Μικρό χρονικό της εργατικής Πρωτομαγιάς

Το εργατικό κίνημα στον 19ο αιώνα απέκτησε δύο προσανατολισμούς: τον συνδικαλιστικό μέσω των trade unions (ή labor unions) και τον πολιτικό μέσω των σοσιαλιστικών κομμάτων. Τα συνδικάτα προέκυψαν σταδιακά από τις συντεχνίες ιδιοκτητών που είχαν αρχίσει να δημιουργούνται στον Ύστερο Μεσαίωνα με σκοπό να διαχειρίζονται τα συμφέροντα και των τριών παραγόντων: των επιχειρηματιών-ιδιοκτητών, των εργατών και των καταναλωτών. Ωστόσο, κατά τον 16ο και 17ο αιώνα οι ιδιοκτήτες απέκτησαν ολιγαρχική ισχύ και μόνο οι τεχνίτες, όσοι δηλαδή είχαν αποκτήσει ειδίκευση —στη Βρετανία ονομάζονταν journeymen— μπορούσαν να διεκδικήσουν καλύτερα ημερομίσθια μέσω των συντεχνιών. Οι journeymen θεωρούνται οι πρώτοι συνδικαλιστές. Στη Βρετανία, τα εργατικά κινήματα αναπτύχθηκαν περισσότερο από αλλού: μετά το τέλος των εμφυλίων πολέμων του 17ου αιώνα, επιταχύνθηκε η εκβιομηχάνιση και εντάθηκε η διεκδικητικότητα των εργατών που ζούσαν σε άθλιες συνθήκες· αυτές οι συνθήκες δεν βελτιώθηκαν πριν από τις αρχές του 20ού αιώνα. Μια εικόνα της αθλιότητας μάς δίνει ο Φρήντριχ Ένγκελς στο βιβλίο του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία» (1844), όπου περιγράφει τη ζωή των εργατών στο Μάντσεστερ και σε άλλες βιομηχανικές πόλεις, αλλά βεβαίως και ολόκληρη η λογοτεχνία του 19ου αιώνα (Κάρολος Ντίκενς, Ελίζαμπεθ Γκάσκελ, Εμίλ Ζολά κτλ).

Αν και στο βρετανικό Κοινοβούλιο ψηφίστηκαν μια σειρά νόμοι σχετικοί με τις μαθητείες και με τα μεροκάματα, η ρύθμιση των εργασιακών θεμάτων μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα ήταν στα χέρια των ενοριών. Κατά καιρούς υποβάλλονταν στο Κοινοβούλιο αιτήματα και παράπονα, π.χ. από τους υφαντουργούς και τους βαμβακουργούς, από τους οποίους διακρίθηκαν οι πρώτοι συνδικαλιστές. Αλλά, το 1756, το Κοινοβούλιο έπαψε να ασχολείται με τα εργατικά δικαιώματα: επικράτησε το laissez faire που είχε ως αποτέλεσμα μείωση των ημερομισθίων και, παραλλήλως, όπως ήταν φυσικό, τη γενικευμένη δυσαρέσκεια η οποία οδήγησε σε σχηματισμό μαχητικών συνδικάτων, σε απεργίες και ταραχές, καταστροφές μηχανημάτων και δολιοφθορές στα εργοστάσια και στα ορυχεία. Στην αρχή, στα κινήματα διαμαρτυρίας πρωτοστατούσαν οι ανθρακωρύχοι, οι πλέκτες, οι επεξεργαστές μαλλιού, οι πιλοποιοί και κατασκευαστές κουταλιών. Μια επίθεση της αστυνομίας και του στρατού τον Μάιο του 1768 σε διαδηλωτές στο Νότιο Λονδίνο, επί Γεωργίου του Τρίτου, επιτάχυνε τη συγκρότηση του «πολιτικού εργατικού κινήματος» και την ανάδειξη εκπροσώπων του Ριζοσπαστικού Κόμματος στο Κοινοβούλιο. Ακολούθησε η γαλλική Επανάσταση που ενθάρρθνε όλα τα εργατικά κινήματα στην Ευρώπη να υιοθετήσουν διαφορετικές εκδοχές των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη. Εκείνη την εποχή, άνθιζε η παραγωγή βιβλίων και φυλλαδίων που διέδιδαν τις εργατικές διεκδικήσεις μεταξύ των οποίων ήταν η εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο εργατών από όλες τις περιοχές και τα νησιά της Βρετανίας: ωστόσο, υπό τον φόβο της εισαγωγής του γαλλικού ιακωβινισμού η κρατική καταστολή ήταν σκληρή με ειδικές αστυνομικές δυνάμεις και οργανωμένες ομάδες απεργοσπαστών.

Το 1808 μπροστά στην εξαθλίωση των μαζών, η οποία είχε ως αποτέλεσμα χαμηλή παραγωγικότητα, το βρετανικό κοινοβούλιο ψήφισε τον Νόμο για το Κατώτατο Ημερομίσθιο: ήταν όμως τόσο χαμηλό ώστε οι απεργίες και οι βανδαλισμοί συνέχισαν να απειλούν την ειρήνη στο εσωτερικό της Βρετανίας. Αν και τα πράγματα ηρέμησαν για λίγο όταν ανακοινώθηκε αύξηση 20%, στη συνέχεια εμφανίστηκαν οι Λουδίτες —από το όνομα του Ned Ludd ενός υφαντουργού που δούλευε σε εργοστάσιο κοντά στο Λέστερ— που κατέστρεφαν εξοργισμένοι τον εργοστασιακό εξοπλισμό. Οι συγκρούσεις εργατών με τις δυνάμεις ασφαλείας ήταν στην ημερήσια διάταξη: σε ένα αυτά τα αιματηρά γεγονότα, στη λεγόμενη Peterloo Massacre στο Μάντσεστερ σκοτώθηκαν 18 άτομα και τραυματίστηκαν 500. Όλα τα αιτήματα των εργατών ήταν λογικά και δίκαια: γενική ψηφοφορία για τους άνδρες πάνω από 21 ετών, χωρισμός της επικράτειας σε ίσες εκλογικές περιφέρειες, μισθός για τους βουλευτές ώστε να μπορούν να αναδειχθούν εκπρόσωποι στο Κοινοβούλιο ακόμα και φτωχοί, 8ωρη εργασία (48 ώρες εβδομαδιαίως).

Αυτά τα αιτήματα πρόβαλε και η Κομμούνα του Παρισιού το 1871 μαζί με ένα σοσιαλιστικό σχέδιο κοινωνικής οργάνωσης. Ως καθεστώς, η Κομμούνα ήταν βραχύβια, ως όραμα όμως παρέμεινε ζωντανό και ενέπνευσε τη Δεύτερη Διεθνή η οποία παγκοσμιοποίησε το εργατικό κίνημα. Το ιδρυτικό συνέδριο της Δεύτερης Διεθνούς έγινε στο Παρίσι στις 14 Ιουλίου 1889, εκατό χρόνια μετά την κατάληψη της Βαστίλης: συμμετείχαν εκπρόσωποι 20 χωρών. Υπενθυμίζω ότι η Πρώτη Διεθνής είχε διαλυθεί το 1876 διότι δεν κατάφερε να γεφυρώσει τις διαφορές μεταξύ κομμουνιστών, σοσιαλιστών και αναρχικών. Σ’ αυτό το συνέδριο του 1889 στο Παρίσι η Δεύτερη Διεθνής υιοθέτησε ένα ψήφισμα για «μεγάλη διεθνή διαδήλωση» με σκοπό το 8ωρο, ενώ η American Federation of Labor που είχε ιδρυθεί το 1886 στο Columbus του Οχάιο —μια πόλη χαλυβουργείων,  ορυχείων και εργοστασίων αμαξών— πρότεινε να μνημονεύεται κάθε χρόνο η 1η Μαΐου ως «γιορτή των εργατών». Tρία χρόνια νωρίτερα, μια απεργία που είχε ξεκινήσει την 1η Μαΐου —απεργούσαν 350.000 εργάτες σε 1.200 αμερικανικά εργοστάσια— είχε καταλήξει σε αιματοχυσία στις 4 Μαΐου στην Πλατεία Χέιμαρκετ του Σικάγου: αναρχικοί συνεπλάκησαν με αστυνομικές δυνάμεις και ο απολογισμός ήταν 11 νεκροί —μεταξύ των οποίων 7 αστυνομικοί— και δεκάδες τραυματίες. Τέσσερις από τους συλληφθέντες διαδηλωτές καταδικάσθηκαν σε θάνατο «για συνωμοσία» και εκτελέστηκαν με απαγχονισμό: επρόκειτο για τον Albert Parsons, τον August Spies, τον Adolph Fischer και τον George Engel που θεωρούνται σήμερα οι πρώτοι working class heroes της μοντέρνας εποχής. Η γυναίκα του Parsons, η Lucy, και η φίλη της, η Lizzie Holmes, συνέχισαν τον αγώνα και αναδείχτηκαν σε ηγετικές μορφές του αμερικανικού συνδικαλισμού και του φεμινισμού.

Την επόμενη ημέρα, στις 5 Μαΐου 1886, στο Μιλγουόκι του Ουισκόνσιν, η πολιτοφυλακή πυροβόλησε πλήθος απεργών σκοτώνοντας 7 άτομα, συμπεριλαμβανομένου ενός μαθητή και ενός ανθρώπου που τάιζε κοτόπουλα στην αυλή του. Έτσι, την 1η Μαΐου 1890, τα συνδικάτα οργάνωσαν διαδηλώσεις για την Πρωτομαγιά τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν επίσης στη Χιλή και στο Περού. Την επόμενη χρονιά, η Πρωτομαγιά αναγνωρίστηκε επισήμως ως ετήσιο γεγονός στο δεύτερο συνέδριο της Διεθνούς. Αλλά παρότι η «Πρωτομαγιά» ξεκίνησε στις ΗΠΑ, στη Βόρεια Αμερική Labor Day θεωρείται η πρώτη Δευτέρα του Σεπτεμβρίου. Αντιθέτως, από το 1947, η 1η Μαΐου καθιερώθηκε ως Loyalty Day (Ημέρα Πίστης και Αφοσίωσης) από τους Αμερικανούς Βετεράνους Υπερπόντιων Πολέμων ως ένας τρόπος για την αντιμετώπιση της κομμουνιστικής επιρροής και της στρατολόγησης «ταραχαοποιών» στις συγκεντρώσεις της Πρωτομαγιάς.

Τον Απρίλιο του 1933, στη Γερμανία, η ναζιστική κυβέρνηση κήρυξε την 1η Μαΐου «Ημέρα Εθνικής Εργασίας», επίσημη κρατική αργία, αλλά ανακοίνωσε ότι όλοι οι εορτασμοί έπρεπε να οργανωθούν από την κυβέρνηση. Οποιοσδήποτε ξεχωριστός εορτασμός από κομμουνιστές, σοσιαλδημοκράτες ή εργατικά συνδικάτα απαγορεύτηκε. Τέλος, για την ελληνική ιστορία, μια από τις μαύρες σελίδες, όπως συνηθίζουμε να λέμε, ήταν η Πρωτομαγιά του 1944 όταν Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι (στελέχη του ΚΚΕ, τροτσκιστές και αρχειομαρξιστές) εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής από τις ναζιστικές δυνάμεις Κατοχής ως αντίποινα για τον φόνο του Γερμανού υποστρατήγου Φραντς Κρεχ και των τριών συνοδών του. Οι περισσότεροι από τους εκτελεσθέντες είχαν παραδοθεί στις δυνάμεις Κατοχής από το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά. Είχε προηγηθεί η Πρωτομαγιά του 1936 με τις μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις των καπνεργατών, των σιδηροδρομικών, των αρτεργατών, των τροχιοδρομικών: τότε, 12 άτομα έχασαν τη ζωή τους· οι ταραχές σταμάτησαν με παρέμβαση του στρατού και με τον κατάπλου στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης τριών αντιτορπιλικών. Η Πρωτομαγιά ήταν ακόμα casus belli.