Θάνος Μπενέτος: Ο πρώτος Έλληνας, ο πρώτος μη γαλλοτραφής ακαδημαϊκός στη Γαλλία

Εξελέγητε ο πρώτος μη-Γάλλος ακαδημαϊκός στη Γαλλία. Είναι μεγάλη προσωπική σας επιτυχία και μπορούμε να υπερηφανευτούμε λιγάκι κι εμείς οι υπόλοιποι.
Διευκρινίζω ότι μιλάμε για την Académie Nationale de Médecine η οποία είναι ένας επίσημος θεσμός που έχει σημαντικό ρόλο στη γαλλική κοινωνία σε θέματα που έχουν να κάνουν με την υγεία, τις πολιτικές προληπτικής ιατρικής, και διάφορα άλλα επιστημονικά, ιατρικά και ηθικά ζητήματα που έχουν να κάνουν με τις ιατρικές πρακτικές. Η Ακαδημία προτείνει σχέδια νόμων και διαταγμάτων αλλά και η Ακαδημία τίθεται υπό αμφισβήτηση από την κυβέρνηση και γνωμοδοτεί για τέτοιου είδους ερωτήσεις.
Μη Γάλλοι υπάρχουν αρκετοί αλλά ως «Membres Associés»: πρόκειται για γαλλόφωνους πανεπιστημιακούς ιατροί που εκπροσωπούν κατά κάποιο τρόπο την χώρα τους στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων. Δεν γνωρίζω με σιγουριά αν είμαι ο πρώτος μη-Γάλλος εκλεγμένος ως τακτικό μέλος. Άλλωστε έχω και τη γαλλική υπηκοότητα… Είμαι πάντως ο πρώτος που δεν ξεκίνησε την πανεπιστημιακή του πορεία στη Γαλλία. Έκανα τις σπουδές μου στην Ιατρική σχολή της Αθήνας. Είναι σαφές ότι όταν δεν είσαι στο σύστημα από την αρχή των πανεπιστημιακών σπουδών, ιδιαίτερα στον τομέα της κλινικής ιατρικής, η εξέλιξη της σταδιοδρομίας είναι πολύ πιο δύσκολη. Ήταν ακόμη πιο περίπλοκο πριν από 43 χρόνια όταν έφτασα στη Γαλλία μετά την ολοκλήρωση των σπουδών μου στην ιατρική.

Ποιο ήταν το χρονικό και η διαδικασία αυτής της αναγνώρισης; Πείτε μας με λίγα λόγια την πορεία σας στον επιστημονικό κόσμο.
Το 1980 έφτασα στην πανεπιστημιακή μονάδα του Paul Milliez στο νοσοκομείο Broussais στο Παρίσι που υποδεχόταν πολλούς ξένους γιατρούς κυρίως για ανθρωπιστικούς λόγους. O Michel Safar που διαδέχτηκε τον Paul Μilliez ήταν πολύ ανοιχτό μυαλό και έκρινε τους ανθρώπους σε σχέση με τη δουλειά και την προσωπικότητά τους και όχι με το όνομα ή την προέλευσή τους. Ήταν αυτός που μου άνοιξε την πόρτα να πάω τέσσερα χρόνια αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες στη Βοστόνη στον συμπατριώτη μας Χαράλαμπο Γαβρά. Και είναι ο ίδιος ο Safar που μετά την επιστροφή μου στην Ευρώπη όταν αναζητούσα δουλειά στην Ελλάδα, μου ζήτησε να επιστρέψω στο κέντρο του στο Παρίσι. Αυτός ο άνθρωπος έπαιξε καθοριστικό ρόλο αλλά έπρεπε να ακολουθούμε τους ρυθμούς του. Ξεκινούσε τη δουλειά το πρωί στις 7:00 π.μ. και έφευγε τελευταίος το βράδυ μετά τις 7:00 μ.μ.(non-stop). Χάρη σε αυτή την ατμόσφαιρα μπόρεσα επί αρκετά χρόνια να αναπτύξω πολύ καινοτόμες εργασίες σε θέματα που ήταν πολύ διαφορετικά από τα δικά του. Μια μέρα τον ρώτησα γιατί με στηρίζει ενώ δεν ήμουν ούτε από τον κύκλο του ούτε τότε τουλάχιστον είχα τις προϋποθέσεις για μακρόχρονη πανεπιστημιακή καριέρα. Μου είπε πολύ απλά: Έχεις ιδέες, δουλεύεις πολύ, παράγεις, επικοινωνείς με τους άλλους και κυρίως όταν κάτι πάει στραβά δεν κρύβεις τίποτα κι αν χρειαστεί, ξεκινάς πάλι από την αρχή. Αυτή λοιπόν ήταν η τύχη μου που την αξιοποίησα και μπόρεσα να κάνω από πολύ νωρίς πράγματα που με ενδιέφεραν και που βρήκαν κάποια αναγνώριση και στην διεθνή επιστημονική κοινότητα. Είναι αλήθεια ότι τα τρία χρόνια που πέρασα στη Βοστόνη στα μέσα της δεκαετίας του ’80 μου είχαν δώσει φτερά.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες το κάνουν αυτό…
Πράγματι. Ακόμα κι αν εκείνη την εποχή, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η προοπτική μιας θέσης καθηγητή Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου στην Ιατρική δεν προβλεπόταν 100%. Τα πράγματα άλλαξαν γρήγορα το 1996 όταν έγινα Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών (INSERM) ενώ είχα κλινική δραστηριότητα στο Νοσοκομείο Broussais στο Παρίσι.

Στη συνέχεια, κάνατε μια στροφή.
Γύρω στο 1997-1998 έκανα μεγάλη επαγγελματική στροφή. Στην έρευνα ασχολούμουν με τους μηχανισμούς γήρανσης των αρτηριών και στην κλινική είχα ηλικιωμένους που έπασχαν από καρδιαγγειακά νοσήματα, ιδιαίτερα υπέρταση και καρδιακή ανεπάρκεια. Η ερευνητική εργασία με ώθησε να μελετήσω γενικότερα τους μηχανισμούς γήρανσης του ανθρώπινου σώματος και η κλινική μου πρακτική να κατανοήσω καλύτερα τον ηλικιωμένο, όχι μόνο τις αρτηρίες του αλλά όλα αυτά τα προβλήματα που επηρεάζουν την υγεία του. Χωρίς να το συνειδητοποιήσω καλά-καλά, πέρασα από την Καρδιολογία στην ιατρική της Γήρανσης και τη Γηριατρική και ανακάλυψα έναν καινούργιο κόσμο. Επιστροφή στα θρανία στην Ευρωπαϊκή σχολή Γηριατρικής κλπ και σιγά-σιγά άρχισαν να επιτυγχάνω τον στόχο μου. Ο κοσμήτορας της Ιατρικής του Νανσί μου πρότεινε αυτό που ζητούσα, δηλαδή ένα συνδυασμό κλινικής (τη διεύθυνση της Πανεπιστημιακής κλινικής στην Παθολογία ηλικιωμένων) και έρευνας: το 2004, ιδρύσαμε μια καλή ερευνητική ομάδα. Από την θέση αυτή του Καθηγητή Παθολογίας και Γηριατρικής μπορέσαμε και αναπτύξουμε ως ομάδα πολλά ερευνητικά κλινικά και παιδαγωγικά προγράμματα και εκπαιδεύσαμε πολλούς νέους μεταξύ των οποίων ήταν και μερικοί πολύ καλοί Έλληνες επιστήμονες.

Ήσασταν ο μοναδικός μη γαλλοτρσφής Καθηγητής Ιατρικής σε κλινική ειδικότητα. Έκτοτε, υπήρξαν κι άλλοι, ευτυχώς… Πώς φτάσατε να γίνετε «αθάνατος»;
Οι επαφές μου με την Ακαδημία ξεκίνησαν το 2016. Ο καθηγητής Patrice Queneau από το Saint Etienne της κεντρικής Γαλλίας, ένας εξαιρετικός γιατρός, ποιητής και φιλόσοφος, και μεγάλος θαυμαστής της Ελλάδας, μoυ προτεινε να κάνω αίτηση για να γίνω μέλος. Πήγα σε μερικές προπαρασκευαστικές συναντήσεις αλλά τα παράτησα. Τότε είχα πολλές ευθύνες: Διευθυντής μεγάλου τομέα στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, Διευθυντής του προγράμματος Normal and Pathological Aging στο University of Nancy-Lorraine, μέλος της Εθνικής Επιτροπής Γαλλικών Πανεπιστημίων (CNU) Επισιτημονικός Διευθυντής της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γηριατρικής κ.λπ. Είπα τοτε στον Patrice Queneau: Αν εκλεγώ τώρα ή δεν θα κάνω τίποτα ή θα τρελαθώ. Επικοινώνησα ξανά τον Ιανουάριο του 2022 όταν μου ζητήθηκε να εκφράσω τη γνώμη μου ως εξωτερικός εμπειρογνώμονας για μια ομάδα εργασίας της Ακαδημίας για τους βιοδείκτες της γήρανσης. Έξι μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 2022, υπέβαλα την υποψηφιότητά μου. Η διαδικασία κράτησε ένα χρόνο γιατί υπάρχουν αρκετοί υποψήφιοι υψηλού επιπέδου και γίνονται εκλογές μόνον όταν εκκενώνεται μια θέση.

Τι αλλάζει στην επαγγελματική σας ζωή αυτή η μεγάλη διάκριση;
Θα δημιουργήσω με άλλους συναδέλφους μια επιτροπή στην Ακαδημία για την αξιολόγηση της της εφαρμογής στην κοινωνία της ιατρικής και βιολογικής προόδου κατά των ασθενειών που σχετίζονται με τη γήρανση. Θέλω επίσης να συμμετάσχω ενεργά στην Επιτροπή Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Ακαδημίας για την Προώθηση της Γηριατρικής Διεθνώς. Αυτό κάνω ήδη με πολλούς συναδέλφους μέσω της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γηριατρικής αλλά και τοπικά στην Ελλάδα. Είναι αναγκαιότητα για τις κοινωνίες μας και υποχρέωση για τα κράτη. Δυστυχώς η Ελλάδα βρίσκεται πολύ πίσω στον τομέα αυτό. Με τη θέση μου στην Ακαδημία θα μπορέσω να είμαι, ελπίζω πιο αποτελεσματικός.

Πιστεύετε στον ελληνικό εξαιρετισμό; Ότι δηλαδή τα καταφέρνουμε καλύτερα από άλλους όταν μας προσφερθεί το κατάλληλο αξιοκρατικό πλαίσιο; Ή ότι οι εκπρόσωποι όλων των λαών έχουν πάνω-κάτω τις ίδιες επιδόσεις στις ίδιες συνθήκες;
Θα χρειαστεί ήδη να ορίσουμε τον όρο επιτυχία... Ας πούμε ότι είναι μια προσωπική κοινωνική επιτυχία η οποία ταυτόχρονα βοηθάει τους συνανθρώπους μας και ιδίως τους πιο αδύναμους. Είναι αλήθεια ότι πολλοί Έλληνες έχουν πετύχει σε διεθνές επίπεδο και αυτό πρέπει να μας χαροποιεί όλους. Αυτό όμως ισχύει για όλους τους λαούς. Σίγουρα υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά και διαφορές στα ποσοστά επιτυχίας ή στους τομείς που διαπρέπουν συνήθως οι διάφοροι λαοί. Θα έλεγα όμως ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι στατιστικές και μέσοι όροι. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι οι άνθρωποι που θέλουν να προχωρήσουν σε δύσκολες συνθήκες για το δικό τους συμφέρον, αλλά που ταυτόχρονα γίνονται και πρότυπα για όλους τους άλλους που μπορούν έτσι να πιστέψουν στην επιτυχία τους. Αν υπάρχουν πιο πολλοί Έλληνες σε αυτήν την κατηγορία τόσο το καλύτερο...Και κάτι ακόμα για τον ελληνικό «εξαιρετισμό». Στο Παρίσι και κυρίως στο Νανσί συνεργάστηκα με πολλούς Έλληνες φοιτητές και γιατρούς. Τα είδα όλα. Από πολύ κακά πράγματα έως εξαιρετικά. Σε σύγκριση με τους άλλους εκπαιδευόμενους, ήμουν ίσως λίγο πιο προσεκτικός με τους συμπατριώτες μου για να τους βοηθήσω στο ξεκίνημα. Ήμουν πολύ βοηθητικός (ελπίζω) όταν ήταν πολύ καλοί. Αλλά ήμουν δέκα φορές πιο αυστηρός και αρνητικός όταν είχα να κάνω με τεμπέληδες ή ανέντιμα άτομα.

Ποιοι άλλοι περίφημοι γιατροί είναι ακαδημαϊκοί στη Γαλλία; Είστε ο μοναδικός με ελαφρό ξένο accent... Πώς σας αντιμετωπίζουν; Η εκλογή σας έγινε με πολύ μεγάλη πλειοψηφία.
Η Ακαδημία ιδρύθηκε το 1821! Όλα αυτά τα χρόνια πολλοί μεγάλοι έγιναν μέλη της Ακαδημίας. Προτιμώ να μην αναφέρω ονόματα αυτών που θεωρούνται σήμερα οι πιο σημαντικοί από επιστημονική άποψη, για να μην χωλωθούν κάποιοι άλλοι που μάλιστα ίσως να με ψήφισαν προχθές. Οσο για την ελαφριά ελληνική προφορά μου δεν πιστεύω ότι ανθρωποι αυτού του επιπέδου κρίνουν του άλλους με τέτοια κριτήρια. Παντως χτες ενας συναδελφος της Ακαδημίας μου έστειλε τα συγχαρητήριά του για την εκλογή μου λέγοντας: Professeur ATHANASE Benetos maintenant vous serez deux fois immortel! Καθηγητή Αθανάσιε Μπενέτο τώρα θα είστε δυο φορές αθάνατος!

Του ανταποδώσατε τα συγχαρητήρια για την ελληνική του κουλτούρα, ελπίζω… Εξελέγητε με πολύ μεγάλη πλειοψηφία.
Στον τελευταίο γύρο στην ολομέλεια ήμασταν δύο υποψήφιοι. Πήρα 58 ψήφους έναντι 19 του άλλου υποψηφίου ενώ 3 έριξαν λευκό.

Μπράβο, doc. Είμαστε εθνικώς υπερήφανοι.