Οι Τούρκοι ψηφίζουν, οι Έλληνες περιμένουν να δουν το αποτέλεσμα

Το 2023 είναι μια χρονιά-σταθμός για την Τουρκία: τον Οκτώβριο θα έχει περάσει ένας αιώνας από τότε που ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ εγκαθίδρυσε την Τουρκική Δημοκρατία, ενώ φέτος συμπληρώνονται 20 χρόνια που είναι στην εξουσία ο μακροβιότερος ηγέτης της, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Υπό το φόντο αυτής της ιστορικής συγκυρίας, σχεδόν 61 εκατομμύρια ψηφοφόροι βρίσκονται σήμερα μπροστά στις κάλπες. Δεν ξέρουμε αν μπορούμε να μιλάμε για τις «εκλογές του αιώνα», αλλά ο Economist τις έχει ήδη χαρακτηρίσει ως τις πιο κρίσιμες εκλογές της χρονιάς.

Η κρισιμότητά τους έγκειται, καταρχάς, στο γεγονός ότι ακόμα και ανήμερα της διεξαγωγής τους, κανείς δεν μπορεί να πει με απόλυτη βεβαιότητα ποιος θα είναι ο νικητής. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι θα είναι η πιο κοντινή εκλογική κούρσα στην ιστορία της χώρας, με τις διαφορές να κρίνονται στο νήμα για τους δύο βασικούς αντιπάλους, τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. Σημειώνεται ότι κανείς τους δεν φαίνεται να πιάνει το ποσοστό νίκης του 50% που εξασφαλίζει τη νίκη από την πρώτη Κυριακή και δεν οδηγεί σε δεύτερες κάλπες στις 28 Μαΐου.

Στη «σκιά» των ταραχών στο Καπιτώλιο και των βίαιων διαδηλώσεων στη Βραζιλία, η πόλωση στην Τουρκία είναι μεγάλη και διεθνή μέσα ενημέρωσης έχουν ήδη εκφράσει την ανησυχία τους για πιθανή αμφισβήτηση του εκλογικού αποτελέσματος, ενώ πολλά από αυτά έχουν ταχθεί κατά μιας ακόμη πενταετίας Ερντογάν. Από τη μεριά της, λίγο πριν και τη δική της εκλογική αναμέτρηση και έπειτα από μήνες ηρεμίας, η Ελλάδα κοιτάζει και αυτή με ενδιαφέρον τις εξελίξεις στη γειτονική μας χώρα.

Πέρα από τους Ερντογάν και Κιλιτσντάρογλου, στο ψηφοδέλτιο για τις προεδρικές εκλογές θα αναγράφονται άλλα δύο ονόματα: του Μουαρέμ Ιντζέ και του Σινάν Ογκάν. Ο πρώτος, βέβαια, ανακοίνωσε την Πέμπτη την απόσυρσή του, ενώ τα ψηφοδέλτια είχαν ήδη τυπωθεί. Ο Ιντζέ ήταν ηγέτης του CHP (του οποίο ηγείται τώρα ο Κιλιτσντάρογλου) και ο βασικός αντίπαλος του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές του 2018. Αν και αρχικά εκτιμήθηκε ότι θα ενισχυθεί η αντιπολίτευση, η απόσυρση Ιντζέ εν μέσω φημών για διαρροή «ροζ βίντεο» - με την πλευρά Ερντογάν να το αποδίδει σε «δάκτυλο» Γκιουλέν και την πλευρά Κιλιτσντάρογλου να κάνει λόγο για ανάμειξη της Ρωσίας – δημιουργεί άλλο έναν «πονοκέφαλο» για την εγκυρότητα της ψηφοφορίας, τη στιγμή που το όνομα του αποσυρθέντος θα δεσπόζει ακόμα στα ψηφοδέλτια.

Οι Τούρκοι δεν ψηφίζουν μόνο για πρόεδρο, αλλά και για τις 600 θέσεις στη Βουλή της χώρας. Από τα 26 κόμματα και τους πέντε συνασπισμούς που συμμετέχουν στις τουρκικές εκλογές, ξεχωρίζουν:

1. Η Συμμαχία του Λαού. Περιλαμβάνει το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Ερντογάν, το Κόμμα Εθνικής Αντίδρασης του βασικού του εταίρου Ντεβλέτ Μπαχτσελί, το Κόμμα Μεγάλης Ενότητας (BBP) και το Νέο Κόμμα Πρόνοιας (YRP).
2. Η Συμμαχία του Έθνους, γνωστή και ως η «Συμμαχία των Έξι» της αντιπολίτευσης. Υπό την «ομπρέλα» του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), θα «τρέξουν» το Κόμμα Ευδαιμονίας (Saadet), το Δημοκρατικό Κόμμα (DP), το Κόμμα Δημοκρατίας και Προόδου (DEVA) και το Κόμμα του Μέλλοντος (Gelecek). Στο ψηφοδέλτιο της Συμμαχίας του Έθνους, θα αναγράφεται ξεχωριστά το Καλό Κόμμα (İYİ) της Μεράλ Ακσενέρ.
3. Η αριστερή Συμμαχία Εργασίας και Ελευθερίας. Αποτελείται από το Εργατικό Κόμμα της Τουρκίας (TIP) και το Κόμμα της Πράσινης Αριστεράς (YSP). Το δεύτερο έχει στην «ομπρέλα» του άλλα τέσσερα κόμματα, ένα εκ των οποίων είναι και το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP).

Η ATHENS VOICE απευθύνθηκε στον Κωνσταντίνο Φίλη, διευθυντή του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων και αναπληρωτή καθηγητή του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος, για ένα σύντομο explainer για τις τουρκικές εκλογές.

1. Η επόμενη μέρα και ο κίνδυνος αστάθειας

Κατά τον κ. Φίλη, το τοπίο στην Τουρκία είναι εξαιρετικά ρευστό, το εκλογικό αποτέλεσμα και η γενικότερη κατάσταση είναι απρόβλεπτα, ενώ υπάρχει μια αίσθηση σοβούσας κρίσης.

«Ανάλογα με το αποτέλεσμα των εκλογών και πόσο μικρή είναι η διαφορά των δύο αντιπάλων, θα μπορούσε η Τουρκία να οδηγηθεί σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Αν κριθεί στο νήμα η εκλογική αναμέτρηση, θα μπορούσε να μην το δεχτεί η μία ή η άλλη πλευρά», σημειώνει.

Παράλληλα, επισημαίνει ότι υπάρχουν φήμες για στρατό 30.000 ανδρών – παραστρατιωτικούς δηλαδή – οι οποίοι ορκίζονται πίστη στον Ερντογάν. Από την άλλη, η αντιπολίτευση έχει κινητοποιηθεί για να αποφευχθεί η νοθεία στις κάλπες και να μη χαλκευθεί το αποτέλεσμα.

Οι πιο αξιόπιστες δημοσκοπήσεις, όπως η πιο πρόσφατη της Konda, δίνουν μικρό προβάδισμα στον Κιλιτσντάρογλου. Μετά την απόσυρση του Μουαρέμ Ιντζέ, μπορεί να ενισχυθεί ο επικεφαλής της συμμαχίας της αντιπολίτευσης και να συγκεντρώσει ποσοστό πάνω από το 50%, με μια ξεκάθαρη διαφορά από τον Ερντογάν, έτσι ώστε να έχουμε καθαρή νίκη από την πρώτη Κυριακή. «Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, βέβαια, αν ο Ερντογάν θα δεχτεί την ήττα του», επισημαίνει χαρακτηριστικά ο διεθνολόγος.

2. Ο αντίκτυπος στα ελληνοτουρκικά

Στο ερώτημα «ποιος είναι καλύτερος για την Ελλάδα, ο Ερντογάν ή ο Κιλιτσντάρογλου», ο Κωνσταντίνος Φίλης απαντά με νόημα: «Το ζήτημα δεν είναι τα πρόσωπα».

Όπως εξηγεί, η Ελλάδα θέλει μια Τουρκία με την οποία θα μπορούμε να διαπραγματευτούμε, μια Τουρκία που θα σταματήσει τις απειλές, μια χώρα που θα καταλάβει ότι είναι κενό γράμμα η «Γαλάζια Πατρίδα» και το τουρκολιβυκό σύμφωνο. «Κάνενας υποψήφιος και κανένα από τα τουρκικά κόμματα δεν συγκεντρώνει όλα τα παραπάνω», αναφέρει.

Αφενός, οι Κεμαλιστές είναι πιο κοντά στην Ευρώπη και ο Κιλιτσντάρογλου έχει δεσμευτεί για μια «νέα σελίδα» στη σχέση με τη Δύση. Τα στοιχεία αυτά είναι θετικά για την Ελλάδα, αρκεί βέβαια η σχέση Τουρκίας – Ευρωπαϊκής Ένωσης «να πάψει να είναι συναλλακτική» (καθώς δεν υπάρχει πλέον προοπτική ένταξης, κατά τον κ. Φίλη) και «να βασίζεται σε αρχές και κανόνες».

Από εκεί και πέρα, αν κυβερνήσει ο Κιλιτσντάρογλου, έχει το μειονέκτημα ότι ο συνασπισμός του είναι πιο κατακερματισμένος, δηλαδή υπάρχουν διαφορετικές γνώμες στα κόμματα που τον απαρτίζουν για τα ελληνοτουρκικά. Για παράδειγμα, η Μεράλ Ακσενέρ είναι κατά της Ελλάδας και παρόλο που πρόσκειται στον Κιλιτσντάρογλου, είναι πολύ πιθανό να αποδειχτεί σημαντική για τον κυβερνητικό σχηματισμό σε πιθανές ψηφοφορίες στην τουρκική βουλή για τα ελληνοτουρκικά.

Από την άλλη, ο Ερντογάν έχει δείξει ότι μπορεί να επιβάλλεται στον δικό του συνασπισμό. Οπότε στο υποθετικό σενάριο του ανοίγματος φιλίας προς τη χώρα μας, δεν θα βρει τόσο μεγάλη αντίσταση από τους εταίρους του.

3. Τι λέει η νεολαία της Τουρκίας;

Στις φετινές εκλογές στην Τουρκία θα ψηφίσουν για πρώτη φορά 5,5 εκατομμύρια νέοι ψηφοφόροι, οπότε η ψήφος της νεολαίας είναι βαρύνουσας σημασίας.

Ο Μουαρέμ Ιντζέ, ο οποίος αποσύρθηκε από την κούρσα, αν και στις δημοσκοπήσεις συγκέντρωνε γύρω στο 4% σε όλες τις ηλικίες, έκανε «γκελ» στους νέους και σε αυτούς έφτανε το 20%.

Πάντως, στους νέους 18-35 ετών, ο Κιλιτσντάρογλου έχει μεγαλύτερη απήχηση από τον Ερντογάν.

«Για τους 25άρηδες ή τους 30άρηδες, ο Ερντογάν αντιπροσωπεύει το καθεστώς, γιατί κυβερνάει τα τελευταία 20 χρόνια, παραπάνω από τη μισή τους ζωή δηλαδή», επισημαίνει ο κ. Φίλης. Εξάλλου, στον Τούρκο πρόεδρο πιστώνεται η ανεργία – η οποία είναι πιο υψηλή στους νέους – καθώς και ζητήματα κράτους δικαίου και δημοκρατίας (όπως η θέση της γυναίκας) τα οποία είναι σημαντικά για τη νεολαία.

Βέβαια, ο Ερντογάν μπορεί να βασίζεται σε ένα μικρό, αλλά σεβαστό ποσοστό της συντηρητικής νεολαίας της χώρας που πηγαίνει σε θρησκευτικά σχολεία και πανεπιστήμια.

Σε αυτό το σημείο, ο κ. Φίλης θυμίζει και τα περίφημα... Erdoganomics: ο πληθωρισμός καλπάζει, ενώ τα επιτόκια μειώνονται, οι μισθοί έχουν πέσει, το νόμισμα είναι υποτιμημένο και αυτό οδηγεί και σε μεγαλύτερο κόστος εισαγωγών, με τη χώρα να έχει ούτως ή άλλως εμπορικό έλλειμμα (περισσότερες εισαγωγές από εξαγωγές). Αν και η Τουρκία έχει σημαντική βιομηχανική παραγωγή, βασίζεται σε φτηνά εργατικά χεριά. Κυρίως, όμως, υπάρχει ένα τέλμα καθώς δεν υπάρχουν σοβαρές επενδύσεις στη χώρα από το εξωτερικό, με τους επενδυτές να δείχνουν την προτίμησή τους στους κεμαλιστές.

4. Γιατί είναι οι πιο κρίσιμες εκλογές της χρονιάς;

Θέσαμε τον τίτλο του δημοσιεύματος του Economist ως ερώτηση προς τον Κωνσταντίνο Φίλη. Η απάντηση είναι αρκετά σύνθετη και μπορεί να συνοψιστεί στα εξής σημεία:

• Η Τουρκία βρίσκεται στο όριο Δύσης-Ανατολής, έχει δεσμούς και συμφωνίες και με τους μεν (ΗΠΑ, Ευρώπη) και με τους δε (Ρωσία, Κίνα)
• Ειδικά, για τη Ρωσία, το 2022 η Τουρκία είχε 62 δις. δολάρια συναλλαγές μαζί της και αποτελεί καταφύγιο για ρωσικά κεφάλαια, τα οποία δεν μπορούν να δραστηριοποιηθούν σε άλλες χώρες λόγω των κυρώσεων.
• Η γειτονική χώρα έπαιξε ρόλο στη διαμεσολάβηση για την απελευθέρωση των σιτηρών από τα λιμάνια της Ουκρανίας.
• Έχει την 17η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο.
• Έχει ανοιχτά στρατιωτικά μέτωπα (Συρία, Καύκασος, Λιβύη)
• Ανήκει στο ΝΑΤΟ και έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό σε αυτό.
• Είναι ένας «δύστροπος και απρόβλεπτος εταίρος» που μπορεί και έχει δημιουργήσει προβλήματα στην σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής. Πρόσφατα, έχει προσπαθήσει να διορθώσει αυτά τα προβλήματα, άλλες φορές με επιτυχία (Ισραήλ, Σαουδική Αραβία) και άλλες όχι (Αίγυπτος, Ελλάδα).

Συνεπώς, μια νέα πενταετία Ερντογάν θα μπορούσε να κάνει την Τουρκία «πιο αυταρχική και πιο απομονωμένη», με τη χώρα να αρχίζει να θυμίζει επικίνδυνα ένα νέο Ιράν.

5. Χοροί και τραγούδια αντί για social media

Οι υποψήφιοι στην Τουρκία έκαναν λελογισμένη χρήση των social media στην προεκλογική τους καμπάνια, σε σύγκριση πχ. με την Ελλάδα. Ο μόνος που ίσως τα εκμεταλλεύτηκε λίγο παραπάνω και μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για να κινητοποιήσει τους υποστηρικτές του είναι ο Εκρέμ Ιμάμογλου, ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης και μεγάλος αντίπαλος του Ερντογάν.

«Οι πολιτικοί στην Τουρκία είναι πιο πολύ της παραδοσιακής μεθόδου. Μάλιστα, είδαμε ότι… το έχουν ρίξει στο τραγούδι και στον χορό, πχ. ο Ερντογάν τραγουδάει στις ομιλίες του, αλλά και οι υποστηρικτές του του έχουν βγάλει τραγούδια, ο Κιλιτσντάρογλου χόρεψε ποντιακούς χορούς, ο Ιμάμογλου επιστράτευσε DJ», καταλήγει ο κ. Φίλης.