50 χρόνια ιστορίας της Ευρώπης - Στο αφιέρωμα του Guardian και δύο συγκλονιστικές εικόνες από την Ελλάδα

Από τις αεροπειρατείες, τις απεργίες, τις κοινωνικές αναταράξεις έως τις πυρκαγιές και την προσφυγική κρίση, τον πόλεμο και τον ακροδεξιό εξτρεμισμό, λίγες περίοδοι στην ιστορία της Ευρώπης γνώρισαν τον συνεχώς επιταχυνόμενο ρυθμό και την έκταση των αλλαγών που σημειώθηκαν κατά την περίοδο 1973 έως το 2023.

Επιχειρώντας να αποτιμήσει μισό αιώνα ευρωπαϊκής ιστορίας, ο βρετανικός Guardian δημοσιεύει σε συνέχειες  ένα απάνθισμα των επεισοδίων που διαμόρφωσαν το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό στάτους της Ευρώπης τοποθετώντας την ήπειρο στο προσκήνιο της παγκόσμιας σκηνής.

«Πριν από πενήντα χρόνια η Ευρώπη χωρίστηκε σε δύο εχθρικά μπλοκ εγκλωβισμένα σε έναν ψυχρό πόλεμο μεταξύ Ανατολής και Δύσης», επισημαίνει το κείμενο του αφιερώματος. «Στις πέντε δεκαετίες από τότε, τα αυταρχικά καθεστώτα έπεσαν και οι δημοκρατίες αναγεννήθηκαν. Τα τείχη κατέρρευσαν, οι ομοσπονδίες διαλύθηκαν και ακολούθησαν αιματηροί πόλεμοι. Υπήρξαν πολλές κρίσεις: πολιτικές, οικονομικές, ανθρώπινες.

»Η Ευρώπη έχει βιώσει τρομοκρατικές θηριωδίες, ειρηνικές και λιγότερο ειρηνικές επαναστάσεις, φυσικές καταστροφές, πανδημία. Η ΕΕ αυξήθηκε σε 28 μέλη και στη συνέχεια έχασε ένα από αυτά. Πρωτοφανής αριθμός ανθρώπων έχουν διακινδυνεύσει τη ζωή τους για να φτάσουν εδώ».

Μέσα από μια δημοσιογραφική φωτονουβέλα που συμπυκνώνει ένα κομμάτι ιστορίας «που θα γέμιζε πολλά βιβλία» για να εξεταστεί ενδελεχώς, ο Guardian επιλέγει τις στιγμές οι οποίες δίνουν το στίγμα αυτής της συνεχώς μεταβαλλόμενης ηπείρου.

Μια πολύτιμη ιστορική ματιά από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Χωρισμένο σε δύο μέρη, ξεκινώντας από την εξέγερση του Πολυτεχνείου της Αθήνας, τα συλλογικά αιτήματα για ισότητα, ελευθερία και ειρήνη, τους άθλους της Κομανέτσι, το γερμανικό «φθινόπωρο του τρόμου», την τραγωδία του Χέιζελ, τη σταδιακή διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και την αποκοπή των δεσμών των χωρών του ανατολικού μπλοκ με τη Σοβιετική Ένωση ως την γκλάσνοστ και το οριστικό ξήλωμα των ραφών του ισχυρότερου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο, το πρώτο κεφάλαιο της αφήγησης εκτείνεται μέχρι την Cool Britannia των nineties και τον πολυφυλετικό θρίαμβο των τρικολόρ του Ζιντάν στο Μουντιάλ της Γαλλίας.

Περνώντας στο νέο μιλένιουμ, η ιστορική μνήμη διατρέχει τη φυγή των προσφύγων και την ανάδυση του εθνικισμού, τις προσδοκίες και τις διαψεύσεις της Συνθήκης της Λισαβόνας, τα επακόλουθα της ανόδου της παγκοσμιοποίησης, την επικράτηση της ψηφιακής εποχής, την πανδημία, τα ολοένα αυξανόμενα επίπεδα της κλιματικής απειλής.

Το άνοιγμα του τελευταίου κεφαλαίου μάλιστα κοσμεί εικόνα του Έλληνα φωτορεπόρτερ του πρακτορείου SOOC, Κωνσταντίνου Τσακαλίδη, με το χαρακτηριστικό καρέ της 81ης κυρίας Παναγιώτας από τις φλεγόμενες Γούβες της Εύβοιας, που τόσο έντονα ανακαλεί την «Κραυγή» του Έντβαρντ Μουνκ.

Αεροπειρατείες, απεργίες, πολιτικές αναταραχές: Ευρώπη 1973 - 1999

Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου 1973, ένα τανκ γκρεμίζει τις πύλες του Πολυτεχνείου, καθώς οι μονάδες της αστυνομίας και του στρατού συντρίβουν βάναυσα τη φοιτητική εξέγερση που προανήγγειλε το τέλος της χούντας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, σε μια καθοριστική στιγμή για την ιστορία της χώρας, αλλά και για την ευρωπαϊκή πάλη ενάντια στον αυταρχισμό.

Λίγους μήνες αργότερα, η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» της Πορτογαλίας χρειάστηκε λιγότερο από 24 ώρες για να ανατρέψει σχεδόν μισό αιώνα αυταρχικής διακυβέρνησης και να αποδιαρθρώσει το τελευταίο αποικιακό καθεστώς της Ευρώπης στην Αφρική. Ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που ξεκίνησε στις 25 Απριλίου 1974 από μια ομάδα ιδεαλιστών και νεαρών αριστερών αξιωματικών του στρατού μετατράπηκε σε μια τεράστια και σχεδόν αναίμακτη λαϊκή εξέγερση.

Το 1975, ο Κάρλος το Τσακάλι πετυχαίνει το πλέον διαβόητο τρομοκρατικό του χτύπημα: Την κατάληψη του στρατηγείου του ΟΠΕΚ στη Βιέννη, με την ομηρεία εξήντα ατόμων τον θάνατο άλλων τριών, με αίτημα του Κάρλος τη μετάδοση ανακοινωθέντος για τον παλαιστινιακό αγώνα από τα αυστριακά ραδιόφωνα και τους τηλεοπτικούς σταθμούς της χώρας, με συχνότητα ανά δύο ώρες.

Το 1976 στο Μόντρεαλ, η Νάντια Κομανέτσι γίνεται η πρώτη αθλήτρια της ενόργανης γυμναστικής που βαθμολογείται με το «τέλειο 10» σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Ανεκτίμητο προπαγανδιστικό όπλο για τον κομμουνιστή δικτάτορα Νικολάε Τσαουσέσκου, αργότερα αποκαλύφθηκε ότι η Ρουμάνα αθλήτρια είχε υποβληθεί σε ένα «βάρβαρο και σαδιστικό» καθεστώς εκπαίδευσης και ότι βρισκόταν υπό σχεδόν συνεχή παρακολούθηση από τη μυστική αστυνομία, μέχρι να τραπεί σε φυγή, ένα μήνα πριν από την κατάρρευση του καθεστώτος τον Δεκέμβριο του 1989.

Ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ ήταν ηγέτης της ΕΣΣΔ από το 1960 έως το 1964 και ξανά από το 1977 μέχρι το θάνατό του, από καρδιακή ανεπάρκεια, στις 10 Νοεμβρίου 1982. Πρώτος γραμματέας του Σοβιετικού K.K. για 18 χρόνια και επομένως ο πιο ισχυρός άνδρας της χώρας, η ρεαλιστική, συναινετική προσέγγισή του παρήγαγε πολιτική σταθερότητα στο εσωτερικό και σημαντικές πολιτικές επιτυχίες στο εξωτερικό.

Αλλά ο έμφυτος συντηρητισμός του προκάλεσε εκτίναξη της διαφθοράς, καθώς και αναπτυξιακή στασιμότητα. Ο μεταρρυθμιστής Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος έφτασε στο Κρεμλίνο το 1985, ήταν ο κύριος ωφελούμενος της ανάγκης για πολιτική μεταστροφή.

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1984, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν, και ο καγκελάριος της Γερμανίας Χέλμουτ Κολ, τίμησαν από κοινού τη μνήμη των νεκρών του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, 70 χρόνια μετά την έναρξή του. Μαζί επισκέφτηκαν ένα γερμανικό νεκροταφείο πριν κλείσουν τη μέρα στο Βερντέν, όπου βρίσκονται τα λείψανα 130.000 άγνωστων Γάλλων και Γερμανών στρατιωτών.

Ανάμεσα στην ανάκρουση των εθνικών ύμνων, αντάλλαξαν βλέμματα, έπειτα λίγα λόγια και μετά πήραν ο ένας το χέρι του άλλου, σε μια δυνατή και χωρίς σενάριο χειρονομία που έδωσε μια από τις καθοριστικές εικόνες της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής συμφιλίωσης και ολοκλήρωσης.

Η χειρότερη καταστροφή στην ιστορία της πυρηνικής ενέργειας συνέβη στις 26 Απριλίου 1986, όταν ο αντιδραστήρας 4 του εργοστασίου του Τσερνόμπιλ στην Ουκρανία, τότε μέρους της ΕΣΣΔ, βγήκε εκτός ελέγχου κατά τη διάρκεια μιας δοκιμής.

Το περιστατικό κατέστρεψε το κτίριο του αντιδραστήρα και απελευθέρωσε στην ατμόσφαιρα πολλές φορές περισσότερη ραδιενέργεια από τις ατομικές βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι.

23 λεπτά μετά τα μεσάνυχτα της 31ης Αυγούστου 1997, μια λιμουζίνα Μερσέντες που μετέφερε τη Νταϊάνα, πριγκίπισσα της Ουαλίας και σύζυγο του νυν βασιλιά της Βρετανίας Κάρολου Γ', προσέκρουσε με σφοδρότητα στη σήραγγα Pont de l'Alma στο Παρίσι.

Η Νταϊάνα πέθανε στο νοσοκομείο περίπου τρεις ώρες αργότερα, σε ηλικία 36 ετών. Ο θάνατός της κυριάρχησε στα πρωτοσέλιδα για εβδομάδες και προκάλεσε μια έκρηξη δημόσιας θλίψης στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σε πολλές χώρες της Ευρώπης που παραμένουν γοητευμένες από τη βασιλική οικογένεια της Βρετανίας και σε όλο τον κόσμο.

Υπολογίζεται ότι 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι παρακολούθησαν την κηδεία της, ενώ οι θεωρίες συνωμοσίας γύρω από το ατύχημα εξακολουθούν να υφίστανται.

Πυρκαγιές, πόλεμος και δεξιός εξτρεμισμός: Ευρώπη 2000 – 2023

Για μήνες, η προεδρική κούρσα της Γαλλίας το 2002 έδινε την αίσθηση κούρσας μεταξύ του κεντροδεξιού προέδρου Ζακ Σιράκ του και του Λιονέλ Ζοσπέν, σοσιαλιστή αντιπάλου του.

Όμως, καθώς οι κάλπες του πρώτου γύρου έκλεισαν στις 8 μ.μ. της 21ης Απριλίου, οι τηλεοπτικές οθόνες του έθνους αποκάλυψαν ότι ήταν ο ακροδεξιός ηγέτης του Εθνικού Μετώπου Ζαν-Μαρί Λεπέν, για τον οποίο οι θάλαμοι αερίων δεν ήταν παρά μια «λεπτομέρεια» της ιστορίας, εκείνος που επρόκειτο να αντιμετωπίσει τον Σιράκ στον δεύτερο γύρο.

Η Γαλλία ήταν σε σοκ. Περισσότεροι από 1 εκατομμύριο πολίτες διαδήλωσαν. Ο Σιράκ τελικά κέρδισε συντριπτικά, με ποσοστό 82% έναντι 18%.

Αλλά στον δεύτερο γύρο των προεδρικών ψηφοφοριών 15 χρόνια αργότερα, η κόρη του Λεπέν, Μαρίν, έφτασε το 24%, για να εκτοξευθεί στο 41,5% το 2022. Σε όλη την Ευρώπη, η ακροδεξιά έδειχνε τα δόντια της.

Λίγο μετά τις 9 π.μ. της 1ης Σεπτεμβρίου 2004, τουλάχιστον 32 βαριά οπλισμένοι Τσετσένοι αντάρτες κατέλαβαν το Σχολείο Νούμερο 1 στην πόλη Μπεσλάν της Βόρειας Οσετίας, μια αυτόνομη δημοκρατία στην περιοχή του Βόρειου Καυκάσου της Ρωσίας, παίρνοντας πάνω από χίλιους ομήρους, δασκάλους, γονείς και 777 μαθητές.

Η πολιορκία έληξε τρεις ημέρες αργότερα, όταν οι ρωσικές δυνάμεις ασφαλείας εισέβαλαν στο κτίριο, το οποίο είχε ζωστεί με εκρηκτικά, αφήνοντας 333 ομήρους (186 εκ των οποίων παιδιά) και 31 αντάρτες νεκρούς.

Η ακραία βία, και το γεγονός ότι οι επιτιθέμενοι είχαν στόχο παιδιά, συγκλόνισαν τη Ρωσία και κλόνισαν την εμπιστοσύνη του κοινού στην κυβέρνηση, ωθώντας τον Βλαντιμίρ Πούτιν να θεσπίσει σαρωτικά αντιτρομοκρατικά μέτρα και να προχωρήσει σε μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσιών.

Ο γερουσιαστής του Ιλινόις Μπαράκ Ομπάμα ήταν μόλις 46 ετών όταν στις 18 Ιουνίου 2008 έκλεισε μια από τις κύριες λεωφόρους της γερμανικής πρωτεύουσας για μια προεκλογική ομιλία που χαιρετίστηκε με το είδος της υστερίας που επιφυλάσσεται στους ροκ σταρ.

Μέλη του πλήθους των 200.000 νεαρών Βερολινέζων κρεμάστηκαν μέχρι και από φανοστάτες για να ρίξουν μια ματιά στον νεαρό υποψήφιο των Δημοκρατικών, ο οποίος τους είπε: «Κανένα έθνος, ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλο ή πόσο ισχυρό, δεν μπορεί να νικήσει τις προκλήσεις του κόσμου μόνο του. .» Μετά τον πόλεμο στο Ιράκ και την προεδρία του Τζορτζ Μπους, η επίσκεψη έδινε την υπόσχεση μιας νέας εποχής στις σχέσεις Ευρώπης - Ηνωμένων Πολιτειών.

Όταν ο Μπαράκ Ομπάμα επέστρεψε στο Βερολίνο για την τελευταία του επίσκεψη στο εξωτερικό ως πρόεδρος το 2016, οι προσδοκίες δεν είχαν εκπληρωθεί.

Η προσφυγική κρίση που ταρακούνησε συθέμελα την Ευρώπη άρχισε να εντείνεται το 2014, όταν τα 28 κράτη - μέλη του μπλοκ κατέγραψαν περισσότερες από 250.000 παράτυπες αφίξεις και περισσότερες από 625.000 αιτήσεις ασύλου.

Το ένα πέμπτο από αυτούς που διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να αναζητήσουν καταφύγιο ή ένα καλύτερο μέλλον στην Ευρώπη ήταν από την πληγείσα από τον πόλεμο Συρία, άλλοι από το Αφγανιστάν, το Κοσσυφοπέδιο, την Ερυθραία και την Αλβανία. Πολλοί διέσχισαν τη Μεσόγειο από τη Λιβύη σε αυτό που η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες περιέγραψε ως την πιο θανατηφόρα μεταναστευτική οδό στον κόσμο: εκτιμάται ότι ένας στους έξι ανθρώπους που φεύγουν από τη Βόρεια Αφρική με μικρά σκάφη πεθαίνουν στο ταξίδι τους.

Ο Covid-19 έφτασε στην Ιταλία, την πρώτη δυτική χώρα που αντιμετώπισε τον ιό, στις 31 Ιανουαρίου 2020, όταν δύο Κινέζοι τουρίστες στη Ρώμη βρέθηκαν θετικοί.

Η μετάδοση από άτομο σε άτομο αναφέρθηκε στις 21 Φεβρουαρίου, οι πρώτοι θάνατοι την επόμενη ημέρα. Δύο εβδομάδες αργότερα, μια χώρα σχεδόν 60 εκατομμυρίων κατοίκων ήταν σε λοκντάουν: η αρχή ενός κύματος που επρόκειτο να εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Για τη βόρεια επαρχία του Μπέργκαμο ήταν ήδη πολύ αργά: εκείνο τον Μάρτιο, ορισμένες πόλεις κατέγραψαν αύξηση 850% στους θανάτους, ο ήχος καμπανοκρουσιών για τους νεκρούς αυξανόταν σε σημείο οι καταπτοημένοι ιερείς να τους σταματήσουν. Το επόμενο έτος, η εθνική στατιστική υπηρεσία της Ιταλίας ανακοίνωσε η χώρα διένυε τη χειρότερη από άποψη θνησιμότητας περίοδο από το 1945.

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, αφού συγκέντρωσε στρατεύματα κοντά στα σύνορα και διέψευσε όλες τις φήμες ότι σχεδίαζε να εκστρατεύσει, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, στη μεγαλύτερη επίθεση σε ευρωπαϊκή χώρα μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ισχυρίστηκε ότι στόχος ήταν να «αποστρατιωτικοποιηθεί» και να «αποναζιστικοποιηθεί» η Ουκρανία, αποκαλώντας την επίθεση «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» για την υποστήριξη δύο αποσχισμένων δημοκρατιών που υποστηρίζονται από τη Ρωσία.

Τα ρωσικά στρατεύματα συνάντησαν σκληρή αντίσταση και υποχώρησαν στο βορρά, αλλά κατέλαβαν τις νότιες πόλεις, συμπεριλαμβανομένης της Χερσώνας και, μετά από μια «αποκαλυπτική» πολιορκία τριών μηνών, τη Μαριούπολη.

Περισσότεροι από 8 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά, παρόμοιος αριθμός έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και δεκάδες χιλιάδες έχουν πεθάνει. Εν μέσω ευρείας παγκόσμιας καταδίκης, έχει ξεκινήσει μια διεθνής έρευνα για πιθανά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, καθώς και κυρώσεις, που συνεχίζονται να επιβάλλονται στη Μόσχα.