: μόλις είχε γίνει υπουργός Εξωτερικών ο George Shultz. Εκείνες τις μέρες, σύμφωνα με την έρευνα της Επιτροπής Kahan —στα πρακτικά της οποίας έχει πρόσβαση οποιοσδήποτε— Ισραηλινοί στρατιωτικοί προειδοποιούσαν ότι οι Λιβανέζοι φαλαγγίτες «το παράκαναν» αλλά ότι ο Ariel Sharon έκανε τα στραβά μάτια πεπεισμένος ότι εκκαθάριζαν τρομοκράτες. O Sharon ήταν τόσο σίγουρος για την αναγκαιότητα της επιχείρησης ώστε έψησε και τον Αμερικανό διπλωμάτη Maurice Draper. Τέλος, η Αμερικανίδα δημοσιογράφος Janet Lee Stevens περιέγραψε σκηνές βιασμών και φόνων νηπίων, πράγμα που επιβεβαίωσε ο Νορβηγός δημοσιογράφος και διπλωμάτης Gunnar Flakstad. Στο εσωτερικό του Ισραήλ ακούστηκαν διαμαρτυρίες για τις ανίερες συμμαχίες της χώρας τους με συμμορίτες, αλλά μόνο 2,7% των ερωτηθέντων θεώρησαν τα πορίσματα της Επιτροπής Kahan «υπερβολικά επιεική» όπως ήταν στην πραγματικότητα.
Σύμφωνα με τις λιβανέζικες αναφορές, σκοτώθηκαν 460 άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων 15 γυναικών και 12 παιδιών. Η ισραηλινή υπηρεσία πληροφοριών υπολόγισε τους νεκρούς σε 700-800 και η Παλαιστινιακή Ερυθρά Ημισέληνος ανέφερε 2.000 νεκρούς. Το θέμα είναι ότι οι Φαλαγγίτες εξαφάνισαν, σύμφωνα με ρεπορτάζ του Ισραηλινού δημοσιογράφου Amnon Kapeliouk, πάνω από 1.500 πτώματα. Λίγο αργότερα ένα βιβλίο των Monika Borgman, Lokman Slim και Hermann Theissen βασισμένο σε 90 ώρες συνεντεύξεων με τους στρατιώτες των LF που συμμετείχαν στη σφαγή, προσπάθησε να ερμηνεύσει πώς παρασύρθηκαν στην πολιτοφυλακή, πώς εκπαιδεύτηκαν από και μαζί με τον ισραηλινό στρατό και πώς αμολήθηκαν στα στρατόπεδα για να εκδικηθούν τη δολοφονία του Bashir Gemayel. Τα κίνητρα ποικίλλουν: μερικοί κατηγορούσαν τον πατέρα τους που τους έδερνε στην παιδική τους ηλικία, άλλοι έλεγαν ότι είχαν τρελαθεί από τη βαναυσότητα του πολέμου, άλλοι επικαλούνταν την υπακοή στους ηγέτες. Κάποιοι πίστευαν ότι οι γυναίκες του στρατοπέδου θα γεννούσαν μελλοντικούς τρομοκράτες και ότι τα τρία τέταρτα των προσφύγων ήταν ήδη τρομοκράτες.
Το 1996 ο Οσάμα Μπιν Λάντεν ανέφερε τη σφαγή στη Σάμπρα και τη Σατίλα ως ένα από τα κίνητρα για τη βομβιστική επίθεση της Αλ Κάιντα στους Πύργους Khobar, ένα συγκρότημα κατοικιών της Αμερικανικής Αεροπορίας στη Σαουδική Αραβία. Όσο για τον Λίβανο, αν και ο εμφύλιος πόλεμος κάποια στιγμή πήρε τέλος, δεν κατάφερε να επιτύχει ειρήνη και ενότητα. Οι θαυμαστές της πολυμορφίας ίσως νιώσουν αμηχανία μπροστά στην τρομακτική αποτυχία του εν λόγω ιδεώδους σ’ αυτή τη μικρή χώρα της Μεσογείου. Στο μεταξύ, στον απόηχο των σφαγών στη Σάμπρα και στη Σατίλα δημιουργήθηκε η Χαμάς, η οποία επιδείνωσε τη δυστυχία των Παλαιστινίων αποκόπτοντάς τους από τον σύγχρονο κόσμο.
16°
