Το υβριδικό ραντεβού του Ερντογάν με την προ-ιστορία

Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια. Το θεμελιώδες τρίπτυχο του απανταχού λαϊκισμού θριάμβευσε στην Τουρκία σε πείσμα κάθε ορθολογισμού και σύγχρονης πολιτικής σκέψης. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ένας μεσαίας μορφώσεως επαγγελματίας «τελάλης» της τουρκικής ισλαμιστικής εκδοχής, μετά από 20 χρόνια συνεχούς έκθεσής του στην κοινή γνώμη, διατηρεί την πολιτική ηγεμονία. Πρόκειται αναμφιβόλως για φαινόμενο που θα πρέπει να απασχολήσει πολύ σοβαρά τα προκεχωρημένα τμήματα πολιτικής ανάλυσης των διακεκριμένων διεθνών think tanks εξωτερικής πολιτικής.

Η ανατροπή κάθε ορθολογικού μοντέλου πολιτικής συμπεριφοράς συντελείται στον γεωγραφικό χώρο όπου θα έπρεπε να εμφανιζόταν η ακριβώς αντίθετη εικόνα. Στις σεισμόπληκτες περιοχές της νοτίου Τουρκίας, με την κατάρρευση όλων των υποδομών, τις δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, την πλήρη αποδιοργάνωση της τοπικής οικονομίας, την αναγκαστική μετακίνηση μέχρι νεωτέρας μερικών εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών, ο Ταγίπ  Ερντογάν κέρδισε θηριώδη ποσοστά. Στο καταστραμμένο  Καχραμανμαράς, στην ισοπεδωμένη Αντιόχεια, στην γκρεμισμένη Μαλάτεια, κατάφερε να προηγείται με ποσοστά που φθάνουν ακόμη και το 71%. Μιλάμε για ένα πολιτικό φαινόμενο που αγγίζει τα όρια του πολιτισμικού σοκ. Δεν είναι δυνατόν τα θύματα να επικροτούν το καθεστώς που αποδεδειγμένα επέτρεψε στην κολοσσιαία κατασκευαστική βιομηχανία της χώρας να κτίσει κατοικίες και να σηκώσει υποδομές χωρίς τις προβλεπόμενες προδιαγραφές, με αποτέλεσμα την κατάρρευσή τους από τον διπλό σεισμό. Δεν το χωρά ο νους του ανθρώπου πώς ολόκληρες περιοχές όπου η οικονομική ζωή έχει διαγραφεί τουλάχιστον για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα την εξαναγκαστική εσωτερική μετανάστευση, να επιβραβεύει με θρησκευτικό φανατισμό, εν είδει παραληρήματος, το σύστημα Αυτοδιοίκηση- Κατασκευαστικές- Χρηματοδοτικοί θεσμοί- Ελεγκτικοί μηχανισμοί, που συνετέλεσε σε ένα εξόφθαλμο έγκλημα.

Την Κυριακή 14 Μαΐου κατέρρευσε, όμως, και η αιχμή του δόρατος της αντιπολιτευτικής στρατηγικής κατά του Ερντογάν. Το εκλογικό αποτέλεσμα κατέδειξε το μέγα έλλειμμα όλου του αντιπολιτευτικού φάσματος να διαγνώσει σωστά τα ευάλωτα σημεία του αντιπάλου. Η αντιπολίτευση και οι σύμβουλοι στρατηγικής επέλεξαν ως βασικό τομέα αντιπαράθεσης την «Άδεια Κατσαρόλα». Έπαιξαν με την τιμή του κρεμμυδιού δημιουργώντας έναν ολόκληρο μηχανισμό καθημερινής καταγγελίας των οικονομικών επιλογών του Ταγίπ Ερντογάν. Έπαιξαν με τις τιμές στο ράφι και τον πληθωρισμό. Και έχασαν κατά κράτος.

Όπως σημειώνει η Le Monde στο πρωτοσέλιδό στις 16 Μαΐου, την επόμενη ημέρα των εκλογών τα γραφεία του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος της αντιπολίτευσης, του βασικού δηλαδή οχήματος που επωμίστηκε την προεκλογική εκστρατεία κατά του Ερντογάν, ήταν άδεια. Μιλάμε για το κεντρικό εκλογικό κέντρο στην Τσάνκαγια της Άγκυρας επί της μεγάλης λεωφόρου Tunali-Hilmi.

Τα στελέχη και οι εθελοντές απογοητευμένοι. Με τι κουράγιο θα έδιναν άλλη μία μάχη, εν πολλοίς με προδιαγεγραμμένη κατάληξη, τις επόμενες 15 ημέρες;

Διερωτώνται, ωστόσο, οι δύο ειδικές απεσταλμένες της γαλλικής εφημερίδας στην πρωτεύουσα της Τουρκίας. Τουλάχιστον δώδεκα (12) δημοσκοπήσεις που διεξήχθησαν λίγο πριν τον πρώτο γύρο των εκλογών έδιναν σαφές προβάδισμα, ακόμη και νίκη, στον υποψήφιο της ενωμένη Αντιπολίτευσης. Πώς είναι δυνατόν να έπεσαν και οι δώδεκα μετρήσεις τόσο έξω;

Είναι προφανές πως ήταν στρατηγικό λάθος να υιοθετηθεί ως κύριος τομέας αντιπαράθεσης η οικονομική πολιτική. Είναι προφανέστερο πως έστω και αν η διαχείριση της οικονομίας από τον Ταγίπ Ερντογάν ήταν εντελώς ανορθολογική και προβληματική, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλίτσντάρογλου δεν διέθετε τα απαραίτητα φόντα για να πείσει πως ο ίδιος θα ήταν ένας καλύτερος διαχειριστής. Η περίφημη τηλεοπτική εκπομπή  με τον Κιλιτσντάρογλου μάγειρα στην κουζίνα του να εξηγεί το πόσο ακρίβυνε το κρεμμύδι, προκάλεσε ανάμικτα αισθήματα οίκτου και γέλωτα μέχρι δακρύων.

Στην αντίπερα όχθη ο έμπειρος «μύστης - ταχυδακτυλουργός του ισλαμιστικού λαϊκισμού», διότι αυτός είναι ο ακριβής πολιτικός του προσδιορισμός, ήξερε να ανακατεύει την οικονομική τράπουλα. Όταν ο Κιλιτσντάρογλου δεσμευόταν για μία μελλοντική αύξηση, ο Ερντογάν την ανακοίνωνε ευθύς αμέσως και όχι τσιφούτικη. Αντιθέτως αν η αντιπολίτευση υποσχόταν ένα καλό ποσοστό αύξησης στους δημόσιους υπαλλήλους, ο Ερντογάν την επομένη το στρογγύλευε και το ανακοίνωνε με άμεση ισχύ.

Ο Στάλιν έλεγε πως σημασία στις εκλογές έχει το ποιος μετρά τις ψήφους. Δεν καταλάβαινε πως σημασία στις εκλογές έχει και ποιος ελέγχει την Κεντρική Τράπεζα και το Νομισματοκοπείο. Ο συνδυασμός Στάλιν - Ερντογάν προφανώς σκοτώνει.

Ο νέος πολιτικός χάρτης του τουρκικού κοινοβουλίου

Το σύνολο των ψήφων των εθνικιστικών κομμάτων υπερβαίνει στην τουρκική εθνοσυνέλευση το αντίστοιχο σύνολο της προηγούμενης Βουλής. Κανείς δεν το περίμενε. Ούτε καν ο ίδιος ο Ερντογάν. Το κόμμα του, το ΑKP, σε συνδυασμό με το εθνικιστικό - ακροδεξιό MHP κερδίζουν 323 έδρες στη Βουλή, δηλαδή την απόλυτη πλειοψηφία. Οι ακροδεξιοί του MHP αύξησαν τις δυνάμεις τους. Αλλά και η αντιπολιτευόμενη Ακσενέρ του «Καλού Κόμματος» κατάφερε να συγκεντρώσει ένα  10%. Η Ασκενέρ, πέρα από το τι δηλώνει, δεν έχει καμία σχέση με δημοκρατική - προοδευτική αντιπολίτευση. Προέρχεται από το ακροδεξιό MHP και κατάγεται πολιτικά από τους «Γκρίζους Λύκους». Ο νέος πολιτικός χάρτης του τουρκικού κοινοβουλίου καταδεικνύει μία συνολική ενίσχυση της υπερσυντηρητικής - εθνικιστικής και έντονα θρησκευόμενης πτέρυγας . Με ή χωρίς σεισμούς, με ή χωρίς πληθωρισμό, ο Ερντογάν κατάφερε να μετατρέψει μέσα σε είκοσι χρόνια την κεμαλική Τουρκία σε ένα ασιατικής προέλευσης πολιτικό μπουλούκι με νομαδικά αταβιστικά χαρακτηριστικά.

Ο «Σουλτάνος» ομιλεί τη γλώσσα της στέπας στον μέσο Τούρκο ο οποίος ανακαλύπτει την ξεχασμένη ρίζα του. Το πρόβλημα είναι πως προϊόντος του χρόνου το ποσοστό αυτό στην Τουρκία διογκώνεται αντί να συρρικνώνεται. Ένα αντίστοιχο φαινόμενο είχε εκδηλωθεί στο Ιράν μετά την πτώση του Σάχη και την άνοδο των Αγιατολάχ. Αυτή η διόγκωση επέτρεψε στην Τεχεράνη να οικοδομήσει το ισλαμιστικό της μοντέλο με τους Φρουρούς της Επανάστασης. Στην έσχατη ανάγκη είναι ορατή μία ανάλογη εξέλιξη και στη σημερινή Τουρκία. Σε περίπτωση που απειληθεί η μονοκρατορία του κυβερνώντος AKP και η εξουσία του νέου Χαλίφη. Κακά τα ψέματα. Η ομιλία του Ερντογάν το βράδυ της Κυριακής από την Άγκυρα, δίπλα από την Εμινέ, θύμιζε περισσότερο παραθρησκευτικό παραλήρημα παρά πολιτική ομιλία ενός νικητή. Ακόμη και ο ίδιος νιώθει την ανάγκη να καταφύγει στη θεοποίηση του εαυτού του με μεταφυσικές αναφορές. Είπε ο άνθρωπος: «Για εκείνους που κατανοούν και εκείνους που δεν καταλαβαίνουν. Για κείνους που αγαπούν και που δεν μας αγαπούν. Εμείς αγαπάμε, τους αγαπάμε». Αν αυτές οι φράσεις δεν συγκροτούν ένα παραληρηματικό λόγο της καζάκικης στέπας, τότε πώς αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αυτή η ακατάσχετη συναισθηματική έκρηξη του «παππούλη του τουρκικού έθνους».

Το εκκολαπτόμενο υβρίδιο

Η Τουρκία της επόμενης πενταετίας θα εξελιχθεί σε ένα  φιλόδοξο ισλαμικό υβρίδιο που θα αποζητήσει για δεύτερη φορά (την πρώτη απέτυχε) να του αναγνωριστεί ένας διεθνής ρόλος. Την πρώτη φορά ως πολιτικό Ισλάμ επιχείρησε να διαδραματίσει κυρίαρχο ρόλο στην Αίγυπτο, με την Αραβική Άνοιξη, και στη Λιβύη. Σε μια πρώτη φάση το όραμα του Ερντογάν έδειξε ορατές προοπτικές, αλλά τα πράγματα εξελίχθηκαν εντελώς διαφορετικά. Η Τουρκία εξοστρακίστηκε από την Αίγυπτο και αναγκάστηκε να παίζει δευτερεύοντες ρόλους στη Λιβύη, περισσότερο ως παρείσακτη δύναμη παρά ως βασικός πολιτικός εταίρος.

Η φάση αυτή ήταν προβληματική για την Τουρκία. Απώλεσε κάθε επιρροή στη Συρία οπότε εξαναγκάστηκε να εκλιπαρεί τη Μόσχα για να διατηρήσει έστω και κάποια στρατηγικά ερείσματα στην εμπόλεμη ζώνη της Βορείου Συρίας. Απώλεσε την Αίγυπτο και ήρθε σε σύγκρουση με τη Σαουδική Αραβία. Σε μια δεύτερη φάση χρειάστηκε ο Ερντογάν να προπονηθεί επί μακρόν στη «γυμναστική της κωλοτούμπας» προκειμένου να διασφαλίσει μία έστω και περιορισμένη αποκατάσταση των σχέσεων με την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά  Εμιράτα.

Στην αμέσως επόμενη φάση η Τουρκία θα επιδιώξει ακόμη μεγαλύτερη συνάφεια με την Κίνα σε τεχνολογικό επίπεδο και σε επενδύσεις στρατηγικού ενδιαφέροντος (ατομική ενέργεια). Θα επιδιώξει μία συστηματικότερη οικονομική σχέση με την ασιατική ενδοχώρα. Θα συνεχίσει σε όλα τα επίπεδα μία πολυσχιδή οικονομική σχέση με τη Ρωσία, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του ανομολόγητου θεσμικού ενδιάμεσου στην προμήθεια δυτικού τεχνολογικού υλικού στη Μόσχα. Θα διεκδικήσει δευτερεύοντα μεν, αλλά εξαιρετικά αποδοτικό οικονομικά ρόλο οικονομικού εταίρου στη Μαύρη Αφρική. Θα διατηρήσει τις ειδικές σχέσεις αλληλεξάρτησης με την Περσία. Καθ’ όλη αυτήν την περίοδο διαμόρφωσης ενός υβριδικού διεθνούς ρόλου, η Τουρκία θα συνεχίσει να διεκδικεί τον ρόλο της περιφερειακής δύναμης. Είναι μαθηματικά αδύνατον να μην αναβιώσουν και πάλι οι νομοτελειακές, άλλωστε, συγκρουσιακές καταστάσεις στην Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο, στο Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα, αλλά και στον ηπειρωτικό Καύκασο. Αυτή θα είναι η Τουρκία της επόμενης φάσης ηγεμονίας του Ταγίπ Ερντογάν. Η Δύση, η Ελλάδα, η Ευρώπη πιο ειδικά και ο αραβικός περίγυρος θα πρέπει να αποφασίσουν πώς θα διαχειριστούν μία Τουρκία περισσότερο εθνικιστική, περισσότερη θρησκομανή, λιγότερο δυτική και επικίνδυνα ανορθολογική.