Σε αχαρτογράφητα νερά το Βρετανικό Μουσείο μετά το σκάνδαλο με τους κλεμμένους θησαυρούς

Σε περίοδο εκτεταμένης κρίσης μπαίνει το Βρετανικό Μουσείο, μετά την αποκάλυψη του σκανδάλου με την απώλεια και κλοπή ενδεχομένως χιλιάδων αντικειμένων από τις αποθήκες του και την απόλυση του επικεφαλής του τμήματος για την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη.

Πέρα από τις επιπτώσεις της πολύκροτης αυτής υπόθεσης, το Βρετανικό Μουσείο πρέπει να συγκεντρώσει χρήματα για μια απαραίτητη ανακαίνιση, ενώ έχει δεχθεί σφοδρή κριτική για χορηγία που έλαβε από πετρελαϊκή εταιρεία, έχει αναγκαστεί να κλείσει λόγω απεργιών εργαζομένων φέτος και έχει αντιμετωπίσει μια υπόθεση με τη μη αναγνωρισμένη χρήση του έργου ενός μεταφραστή σε μια πρόσφατη έκθεση.

Και όλα αυτά καλείται να τα αντιμετωπίσει το Μουσείο δίχως κάποιο άτομο στην κεφαλή του, μετά την παραίτηση του διευθυντή του, Χάρτβιχ Φίσερ, στις 25 Αυγούστου.

Ο Κρις Σμιθ, πρώην υπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας, δήλωσε ότι το μουσείο «σίγουρα περνάει μια δύσκολη περίοδο». «Η ηγεσία του πρέπει να δράσει αποφασιστικά για να αποκαταστήσει τη φήμη του» είπε.

Το χρονικό με τις κλοπές

Όλα ξεκίνησαν στις 16 Αυγούστου, όταν ανακοινώθηκε η απόλυση ενός εργαζομένου έπειτα από απώλεια ή κλοπή «πολύτιμων αντικειμένων» από τις αποθήκες του Βρετανικού Μουσείου. Το όνομα του εργαζομένου έγινε γνωστό: είναι ο 56χρονος Πίτερ Χιγκς (Peter Higgs), έμπειρο στέλεχος και επικεφαλής επιμελητής του τμήματος για την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη.

Όπως αποδείχτηκε, όμως, το Μουσείο είχε ενημερωθεί για τη δραστηριότητα του Χιγκς πριν από δύο χρόνια! Συγκεκριμένα, ένας έμπορος αρχαιοτήτων, ο Ittai Gradel, κατήγγειλε μέσω email ότι ο Χιγκς πουλούσε αντικείμενα από τη συλλογή στο eBay.

To Βρετανικό Μουσείο είχε αρχικά απορρίψει τις καταγγελίες του Gradel, αλλά τελικά αναγκάστηκε να παραδεχτεί την αλήθεια. Σε συνέντευξή του στο ραδιόφωνο του BBC το Σάββατο, ο Τζορτζ Όσμπορν, πρόεδρος του μουσείου, επιβεβαίωσε ότι το Βρετανικό Μουσείο απέλυσε το άτομο που είχε εντοπίσει ο Gradel, και δήλωσε ότι τουλάχιστον 2.000 αντικείμενα είχαν χαθεί.

Δεν έχει συλληφθεί κάποιος ακόμη για την υπόθεση, η οποία έχει κάνει τον γύρο του κόσμου και έχει προκαλέσει τις επικρίσεις των μεσών ενημέρωσης για τα πρωτόκολλα ασφαλείας του Βρετανικού Μουσείου.

Ελλιπές το αρχείο του Βρετανικού Μουσείου

Η «καταιγίδα» αποκαλύψεων συνεχίστηκε, καθώς στο επίκεντρο της προσοχής τέθηκε στη συνέχεια η κακή τήρηση αρχείων του μουσείου. Μόνο η μισή του συλλογή, περίπου 4,5 εκατομμύρια αντικείμενα, έχει αρχειοθετηθεί ψηφιακά.

Μάλιστα, η αποσπασματικότητα του καταλόγου αποτελεί αντικείμενο κριτικής εδώ και δεκαετίες. Το 1988, το Εθνικό Ελεγκτικό Γραφείο, ένας κυβερνητικός ελεγκτής, ανέφερε σε έκθεσή του ότι η απογραφή και η καταγραφή των αποθεμάτων του Βρετανικού Μουσείου ήταν «μη ικανοποιητική». Λόγω των «συνεχιζόμενων ελλείψεων προσωπικού» ήταν «αδύνατον» να ειπωθεί πότε θα βελτιωθεί η κατάσταση, πρόσθεσε η έκθεση.

Ο Charles Saumarez Smith, πρώην διευθυντής της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών, δήλωσε ότι άλλα μεγάλα βρετανικά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένου του Victoria & Albert Museum, είχαν ολοκληρώσει σε μεγάλο βαθμό τις ηλεκτρονικές απογραφές μετά από εκείνη την καταδικαστική έκθεση. «Το μεγάλο ερώτημα είναι, γιατί δεν το έκανε το Βρετανικό Μουσείο» είπε.

Κίνημα απαίτησης επιστροφών αντικειμένων από όλο τον κόσμο

Οι αντιδράσεις, όμως, είχαν ξεκινήσει. Ούτως ή άλλως, τις τελευταίες δεκαετίες ακτιβιστές, ακαδημαϊκοί και κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ζητούν την επιστροφή αμφιλεγόμενων αντικειμένων της συλλογής του Βρετανικού Μουσείου, τα οποία αποκτήθηκαν την εποχή της βρετανικής αποικιοκρατίας. Χαρακτηριστικά παράδειγμα αποτελούν τα γνωστά μας Μάρμαρα του Παρθενώνα, αλλά και η συλλογή Μπενίν Μπρονζέ από τη Νιγηρία.

Μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2020 και την άνοδο του κινήματος Black Lives Matter, η συλλογή του μουσείου τέθηκε υπό ακόμη πιο έντονο έλεγχο. Πήρε κάποια μέτρα για να αναδείξει τους δεσμούς του με τη δουλεία, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του Χανς Σλόαν, ενός γιατρού, η συλλογή του οποίου αποτέλεσε τη βάση του μουσείου.

Η Ελληνίδα υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη ανέφερε σε δήλωσή της ότι «το θλιβερό περιστατικό κλοπής» στο Βρετανικό Μουσείο έθεσε «ένα μείζον ζήτημα σχετικά με τις συνθήκες προστασίας και ασφάλειας όλων των εκθεμάτων του». Οποιοδήποτε επιχείρημα ότι τα Μάρμαρα του Παρθενώνα είναι ασφαλέστερα στο Λονδίνο από ό,τι στην Ελλάδα «κατέρρευσε», όπως πρόσθεσε.

Πλέον, οι φωνές και οι διεκδικήσεις απέναντι στο Βρετανικό Μουσείο έχουν αυξηθεί. Η κινεζική εφημερίδα Global Times ανέφερε σε κύριο άρθρο της τη Δευτέρα ότι το Βρετανικό Μουσείο θα πρέπει να επιστρέψει στο Πεκίνο τα 23.000 κινεζικά κειμήλια που βρίσκονται στη συλλογή του. Το Βρετανικό Μουσείο ήταν γεμάτο με αντικείμενα «αμφισβητήσιμης προέλευσης», πρόσθεσε η εφημερίδα. 

Η Nana Oforiatta Ayim, ιστορικός τέχνης από την Γκάνα που κάνει εκστρατεία για την επιστροφή των αντικειμένων, δήλωσε ότι οι κλοπές δίνουν επιχειρήματα στις εκκλήσεις για επιστροφή από όλες τις αφρικανικές χώρες, αντιπαρέρχοντας τον «πολύ ρατσιστικό και πατριαρχικό και πατροναριστικό» ισχυρισμό ότι τα αφρικανικά αντικείμενα είναι ασφαλέστερα στα ευρωπαϊκά μουσεία. 

Η ανακαίνιση του ενός δισεκατομμυρίου

Αν η τήρηση αρχείων και οι αξιώσεις επιστροφής αποτελούν μακροπρόθεσμα προβλήματα για το μουσείο, η κρίση ανέδειξε επίσης πιο άμεσα ζητήματα.

Αυτό το φθινόπωρο, το Βρετανικό Μουσείο έχει προγραμματιστεί να ανακοινώσει ένα μεγάλο έργο ανακαίνισης, το οποίο, όπως ανέφεραν οι Financial Times, θα κοστίσει 1 δισεκατομμύριο στερλίνες, δηλαδή περίπου 1,17 δισεκατομμύρια ευρώ. Το πρόγραμμα αυτό θα περιλαμβάνει την αναδιάταξη των συλλογών του μουσείου και την αναβάθμιση των υδραυλικών και ηλεκτρικών συστημάτων του.

Με την πίεση που ασκείται στους κρατικούς προϋπολογισμούς, το Βρετανικό Μουσείο αναμένεται να βασιστεί σε δωρητές για να πληρώσει το μεγαλύτερο μέρος αυτού του προγράμματος. Βέβαια, οι δωρητές ίσως είναι πιο επιφυλακτικοί πλέον μετά τη αρνητική δημοσιότητα και την παραίτηση του διευθυντή του μουσείου.

«Μια απότομη αλλαγή στην ηγεσία έχει πάντα συνέπειες για τις δωρεές», δήλωσε η Leslie Ramos, συγγραφέας ενός επερχόμενου βιβλίου για τις καλλιτεχνικές δωρεές.

Για να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη, το Βρετανικό Μουσείο ανέθεσε σε ανεξάρτητη επιθεώρηση να εξετάσει τι πήγε στραβά και να προτείνει βελτιώσεις στην ασφάλεια. Ο Όσμπορν δήλωσε στο BBC ότι το Μουσείο θα «επιταχύνει», επίσης, τη διαδικασία δημιουργίας «ενός πλήρους μητρώου των αντικειμένων της συλλογής του» και ότι έχει αρχίσει να προσπαθεί να ανακτήσει όλα τα χαμένα αντικείμενα.

Ο Ντικ Έλις, πρώην επικεφαλής της ομάδας τέχνης και αρχαιοτήτων της Σκότλαντ Γιαρντ, δήλωσε ότι το Βρετανικό Μουσείο μπορεί να «χρειαστεί να προσφύγει στη δικαιοσύνη για να ανακτήσει ορισμένα από τα αντικείμενα», μια δαπανηρή διαδικασία που μπορεί να μην είναι καν δυνατή αν τα αντικείμενα έχουν φύγει από τη Βρετανία. Ορισμένες χώρες, όπως η Ελβετία, επιτρέπουν στους αγοραστές να κρατήσουν τα αντικείμενα, εάν αγοράστηκαν με καλή πίστη, όπως δήλωσε ο Ellis.

«Ένας προσωρινός διευθυντής που θα ηγηθεί του μουσείου αναμένεται να ανακοινωθεί εντός των ημερών», δήλωσε εκπρόσωπος του μουσείου σε ηλεκτρονικό μήνυμα.

Ο πρώην υπουργός Κρις Σμιθ δήλωσε ότι δεν είναι «η ευκολότερη στιγμή» για κάποιον να αναλάβει την ηγεσία του Βρετανικού Μουσείου, προσθέτοντας πάντως ότι θα υπάρξουν πολλοί υποψήφιοι για τη μόνιμη θέση.

«Πρόκειται για μια από τις πιο υπέροχες θέσεις εργασίας σε μουσεία στον κόσμο» δήλωσε ο Σμιθ, «Θα υπάρξουν πολλοί άνθρωποι που θα απολαύσουν την ευκαιρία».

Με πληροφορίες από ΝΥΤ