Οι πυρκαγιές εδώ και αλλού

Στις πυρκαγιές στο Μάουι έχασαν τη ζωή τους πάνω από εκατό άτομα και η παλιά πρωτεύουσα της χαβανέζικης μοναρχίας καταστράφηκε: οι πυρκαγιές στη Χαβάη επιδεινώθηκαν από τους έντονους ανέμους, τον τυφώνα Dorian που πλησίαζε, από την ξηρασία κι από τα εύφλεκτα ξερόχορτα που τροφοδότησαν τις φλόγες σαν φρύγανα. Η Χαβάη δεν έχει ιστορικό δασικών πυρκαγιών, αλλά, όπως σε πολλά μέρη του κόσμου, η κλιματική αλλαγή και η κακή διαχείριση της γης ευνοούν τις αναφλέξεις: οι κυλιόμενες φλόγες των λεγόμενων wildfires διαδίδονται με ταχύτητα 20 χλμ την ώρα με ένταση που μπορεί να διπλασιάζεται ανά 30 δευτερόλεπτα. Αυτές οι φλόγες μπορούν να κάνουν στάχτη ένα δωμάτιο με το περιεχόμενό του μέσα σε 3 λεπτά περίπου.

Οι καταστροφές από τις πυρκαγιές έχουν αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Στις ΗΠΑ, περίπου 72.400 πυρκαγιές έκαψαν 7 εκατομμύρια στρέμματα γης ετησίως από το 2000: η καμένη γη της τελευταίας δεκαετίες είναι διπλάσια από την καμένη γη της δεκαετίας του 1990. Το 2015 ήταν η χειρότερη χρονιά πυρκαγιών  που καταγράφηκε στην ιστορία των ΗΠΑ: κάηκαν πάνω από 10 εκατομμύρια στρέμματα γης. Επειδή μεγάλο μέρος των ΗΠΑ αναμένεται να γίνει θερμότερο και ξηρότερο με την κλιματική αλλαγή, ο κίνδυνος πυρκαγιάς αυξάνεται με το πέρασμα του χρόνου. Συντελούν κι άλλοι παράγοντες όπως η αύξηση του πληθυσμού και η μετακίνηση ανθρώπων σε αγροτικές περιοχές, όπου χτίζουν σπίτια και άλλες δομές χωρίς προδιαγραφές ασφαλείας.

Αν και οι φωτιές ταξινομούνται από την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος στις φυσικές καταστροφές, μόνο το 10-15% από αυτές ων συμβαίνουν «από μόνες τους» στη φύση. Οι περισσότερες οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες: καύση σκουπιδιών χωρίς επίβλεψη, πεταμένα τσιγάρα, εμπρησμούς. Οι φυσικές πυρκαγιές μπορούν να συμβούν κατά τη διάρκεια παρατεταμένης ξηρασίας, όταν η πράσινη βλάστηση ξεραίνεται και γίνεται εύφλεκτη. Αλλά για να εξελιχθούν σε wildfires χρειάζονται ισχυρούς ανέμους και πολύ υψηλές θερμοκρασίες: μια σπίθα, π.χ. από κεραυνό, εμπρησμό, χαλασμένη γραμμή ηλεκτρικού ρεύματος ή από αναμμένο τσιγάρο αρκεί για να προκαλέσει όλεθρο. Tον Νοέμβριο του 2018, στο Μάλιμπου της Καλιφόρνιας, μια πυρκαγιά που ξεκίνησε από δυσλειτουργία της εταιρείας ηλεκτρισμού Southern California Edison έκαψε σχεδόν 97.000 στρέμματα στη Νότια Καλιφόρνια, σκοτώνοντας τρία άτομα και προκαλώντας ζημιές 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αλλά βεβαίως, αν η δόμηση δεν ήταν τόσο πυκνή κι αν υπήρχε ορθολογική χρήση της γης, οι ζημιές θα ήταν πολύ μικρότερες.

Είτε φυσική είτε ανθρωπογενής, μια πυρκαγιά χρειάζεται τρεις συνθήκες: καύσιμη ύλη, οξυγόνο και πηγή θερμότητας – το τρίγωνο της φωτιάς. Καύσιμη ύλη είναι κάθε εύφλεκτο υλικό –δέντρα, θάμνοι, χόρτα, ακόμη και σπίτια· ιδιαίτερα στη Βόρεια Αμερική όπου μεγάλο μέρος των κατοικιών είναι ξύλινες–, ενώ ο αέρας παρέχει το οξυγόνο. Οι πυρκαγιές στην Καλιφόρνια επιδεινώνονται από τους ζεστούς, ξηρούς, καταβατικούς ανέμους Santa Ana που μπορούν να μεταφέρουν μια σπίθα σε μεγάλη απόσταση: οι Santa Ana έχουν παρόμοιο αποτέλεσμα με τα μελτέμια στο Αιγαίο και στα Βαλκάνια. Παραλλήλως, πηγές θερμότητας, όπως κεραυνοί, αναμμένα τσιγάρα, ακόμα και ο ήλιος μπορούν να συντελέσουν στην έκρηξη της φλόγας. Έτσι, το στοίχημα των πυροσβεστών είναι η αφαίρεση ενός τουλάχιστον από τα βασικά στοιχεία του τριγώνου της φωτιάς. Μια παραδοσιακή μέθοδος είναι η κατάσβεση των υπαρχουσών πυρκαγιών με νερό και επιβραδυντικά πυρκαγιάς μέσω ψεκασμού. Οι πυροσβέστες καθαρίζουν επίσης τη βλάστηση από τη έδαφος γύρω από μια φωτιά για να την περιορίσουν και τελικά να τη στερήσουν από καύσιμη ύλη. Αλλά, στις wildfires, ούτε οι αντιπυρικές ζώνες, ούτε η ελεγχόμενη καύση –η μέθοδος καταπολέμησης της φωτιάς με φωτιά– έχουν αποτέλεσμα. Στην πραγματικότητα, έχουμε καταλήξει σε μια μορφή μοιρολατρίας: αν και είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο, οι φυσικές πυρκαγιές παίζουν κάποιο ρόλο στη φύση· καίγοντας νεκρή ή σάπια ύλη, μπορούν να επιστρέψουν στο έδαφος τα θρεπτικά του συστατικά και να λειτουργήσουν ως απολυμαντικό, αφαιρώντας από ένα οικοσύστημα μολυσμένα φυτά και επιβλαβή έντομα. Αν και στα μάτια μας συνιστούν «κόλαση», σε ορισμένες περιπτώσεις οι πυρκαγιές αραιώνουν τα δάση επιτρέποντας στο φως του ήλιου να τα διαπεράσει προκειμένου να αναπτυχθούν νέες γενιές δενδρυλλίων. Μερικά είδη δέντρων, όπως οι σεκόγιες, βασίζονται στη φωτιά για να αναπτυχθούν.

Η μη τήρηση νόμων και κανόνων ασφαλείας έχει αυξήσει τον κίνδυνο παγκοσμίως. Πολλοί άνθρωποι δεν κατανοούν τι μπορούν να πάθουν από ένα μπάρμπεκιου στην αυλή τους, ούτε γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν αν ξεσπάσει φωτιά κοντά στο σπίτι τους: π.χ. να κλείσουν όλες τις πόρτες και τα παράθυρα και να γεμίσουν τους νεροχύτες, τις μπανιέρες και άλλα δοχεία με νερό για να αποτρέψουν τις φλόγες. Οι περισσότεροι από μας δεν πιστεύουμε ότι θα βρεθούμε ποτέ μέσα σε φλεγόμενο κτίριο.

Την περασμένη εβδομάδα στον Καναδά σημειώθηκαν 1.054 ενεργές πυρκαγιές εκ των οποίων 669 κρίθηκαν εκτός ελέγχου. Μέχρι στιγμής έχουν καεί 33,9 εκατομμύρια στρέμματα και τέσσερις πυροσβέστες έχουν χάσει τη ζωή τους. Το προηγούμενο ρεκόρ πυρκαγιών ήταν το 1989, όταν στον Καναδά κάηκαν 18,8 εκατομμύρια στρέμματα. Οι φετινές πυρκαγιές ξεκίνησαν στα τέλη Απριλίου στις δυτικές επαρχίες της Βρετανικής Κολομβίας και της Αλμπέρτα, εκτοπίζοντας περισσότερους από 30.000 ανθρώπους και διακόπτοντας προσωρινά την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Στο μεταξύ, η τέφρα έχει κάνει ανθυγιεινό τον αέρα σε ολόκληρο τον Καναδά και περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών: ο δείκτης υγείας της καναδικής κυβέρνησης για την ποιότητα του αέρα έθεσε το Yellowknife και το Fort Smith σε «πολύ υψηλό κίνδυνο» ενώ το Winnipeg, την πρωτεύουσα της Μανιτόμπα 1.700 χλμ νοτιοανατολικά, σε «υψηλό κίνδυνο». Στις ΗΠΑ, εκδόθηκαν προειδοποιήσεις για την ποιότητα του αέρα σε τμήματα των μεσοδυτικών πολιτειών, της Ανατολικής Ακτής και του Νότου, συμπεριλαμβανομένης της Νέας Υόρκης, της Ουάσιγκτον και του Σικάγου.

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο αντίκτυπος της κλιματικής κρίσης σε μία μόνο περίοδο πυρκαγιάς. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακριβώς τον ρόλο της κλιματικής κρίσης ούτε στις βορειοαμερικανικές, ούτε στις ελληνικές δασικές πυρκαγιές. Για να εξαχθούν συμπεράσματα πρέπει να πραγματοποιηθούν σύνθετες μελέτες. Αναμένεται ωστόσο οι πυρκαγιές να επιδεινωθούν στο μέλλον: οι ειδικοί καλούν για τη συνεργασία όλων των πολιτών ώστε να περιοριστούν οι ζημιές, καθώς και για εφαρμογή των νόμων που αφορούν τη πυρομανία, τους εμπρησμούς και την εγκληματική αμέλεια.