Η αργή διάβρωση της ακαδημαϊκής ελευθερίας στη Δύση

Πριν λίγες μέρες ένας συνάδελφος στο πανεπιστήμιο αρρώστησε και προσφέρθηκα να τον αντικαταστήσω για μία απ’ τις διαλέξεις του σε μάθημα πολιτικής δημοσιογραφίας. Είχα περίπου 10 χρόνια να διδάξω σχετικό μάθημα, οπότε με κέφι άρχισα να σχεδιάζω τη διάλεξη. Ο ρόλος των ΜΜΕ ως η «τέταρτη εξουσία», ο Χάμπερμας και η «δημόσια σφαίρα», ο 24ωρος κύκλος της επικαιρότητας, ελευθερία και κρίση του Τύπου, ερευνητική δημοσιογραφία.

Αφού τελείωσα το προσχέδιο της διάλεξης, ξέθαψα απ’ τα αρχεία μου όλες τις παρουσιάσεις και τις «διαφάνειες» από τα παλιά μου μαθήματα για να δω τι οπτικό υλικό μπορώ να χρησιμοποιήσω, τι έχω ξεχάσει, τι έχει χάσει πλέον τη σημασία του, τι πρέπει να γίνει από την αρχή. Ανοίγοντας τα παλιά Power Point έπαθα ένα πολιτισμικό σοκ. Συνειδητοποίησα ότι μέχρι πριν 10 χρόνια μιλούσα για πράγματα, έθετα ηθικά διλήμματα και χρησιμοποιούσα υλικά και παραδείγματα τα οποία πλέον, και με το ελάχιστο ένστικτο επαγγελματικής επιβίωσης, ούτε που θα τα άγγιζα. Πριν 10 χρόνια:

• Έδειχνα χωρίς δεύτερη σκέψη στους φοιτητές μου τις επίμαχες γελοιογραφίες του Μωάμεθ – αυτές που οδήγησαν σε μπαράζ βίαιων διαδηλώσεων και τρομοκρατικών επιθέσεων στην Ευρώπη.
• Παρουσίαζα στην τάξη την περίπτωση του Jody McIntyre, ενός ανάπηρου διαδηλωτή ο οποίος κατήγγειλε αστυνομική βία κατά τη διάρκεια φοιτητικών διαδηλώσεων (σύμφωνα με άλλους μάρτυρες συμμετείχε σε ρίψη αντικειμένων κατά της αστυνομίας), αλλά και τη σαρκαστική κριτική του Richard Littlejohn που τον παρομοίαζε με έναν απ’ τους χαρακτήρες της κωμικής σειράς «Little Britain».
• Στην ίδια διάλεξη παρουσίασα άρθρo γνώμης της συντηρητικής αρθρογράφου Jan Moir στο οποίο υποστήριζε ότι ο θάνατος του τραγουδιστή των Boyzone, Stephen Gately, όχι μόνο δεν οφειλόταν σε φυσικά αίτια (ο Gately πέθανε φορώντας τις πιτζάμες του στον καναπέ από πνευμονικό οίδημα εξαιτίας καρδιακής πάθησης όπως έδειξε η νεκροψία), αλλά, ούτε λίγο ούτε πολύ, ήταν αποτέλεσμα του «επικίνδυνου» λάιφστάιλ του (ο Gately ήταν γκέι και μαζί με τον σύντροφό του είχαν καλέσει και έναν άλλο άνδρα στο σπίτι τους). Η Moir, όπως και άλλοι αρθρογράφοι της εποχής, χρησιμοποίησαν αυτό και άλλα περιστατικά για να επιχειρηματολογήσουν κατά της ισότητας στον γάμο και την τεκνοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια.
• Έπαιζα την επίμαχη συνέντευξη του διακεκριμένου (και πλέον περιθωριοποιημένου) ιστορικού David Starkey, ο οποίος –με αφορμή τις βίαιες διαδηλώσεις και το πλιάτσικο στο κέντρο του Λονδίνου το 2011– είχε πει ότι «οι λευκοί έγιναν μαύροι», καταγγέλλοντας την εισαγωγή και ταυτοτική υιοθέτηση συμπεριφορών, διαλέκτων και μοδών από τις μεγαλουπόλεις των ΗΠΑ και την Καραϊβική.
• Ανέλυα το μανιφέστο του Νορβηγού εθνοσοσιαλιστή τρομοκράτη Άντερς Μπρέιβικ, ο οποίος σκότωσε 77 ανθρώπους σε δύο τρομοκρατικές επιθέσεις στο Όσλο και στην Ουτόγια. Στο μανιφέστο του βρίσκουμε σπόρους και νήματα μιας ρητορικής και μιας ιδεολογίας που μετά από χρόνια επανεμφανίζονται σε ακροδεξιά κινήματα και θεωρίες συνωμοσίας όπως το QAnon.

Κι όλα αυτά ήταν στα slide της πρώτης δίωρης διάλεξης μαθήματος στο δεύτερο έτος.

Όλα αυτά δεν τα έδειχνα για να σοκάρω τους φοιτητές – είναι δύσκολο να το πιστέψει κάποιος σήμερα, ειδικά στη Βρετανία, αλλά οι φοιτητές τότε δεν σοκάρονταν εύκολα ή καθόλου, ακριβώς επειδή υπήρχε σχεδόν απόλυτη ελευθερία στην ακαδημαϊκή σκέψη και στο τι δείχναμε στην τάξη.

Τα έδειχνα γιατί δεν νοείται μελέτη (π.χ.) της βίας, της σάτιρας ή της προβοκάτσιας χωρίς τριβή με το πρωτότυπο υλικό. Τα έδειχνα γιατί ένα σεβαστό ποσοστό της κοινωνίας ασπάζεται τις εκατέρωθεν απόψεις και είναι σημαντικό να καταλαβαίνει κανείς σε βάθος τα επιχειρήματα, τα συναισθήματα και τις πολιτικές και κοινωνικές επιδιώξεις αυτών με τους οποίους διαφωνεί. Τα έδειχνα γιατί πίστευα και πιστεύω στην αυταξία της ελευθερίας του λόγου και της ακαδημαϊκής ελευθερίας, στον ρόλο του αμφιθεάτρου ως δημόσια σφαίρα, και στη ζωτική σημασία του «κριτικού-λογικού διαλόγου» (Χάμπερμας) που δεν βασίζεται ούτε σε προβολές ηθικής ανωτερότητας και αρετής (virtue signalling), ούτε σε συναισθηματισμούς, αλλά σε λογικά επιχειρήματα. Τα έδειχνα γιατί εμπιστευόμουν την κρίση των φοιτητών και την ικανότητά τους να ακούσουν αντιδιαμετρικά αντίθετες απόψεις (ακόμη και κακόγουστες ή μειωτικές για κοινωνικές ομάδες), και να μπορέσουν να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα όχι ως τραυματισμένα θύματα ή μέλη ευάλωτων ταυτοτικών ομάδων, αλλά ως ενήλικοι, υπεύθυνοι πολίτες και ισότιμα μέλη μιας κοινωνίας.

Δυστυχώς άλλαξαν πολλά από τότε. Κοιτάω τα slide για τη δημοκρατία στην αρχαία Ελλάδα ή τις μεγάλες Επαναστάσεις και τον Διαφωτισμό ή την ανάγκη των οργανωμένων κοινωνιών να έχουν ιεραρχίες και ελίτ, και είναι σαν να ακούω ήδη τις ενστάσεις των φοιτητών («στην αρχαία Ελλάδα είχατε σκλάβους», «τα μεγάλα κείμενα των επαναστάσεων είναι όλα γραμμένα από άντρες», «ο Διαφωτισμός ήταν εργαλείο δυτικής αποικιοκρατίας»), ενστάσεις τόσο παράλογες ή εκτός θέματος, διατυπωμένες με τόση αποστροφή και απολυτότητα, ώστε να μην ξέρεις από πού να τις πιάσεις.

Μαζί με τα μεγάλα και προοδευτικά αιτήματα και κινήματα για ορατότητα, σεβασμό, συμπεριληπτικότητα και ισότητα, επιβλήθηκε η ακραία πολιτική ορθότητα, η τρομοκρατία της καταγγελίας έναντι του τεκμηρίου της αθωότητας, η κουλτούρα της ταπείνωσης και της ακύρωσης, η απαίτηση για «προειδοποιητικές ενδείξεις προσβλητικού περιεχομένου» (trigger warnings), η απαίτηση το πανεπιστήμιο να είναι «ασφαλής χώρος» που δεν «πληγώνει» κανέναν, ο παραλογισμός του να χάνεις τη δουλειά και την υπόληψη σου επειδή όχι επειδή εσύ ο ίδιος χρησιμοποίησες λέξεις ταμπού, ούτε καν επειδή αναφέρθηκες στη χρήση λέξεων ταμπού από άλλους, αλλά ακόμη κι επειδή μιλώντας μια ξένη γλώσσα είπες κάτι που ακούστηκε σαν λέξη ταμπού στη δική σου γλώσσα.

Εν τω μεταξύ τα υλικά, οι απόψεις και η ρητορική που πλέον δεν αγγίζουμε, δεν εξαφανίστηκαν, απλώς «σπρώχτηκαν» έξω από τα μεγάλα ΜΜΕ, τους μεγάλους εκδοτικούς οίκους και τα πανεπιστήμια, προς εναλλακτικές, υπόγειες ή κρυπτογραφημένες πλατφόρμες όπως το 4chan, το Reddit, το Rumble, το Signal, το Telegram, το Discord, όπου οι φορείς τους δεν αντιμετωπίζουν αντίλογο με επιχειρήματα σε συνθήκες «κριτικού λογικού διαλόγου», αλλά αντιθέτως βρίσκουν υποστήριξη από ανθρώπους συναισθηματικά φορτισμένους.

Φοβάμαι ότι το 2013 βοηθούσαμε τους φοιτητές μας να έχουν πολύ μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, κριτική σκέψη, επιχειρηματολογία και ανοιχτό μυαλό απ’ ότι καλλιεργούμε στους φοιτητές τού 2023. Και αυτό απειλεί τα παιδαγωγικά και αξιακά θεμέλια του πολιτισμού μας.