Pierre Lévy: Είναι πολύ δύσκολο να είσαι φιλόσοφος πλήρους απασχόλησης σήμερα

Οι Δελφοί είναι ένα από τα πιο εμβληματικά τοπόσημα του Πλανήτη. Το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (ΕΠΚεΔ) έχει σαν στόχο τη δημιουργία στους Δελφούς ενός ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πνευματικού κέντρου. Στις 21 Ιουνίου εγκαινιάζονται οι «Δελφικοί Διάλογοι» με θέμα «Τεχνολογία και Δημοκρατία». Επιφανείς στοχαστές και επιστήμονες παγκοσμίου εμβέλειας θα συναντηθούν στους Δελφούς για να συζητήσουν.
Παρών θα είναι και ο Pierre Lévy, ένας πολύ σημαντικός φιλόσοφος, θεωρητικός του πολιτισμού και μελετητής των μέσων ενημέρωσης, μέλος της Royal Society του Καναδά.

Ο Pierre Lévy μιλάει στην Athens Voice λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα και στους Δελφούς

Ο τίτλος των διαλόγων είναι «Τεχνολογία & Δημοκρατία». Ποια θα λέγατε ότι είναι μια σύντομη αναδρομή στη σχέση μεταξύ της  Δημοκρατίας και της Τεχνολογίας;
Όταν σκεφτόμαστε, για παράδειγμα, τη γέννηση της Δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα, στην Αθήνα, να δούμε ότι ίσως να μην ήταν εφικτή χωρίς το αλφάβητο. Επειδή το αλφάβητο βοηθά να διαβάζουμε και να γράφουμε, έτσι μπορούμε να αναγνώσουμε το Νόμο. Και, αν μπορείς να διαβάσεις το Νόμο, μπορείς να συμμετέχεις σε συζήτηση γι’ αυτόν. Αν, όμως, έχεις το ιερογλυφικό σύστημα γραφής, μόνο ένα πολύ μικρό κομμάτι του πληθυσμού θα μπορέσει να διαβάσει το Νόμο, άρα η Δημοκρατία δεν μπορεί εδώ να επιτευχθεί. Αυτή είναι η συμβολική σχέση μεταξύ τεχνολογίας και δημοκρατίας.

Πιστεύετε ότι τώρα, με τον ψηφιακό κόσμο να έχει κυριαρχήσει, θα πρέπει να δώσουμε έναν νέο ορισμό στη Δημοκρατία;
Τώρα όλοι μπορούν, πραγματικά, να δημοσιεύουν τις σκέψεις τους σε Facebook, Twitter, Linkedin, Youtube, οπότε υπάρχει μια δημόσια σφαίρα πολύ μεγαλύτερη από πριν. Όμως ταυτόχρονα υπάρχουν και νέα προβλήματα, νέοι κίνδυνοι και, ας πούμε, νέα είδη αυτοματοποιημένης χειραγώγησης της κοινής γνώμης. Χρησιμοποιείτε την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά, η τεχνητή νοημοσύνη είναι σαν τη γλώσσα, μπορείτε να τη χρησιμοποιήσετε για να πείτε την αλήθεια ή για να πείτε ψέματα.

Άρα η τεχνητή νοημοσύνη στην πραγματικότητα είναι κατ’ αρχάς ουδέτερη. Στη συνέχεια εμείς την γεμίζουμε είτε με τις αρετές μας είτε με ανθρώπινα μειονεκτήματα.
Ναι, τα έχει και τα δύο. Ξέρετε, κάποιοι άνθρωποι λένε ότι με την Τεχνητή Νοημοσύνη μπορούμε να πάρουμε παραπληροφόρηση, προπαγάνδα και ούτω καθεξής, και άλλοι  λένε «εντάξει, αλλά η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να σταματήσει την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα στη ρίζα της με τρόπο αυτόματη». Οπότε υπάρχουν και τα δύο.

Επομένως η ατομική ευθύνη είναι ίσως χρησιμότερη από ποτέ;
Ναι. Επειδή ο κόσμος μιλάει πολύ για την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης, προσωπικά δεν το πιστεύω, όμως φυσικά ή τεχνολογία πρέπει να ρυθμίζεται, αλλά δεν έχει να κάνει με την ηθική, έχει να κάνει με την ατομική ευθύνη. Και στη συνέχεια, κάτι που πολύ συχνά ξεχνιέται σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη ή άλλες ψηφιακές τεχνολογίες, είναι η ευθύνη του χρήστη. Τι ζητάς από τη μηχανή, τι θέλεις να κάνεις, ποια είναι η πρόθεσή σου; Αυτό είναι το πιο σημαντικό από ηθική άποψη. Επίσης η πιο δύσκολη πτυχή αυτής της προσωπικής ευθύνης είναι η ευθύνη να ελέγχεις τις πληροφορίες με τις οποίες ενημερώνεσαι. Όταν ήμουν καθηγητής στην ψηφιακή επικοινωνία, εξηγούσα καθημερινά στους φοιτητές ότι πρέπει να διασταυρώνουν τις πηγές δεδομένων. Μια μέρα έκανα σε έναν από τους φοιτητές την ερώτηση «αν δεις μια εικόνα που σου προκαλεί έντονη συναισθηματική επίδραση, τη μοιράζεσαι αμέσως με ανάρτηση;», απάντησε «ναι, ακριβώς αυτό κάνω». Έτσι, αντί να ελέγξει πριν αν αυτή η εικόνα είναι αληθινή, ποιος την στέλνει, ποια είναι η ατζέντα τους και ούτω καθεξής, αφελώς λέει, τη μοιράζομαι επειδή επηρεάζομαι έντονα, και αυτό είναι όλο. Αυτό θέλει  ατομική ευθύνη.

Τα fake news πλέον είναι σχεδόν παρελθόν και έχουμε αυτά που ονομάζουμε «εναλλακτικά γεγονότα». Παίρνουν ένα πραγματικό γεγονός και του δίνουν μια εναλλακτική ερμηνεία βάζοντάς το σε ένα υποτιθέμενο πλαίσιο.
Όταν τραβάτε μια φωτογραφία, η αποτύπωση που παίρνετε εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το κάδρο, οπότε το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με μια αφήγηση. Ο τρόπος που αφηγείστε, ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι, ποιος είναι υπεύθυνος, ποιος είναι το θύμα ποιος είναι ο θύτης, όλα μπορούν να ερμηνευτούν με διαφορετικό τρόπο. Εξαρτάται και από την ιδεολογία σου, από τη χώρα στην οποία βρίσκεσαι και την κοινωνική σου κατάσταση, όλα διαμορφώνουν την άποψή σου και πρέπει να σκεφτείς αν αυτό είναι αληθινό επειδή όλο αυτό το πλαίσιο σε καθορίζει, ή αν δεν είναι αληθινό. Ξέρω ότι είναι δύσκολο. Το να είσαι αντικειμενικός είναι σχεδόν αδύνατο.

Είναι κανείς αντικειμενικός σε αυτή τη ζωή;
Υπάρχει ένα βασικό επίπεδο όπου έχουμε γεγονότα τα οποία προφανώς είναι αληθινά ή ψευδή. Όμως το πεδίο της ερμηνείας τους είναι πολύ ευρύ. Το να είσαι σε θέση να σκεφτείς διαφορετικά επιχειρήματα υπέρ και κατά, αυτό είναι κριτική σκέψη. Δεν είμαι σίγουρος ότι όλα τα επίσημα εκπαιδευτικά συστήματα εκπαιδεύουν πραγματικά τους μαθητές στην κριτική σκέψη, αλλά, αυτό θα έπρεπε να κάνουν. Και φυσικά χρειάζεσαι μια ελάχιστη γνώση γεωγραφίας, ιστορίας, την εκμάθηση τουλάχιστον της μητρικής σου γλώσσας και ούτω καθεξής για να έχεις μια πραγματική κριτική σκέψη. Για μένα αυτό είναι το σημείο της σχέσης μεταξύ εκπαίδευσης και δημοκρατίας και η αξία της κριτικής σκέψης.

Είναι κάτι που σας κάνει να φοβάστε πραγματικά το μέλλον όσον αφορά την τεχνολογία;
Όχι, δεν φοβάμαι. Ξέρω ότι η σημερινή ατμόσφαιρα είναι μάλλον πεσιμιστική. Οι άνθρωποι λένε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα καταστρέψει την ανθρωπότητα, υπάρχει η κλιματική αλλαγή και η ζωή στον πλανήτη θα καταστραφεί. Επίσης υπάρχουν ‘τείχη’ που έρχονται μεταξύ των δυτικών χωρών και της Κίνας και της Ρωσίας, και όλα είναι αλήθεια. Όμως πάντα υπήρχαν καταστροφές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ασθένειες, πόλεμοι, πείνα, όλα αυτά υπήρχαν από την αρχή. Οπότε αυτό που νομίζω είναι ότι θα υπάρξουν πολλά προβλήματα, αλλά θα είμαστε σε θέση να τα ξεπεράσουμε επειδή έχουμε την επιστήμη, έχουμε περισσότερη τεχνολογία. Η ανθρώπινη φύση είναι πάντα η ίδια, αλλά βρίσκουμε νέους τρόπους, όπως νόμους και μεθόδους, για να ελέγξουμε τις κακές πτυχές της.

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποιο ρητό από έναν αρχαίο φιλόσοφο που πιστεύετε ότι θα είναι αληθινό για πάντα; 
Φυσικά. Το «Γνώθι σ’ αυτόν» θα είναι πάντα αληθινό. Πρέπει να γνωρίζεις τον εαυτό σου. Πολλά από αυτά που έχουν πει οι φιλόσοφοι και σχετίζονται με την ανθρώπινη φύση, την ανθρώπινη ψυχή, την ανθρώπινη κοινωνία, μένουν αληθινά.

Το «Γνώθι σ’ αυτόν» γίνεται ίσως πιο περίπλοκο σε αυτόν το νέο κόσμ  που μπαίνουμε…
Αυτός ο νέος κόσμος ψηφιακής επικοινωνίας, τεχνητής νοημοσύνης, αυξημένης αυτοματοποίησης, είναι μόνο η αρχή αυτής της νέας κουλτούρας. Αν σκεφτείτε όλο τον μετασχηματισμό που έφερε η περιπέτεια της γραφής, η εφεύρεση του αλφαβήτου, η εφεύρεση της τυπογραφίας, τα ηλεκτρονικά μέσα, όλα αυτά έχουν κυριολεκτικά μεταμορφώσει τον τρόπο ζωής μας, τον πολιτισμό μας, τις πολιτικές μας δομές, την οικονομία μας. Συμβαίνει το ίδιο, είμαστε στην αρχή ενός τεράστιου πολιτισμικού μετασχηματισμού. Θα εξακολουθούμε να είμαστε θνητοί, θα εξακολουθούμε να υποφέρουμε και οι συγκρούσεις μας δεν θα εξαφανιστούν, όμως το περιεχόμενο του ανθρώπινου νου θα εξελιχθεί με σημαντικό τρόπο.

Πιστεύετε ότι στις μέρες μας για κάποιον είναι πιο εύκολο ή πιο δύσκολο να γίνει φιλόσοφος;
Είναι πιο δύσκολο. Αποσπάσαι πολύ πιο συχνά και επίσης η φιλοσοφία πλέον είναι ένα επάγγελμα, είσαι ακαδημαϊκός, πρέπει να δημοσιεύεις, να διδάσκεις, έχεις διοικητικές ευθύνες, ταξιδεύεις και συμμετέχεις σε συμπόσια. Πότε να διαλογιστείς, πότε να σκεφτείς βαθιά; Πότε αφιερώνεις χρόνο για να διαβάσεις τον Αριστοτέλη τρεις φορές στη σειρά, για να τον καταλάβεις; Οι άνθρωποι είναι πολύ εξειδικευμένοι, και όταν εξειδικεύονται σε συγκεκριμένο τομέα της φιλοσοφίας δεν σκέφτονται για τα υπόλοιπα. Ή ακόμα εξειδικεύονται στην ιστορία της φιλοσοφίας αλλά αγνοούν τα υπόλοιπα. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι φιλόσοφος πλήρους απασχόλησης σήμερα.

Και είναι πιο εύκολο να είσαι ειδικός σε κάτι.
Φυσικά, επειδή ανταμείβεσαι αν είσαι ειδικός σε κάτι. Δεν υπάρχει κίνητρο για βαθιά σκέψη.

Ποιος ήταν ο τελευταίος μεγάλος φιλόσοφος από τον οποίο μάθατε κάτι;
Αυτοί που με ενέπνευσαν όταν ήμουν φοιτητής ήταν Γάλλοι, αλλά και ένας Έλληνας, ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Παρακολούθησα τα σεμινάριά του στο Παρίσι, έκανα το διδακτορικό μου μαζί του, για την έννοια της ελευθερίας στην αρχαία Ελλάδα.

Έχετε κάποιο σχόλιο για τους Δελφικούς διαλόγους για τους οποίους θα έρθετε; 
Κατ’ αρχάς η επιλογή του τόπου είναι σπουδαία. Και, όπως οι χρησμοί των Δελφών στην αρχαιότητα, όλα όσα θα πούμε, θα είναι διφορούμενα. 

«Τεχνολογία και Δημοκρατία» πιστεύετε ότι η Δημοκρατία περισσότερο κινδυνεύει ή έχει να κερδίσει πράγματα με την Τεχνολογία;
Πιστεύω ότι είναι περισσότερο καλό παρά κακό πράγμα. Δεν αρνούμαι ότι υπάρχουν, ας πούμε σκοτεινές πτυχές όπως χειραγώγηση, κακή προπαγάνδα, πολλά κακά πράγματα που μπορούν να συμβούν, αλλά η ικανότητα μάθησης είναι πολύ μεγαλύτερη τώρα απ' ό,τι στην αρχαιότητα.

Είστε αισιόδοξος. Τι είναι αισιοδοξία από την οπτική ενός φιλοσόφου;
Αισιοδοξία δεν είναι να λέμε ότι όλα είναι ωραία. Αισιοδοξία είναι σε αυτό που υπάρχει, να διακρίνουμε ποια είναι η καλύτερη επιλογή δράσης και να ακολουθήσουμε αυτή την πορεία. Να αναζητούμε πάντα το καλύτερο, αυτό είναι το πραγματικό νόημα της αισιοδοξίας.