Και επίσημα καλοκαίρι - Σήμερα το Θερινό Ηλιοστάσιο

Επίσημα καλοκαίρι από σήμερα, 21 Ιουνίου, ημέρα του θερινού ηλιοστασίου 2023. Το θερινό ηλιοστάσιο συμβαίνει όταν η γωνία του ημι-άξονα κάποιου πλανήτη, είτε του βόρειου ή του νοτίου ημισφαιρίου, είναι πιο κεκλιμένη προς το αστέρι στο οποίο περιστρέφεται (τροχιά του πλανήτη). Η μέγιστη κλίση του άξονα της Γης προς τον ήλιο είναι 23 ° 44 '. Αυτό συμβαίνει δύο φορές ετησίως, στους οποίους χρόνους ο Ήλιος φτάνει στην υψηλότερη θέση του στον ουρανό, όπως φαίνεται από το βορρά ή το νότιο πόλο.

Όπως διαβάζουμε σε ανάρτηση του κ. Στράτου Θεοδοσίου, «τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες, ορίζουν αστρονομικά τη διάρκεια των εποχών του έτους και συμβαίνουν επειδή οι μέρες του έτους δεν έχουν ίση διάρκεια μεταξύ τους. Η αιτία είναι ότι η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο και ο άξονας περιστροφής της παρουσιάζει κλίση περίπου 23,5 μοιρών. Καλείται θερινό ηλιοστάσιο γιατί ο Ήλιος φαίνεται σαν να "στέκεται" για κάποιες ημέρες τη χρονική αυτή περίοδο, με την έννοια ότι αυτές τις ημέρες διατηρεί το ύψος (υ) σταθερό ‒ τη μία από τις δύο Οριζόντιες Συντεταγμένες του Σ (Α, υ). Το θερινό ηλιοστάσιο καλείται και θερινή τροπή του Ήλιου, καθώς το άστρο της μέρας τρέπεται από το ένα ημισφαίριο στο άλλο (από το βόρειο στο νότιο). Γι’ αυτό η λαϊκή του ονομασία είναι και "λιοτρόπι", με τη μεγαλύτερη μέρα του έτους, που γιορτάζεται παράλληλα με τις φωτιές του Aϊ-Γιάννη του Πρόδρομου: "T’ Aϊ Γιαννιού του Λαμπαδάρη", επειδή ανάβουν μεγάλες φωτιές (κατάλοιπο της αρχαίας λατρείας του θεού Ήλιου) που καίγονται σαν λαμπάδες... Εξ αυτού του γεγονότος ο Ιούνιος αναφέρεται και ως Λιοτρόπης, Λαμπαδάρης, αλλά και ως ως Aϊ-γιαννίτης». 

Τι είναι το Ηλιοστάσιο

Ηλιοστάσιο ονομάζεται η χρονική στιγμή κατά την οποία ο άξονας της Γης εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο, συμβαίνει κατά την ετήσια τροχιά της Γης γύρω από αυτόν. Αυτό ισοδυναμεί με τον Ήλιο να βρίσκεται στο βορειότερο ή νοτιότερο (ετήσιο) του ουρανού που βρίσκεται ποτέ το μεσημέρι, όπως εμφανίζεται σε εμάς πάνω στην επιφάνεια της Γης. Για περιοχές της Γης εκτός των Τροπικών (δηλαδή με γεωγραφικό πλάτος μεγαλύτερο από 23,5 μοίρες ή μικρότερο από -23,5 μοίρες), τα ηλιοστάσια είναι επίσης οι ημέρες κατά τις οποίες ο Ήλιος φτάνει το ψηλότερο (θερινό ηλιοστάσιο) ή το χαμηλότερο σημείο (χειμερινό ηλιοστάσιο) που έχει το μεσημέρι στη διάρκεια ενός χρόνου.

Η ημέρα του ηλιοστασίου είναι είτε η μεγαλύτερη (το καλοκαίρι-Θερινό ηλιοστάσιο) είτε η μικρότερη (τον χειμώνα-Χειμερινό ηλιοστάσιο) μέρα του έτους για όλες τις περιοχές της γης εκτός από τους Τροπικούς.

Η λέξη προέρχεται από το «ήλιος» και το «στέκομαι»/«στάση» επειδή κοντά στα ηλιοστάσια (λίγες ημέρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαίνεται να επιβραδύνει τη φαινομενική κίνησή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια (κίνηση στην απόκλιση), μέχρι που την ημέρα του ηλιοστασίου αυτή η κίνηση μηδενίζεται και αντιστρέφεται. Εξίσου ορθό ετυμολογικώς είναι και το συνώνυμο «ηλιοτρόπιο». Με την ευρύτερη σημασία, ο όρος «ηλιοστάσιο» σημαίνει και την ημέρα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο, δύο φορές τον χρόνο, τον Ιούνιο και τον Δεκέμβριο. Τα ηλιοστάσια, όπως και οι ισημερίες, συνδέονται αναπόσπαστα με τις εποχές του έτους. Σε κάποιες χώρες ή γλώσσες θεωρείται ότι αρχίζουν ή διαχωρίζουν τις εποχές, ενώ σε άλλες θεωρούνται τα κέντρα τους. Τα ηλιοστάσια συμβαίνουν και για τους άλλους πλανήτες. Ορίζονται αντίστοιχα ως οι χρονικές στιγμές κατά τις οποίες ο άξονας περιστροφής του πλανήτη εμφανίζεται στραμμένος όσο περισσότερο προς ή μακριά από τον Ήλιο συμβαίνει κατά την ετήσια τροχιά του πλανήτη γύρω από αυτόν.

Ηλιοστάσιο και Λαογραφία

Πολλοί ανθρώπινοι πολιτισμοί γιόρταζαν και γιορτάζουν τόσο το χειμερινό, όσο και το θερινό ηλιοστάσιο, όπως και τις ισημερίες, πράγμα που αντικατοπτρίζεται και σε κοντινές ημερολογιακά φαινομενικά άσχετες θρησκευτικές εορτές. Το γνωστότερο παράδειγμα για το χειμερινό ηλιοστάσιο είναι τα Χριστούγεννα. Από τις 17 ως τις 23 Δεκεμβρίου, οι αρχαίοι Ρωμαίοι εόρταζαν τα Σατουρνάλια και στις 25 Δεκεμβρίου τα Μπρουμάλια (η λέξη υποδηλώνει τη μικρότερη ημέρα του χρόνου, dies brevissima > brevma > bruma, δηλ.το χειμερινό ηλιοστάσιο). Σε αυτά τιμούσαν την «ημέρα της γεννήσεως του αήττητου Ήλιου» (dies natalis invicti Solis), αφού ο Ήλιος από εκείνες τις ημέρες έπαυε να χαμηλώνει την τροχιά του και άρχιζε να επανέρχεται ψηλά στον ουρανό ως θριαμβευτής για να ξαναφέρει τη ζέστη και τη ζωή στην παγωμένη φύση. Ο Χριστιανισμός λοιπόν υιοθέτησε την ημερομηνία (επισήμως από τον 6ο αι.) αλλάζοντας το τιμώμενο πρόσωπο στον «Ήλιο της Δικαιοσύνης» (κατά το τροπάριο των Χριστουγέννων), τον Ιησού Χριστό, οπότε ο λαός δεν δυσκολεύθηκε να αλλάξει και πολύ τις εορταστικές του συνήθειες (βλ. το αναλυτικό άρθρο Ιστορία του εορτασμού των Χριστουγέννων). Σε άλλους λαούς παρατηρούμε ότι π.χ. οι εορτές Γιάλντα, Καρατσούν, Χανουκκά, Κουάντζα κλπ. εορτάζονταν επίσης πολύ κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο.

Για το θερινό ηλιοστάσιο και οι τρεις μεγάλες συνιστώσες του Χριστιανισμού (Ορθόδοξοι, Ρωμαιοκαθολικοί και Προτεστάντες) εορτάζουν τη γέννηση του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή στις 23 ή στις 24 Ιουνίου, γνωστή στην Ελλάδα ως εορτή του «Αϊ-Γιάννη του Φανιστή», αρκετά σημαντική ώστε σε κάποια μέρη (Σωζόπολις Ανατ.Ρωμυλίας) ολόκληρος ο Ιούνιος να αναφέρεται ως «Αϊγιαννίτης». Ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας έγραφε:

Οτι μία νέα χρονική περίοδος αρχίζει με την 24ην Ιουνίου το γνωρίζουν και οι άνθρωποι του λαού: «είναι λιτρόπι» λέγουν, δηλ. ημέρα των θερινών τροπών του ηλίου και δι' αυτό τον Ιωάννην Πρόδρομον, του οποίου το Γενέθλιον εορτάζεται την ημέραν αυτήν, εις μερικούς τόπους, όπως εις την Κύμην, την Κύθνον, την Λέσβον, την Σινώπην, την Οινόην, τον ονομάζουν Αϊγιάννη «Λιοτροπιόν» ή Αλιτροπιόν ή του Λουτρόπου. Επικρατεί μάλιστα η πίστις ότι ο ήλιος της ημέρας αυτής «τρέμει ή γυρίζει και είναι θαμπερός»

— Γ.Α. Μέγας

Στις βορειότερες χώρες, όπου οι μεταβολές της πορείας του ήλιου είναι ευκολότερα αντιληπτές από ό,τι στην Ελλάδα, οι σχετικές τελετές επικρατούσαν από τη χαραυγή ήδη του πολιτισμού. Το αρχαιότερο ίσως σχετικό μνημείο είναι το Στόουνχεντζ. Σήμερα η κεντρική ιδέα επιβιώνει σε εορτασμούς όπως η Ημέρα του Ιβάν Κουπάλα και η Λίθα. Στους περισσότερους πολιτισμούς τα 2 ηλιοστάσια και οι 2 ισημερίες ορίζουν τα μέσα των 4 εποχών του έτους. Ωστόσο, στην Ελλάδα αναφέρεται συχνά ότι η 21η Ιουνίου είναι η «επίσημη» ή «αστρονομική» έναρξη του Θέρους και η 21η Δεκεμβρίου η έναρξη του χειμώνα.

Στο Ινδικό ημερολόγιο υπάρχουν δύο αστρικά ηλιοστάσια, το Ουταράγιανα και το Ντακσινάγιανα. Το πρώτο τοποθετείται περί τις 14 Ιανουαρίου κάθε χρόνο, ενώ το δεύτερο περί τις 14 Ιουλίου. Αυτά σημειώνουν δύο σημεία στη φαινόμενη κίνηση του Ήλιου κατά μήκος ενός σταθερού ως προς τους μακρινούς αστέρες Ζωδιακού (η μετάπτωση των ισημεριών αγνοείται): την είσοδό του στο ζώδιο Μέσα (αντιστοιχεί στο ζώδιο Κριός το 285 μ.Χ. περίπου) και στο αντίθετο ζώδιο Τούλα (Ζυγός του 285 μ.Χ. περίπου).

Σαν σήμερα 21 Ιουνίου - Γεγονότα

• 533 - Βυζαντινός εκστρατευτικός στόλος με επικεφαλής τον Βελισάριο σαλπάρει από την Κωνσταντινούπολη για να επιτεθεί εναντίον των Βανδάλων στην Αφρική, μέσω της Ελλάδας και της Σικελίας.
• 1307 - Ο Καϊσάν γίνεται αυτοκράτορας της δυναστείας Γιουάν.
• 1529 - Κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Συμμαχίας του Κονιάκ, οι Ισπανοί νικούν στη μάχη του Λαντριάνο εκδιώχνοντας τις γαλλικές δυνάμεις από τη βόρεια Ιταλία.
• 1582 - Ο Όντα Νομπουνάγκα, ο πιο ισχυρός Ιάπωνας νταΐμιο, αναγκάζεται από τον ίδιο του τον στρατηγό Ακέτσι Μιτσουχίντε να αυτοκτονήσει.
• 1621 - 27 Τσέχοι ευγενείς εκτελούνται στην πλατεία της Παλιάς Πόλης στην Πράγα ως συνέπεια της μάχης του Λευκού Όρους.
• 1734 - Στο Μόντρεαλ της Νέας Γαλλίας, εκτελείται η σκλάβα Μαρί-Ζοζέφ Ανζελίκ, αφού καταδικάστηκε για τον εμπρησμό που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της πόλης.
• 1749 - Ιδρύεται το Χάλιφαξ στη Νέα Σκωτία.
• 1788 - Το Νιου Χάμσαϊρ επικυρώνει το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών και γίνεται η 9η πολιτεία των Η.Π.Α.
• 1813 - Ιβηρικός πόλεμος: διεξάγεται η μάχη της Βιτόρια.
• 1818 - Ο Παπαφλέσσας μυείται στη Φιλική Εταιρεία.
• 1824 - Ελληνική Επανάσταση του 1821: Καταστροφή των Ψαρών από τον οθωμανικό στρατό.
• 1898 - Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής καταλαμβάνουν το Γκουάμ από την Ισπανία.
• 1900 - Εξέγερση των Μπόξερ: Η Κίνα κηρύσσει επισήμως τον πόλεμο στις Η.Π.Α., τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιαπωνία.
• 1913 - Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος: Ο ελληνικός στρατός νικά τον βουλγαρικό στη μάχη Κιλκίς-Λαχανά.
• 1919 - Γενική απεργία στην Γουίνιπεγκ του Καναδά καταστέλλεται βιαίως από την αστυνομία, με αποτέλεσμα τον θάνατο δύο απεργών και τον τραυματισμό άλλων δεκαπέντε («Ματωμένο Σάββατο»).
• 1963 - Ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ αναλαμβάνει την ηγεσία στο Βατικανό.
• 2012 - Ελλάδα Μετά τη συμπλήρωση τεσσάρων εικοσιτετράωρων από το κλείσιμο της κάλπης των τελευταίων εκλογών στην Ελλάδα, με συνασπισμό τριών κομμάτων ορκίζονται στο Προεδρικό Μέγαρο από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών τα μέλη της νέας κυβέρνησης υπό την πρωθυπουργία Α. Σαμαρά. Το νέο υπουργικό σχήμα περιλαμβάνει 17 υπουργούς εκ των οποίων μία μόνο γυναίκα.

Σαν σήμερα 21 Ιουνίου - Γεννήσεις

• 1002 - Πάπας Λέων Θ΄
• 1651 - Γουλιέλμος Ζ΄, λάντγκραβος της Έσσης-Κάσσελ
• 1706 - Τζον Ντόλοντ, Άγγλος οπτικός
• 1741 - Βενέδικτος της Σαβοΐας, Ιταλός στρατηγός
• 1792 - Φέρντιναντ Κρίστιαν Μπάουρ, Γερμανός θεολόγος
• 1823 - Ζαν Σακορνάκ, Γάλλος αστρονόμος
• 1828 - Φερντινάν Φουκέ, Γάλλος γεωλόγος
• 1839 - Ζουακίμ Μαρία Μασάντου ντε Ασσίς, Βραζιλιάνος συγγραφέας
• 1863 - Μαξ Βολφ, Γερμανός αστρονόμος
• 1878 - Σπυρίδων Δοντάς, Έλληνας ιατρός και πανεπιστημιακός
• 1891 - Πιερ Λουίτζι Νέρβι, Ιταλός μηχανικός και αρχιτέκτονας
• 1905 - Ζαν-Πωλ Σαρτρ, Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας
• 1921 - Τζούντι Χόλιντεϊ, Αμερικανίδα ηθοποιός
• 1936 - Κώστας Καρράς, Έλληνας ηθοποιός και πολιτικός

• 1943 - Μπράιαν Στέρνμπεργκ, Αμερικανός αθλητής
• 1944 - Μπέμπα Μπλανς, Ελληνίδα τραγουδίστρια

• 1944 - Κορίνα Τσοπέη, Ελληνίδα μοντέλο και ηθοποιός
• 1948 - Γιόβαν Ατσίμοβιτς, Σέρβος ποδοσφαιριστής
• 1948 - Ίαν ΜακΓιούαν, Άγγλος συγγραφέας
• 1948 - Αντρντζέι Σαπκόβσκι, Πολωνός συγγραφέας
• 1948 - Γιάννης Σταύρου, Έλληνας ζωγράφος
• 1950 - Γιώργος Βασιλείου, Έλληνας ηθοποιός
• 1950 - Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Έλληνας τραγουδιστής

• 1953 - Μπεναζίρ Μπούτο, Πακιστανή πολιτικός
• 1955 - Μισέλ Πλατινί, Γάλλος ποδοσφαιριστής
• 1958 - Γκενάντι Παντάλκα, Ρώσος αστροναύτης
• 1961 - Τζόκο Ουιντόντο, Ινδονήσιος πολιτικός
• 1961 - Μάνου Τσάο, Γάλλος τραγουδιστής (Μάνο Νέγκρα)

• 1964 - Δημήτρης Παπαϊωάννου, Έλληνας σκηνοθέτης και χορογράφος
• 1967 - Γίνγκλακ Σιναουάτρα, Ταϊλανδή πολιτικός
• 1979 - Κώστας Κατσουράνης, Έλληνας ποδοσφαιριστής
• 1979 - Κρις Πρατ, Αμερικανός ηθοποιός
• 1982 - Πρίγκιπας Γουλιέλμος, Δούκας του Κέιμπριτζ
• 1983 - Έντουαρντ Σνόουντεν, Αμερικανός διαχειριστής συστημάτων Η/Υ
• 1985 - Λάνα Ντελ Ρέι, Αμερικανίδα τραγουδίστρια

• 1986 - Σεΐκ Ισμαέλ Τιοτέ, Ιβοριανός ποδοσφαιριστής

Σαν σήμερα 21 Ιουνίου - Θάνατοι 

• 1040 - Φούλκων Γ΄, κόμης του Ανζού
• 1205 - Ενρίκο Ντάντολο, δόγης της Βενετίας
• 1208 - Φίλιππος, δούκας της Σουαβίας
• 1305 - Βεγκέσλαος Β΄, βασιλιάς της Βοημίας
• 1377 - Εδουάρδος Γ΄, βασιλιάς της Αγγλίας
• 1448 - Θεόδωρος Β΄ Παλαιολόγος, δεσπότης του Μυστρά
• 1527 - Νικολό Μακιαβέλι, Ιταλός ιστορικός και συγγραφέας
• 1582 - Όντα Νομπουνάγκα, Ιάπωνας πολέμαρχος
• 1587 - Κιλίτζ Αλή Πασάς, Οθωμανός ναύαρχος
• 1874 - Ανδρέας Ώνγκστρεμ, Σουηδός φυσικός
• 1908 - Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ, Ρώσος συνθέτης
• 1908 - Πέτρος Χρήστου, Έλληνας δάσκαλος και Μακεδονομάχος
• 1914 - Μπέρτα φον Ζούτνερ, Αυστριακή συγγραφέας και ειρηνίστρια
• 1940 - Σμέντλι Μπάτλερ, Αμερικανός στρατηγός
• 1954 - Γκίντεον Σούντμπαικ, Σουηδός μηχανικός
• 1957 - Γιοχάνες Σταρκ, Γερμανός φυσικός
• 1964 - Άντριου Γκούντμαν, Αμερικανός ακτιβιστής
• 1970 - Σουκάρνο, Ινδονήσιος πολιτικός
• 1974 - Ιωάννης Προκοπάκης, Έλληνας πολιτικός
• 1981 - Χρήστος Νέγκας, Έλληνας ηθοποιός
• 2001 - Τζον Λη Χούκερ, Αμερικανός τραγουδοποιός
• 2008 - Ιάσων Δεπούντης, Έλληνας ποιητής
• 2011 - Μαρία Γκόμες Βαλεντίμ, Βραζιλιάνα υπεραιωνόβια