Τι συμβαίνει στη Συρία σήμερα

Το ότι μια χώρα σαν τη Συρία, χωρίς πλουτοπαραγωγικές πηγές στρατηγικής σημασίας, έγινε το επίκεντρο παγκόσμιας κλοτσοπατινάδας είναι ένα από τα ερωτήματα της γεωπολιτικής του 20ού και του 21ου αιώνα. Ο εμφύλιος πόλεμος διήρκεσε δέκα χρόνια και παρότι τελείωσε, στη Συρία δεν υπάρχει ειρήνη· τα δύο τρίτα του πληθυσμού ζουν υπό συνθήκες ακραίας φτώχειας —το συριακό Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν έχει συρρικνωθεί κατά 40% συγκριτικά με το 2011 και η ζημιά των υποδομών από τον πόλεμο υπολογίζεται σε 150 δισεκατομμύρια δολάρια. Όσο για τα διαφυγόντα έσοδα της χώρας ξεπερνούσε τα 226 δισεκατομμύρια δολάρια από το 2011 μέχρι το 2017. Πάνω από τρεις στους τέσσερις Σύριους που είναι σε θέση να εργαστούν —δηλαδή περίπου 9 εκατομμύρια άνθρωποι— δεν δουλεύουν, δεν είναι εγγεγραμμένοι σε κάποιο σχολικό ή πανεπιστημιακό ίδρυμα, ούτε σε κάποιο κέντρο επαγγελματικής κατάρτισης ή επιμόρφωσης.

Το 2023, οι ενεργές συγκρούσεις της κυβέρνησης του προέδρου Άσαντ (και του πρωθυπουργού Χουσεΐν Αρνούς) με τις αντάρτικες ομάδες έχουν υποχωρήσει, αλλά στη βορειοδυτική Συρία συνεχίζονται αιματηρές αψιμαχίες. Στην αρχή της χρονιάς, οι δυνάμεις του ISIS στη Συρία είχαν ηττηθεί: ωστόσο, έχουν απομείνει κάποιοι σκληροί πυρήνες σε μερικές ερημικές περιοχές. Από την πλευρά της, η Τουρκία στηρίζει διάφορες πολιτοφυλακές που επιτίθενται περιοδικά εναντίον κουρδικών ομάδων με δεδηλωμένο στόχο τη δημιουργία «ασφαλών ζωνών» κατά μήκος των τουρκο-συριακών συνόρων, ιδιαίτερα στις περιοχές Tal Rifaat και Manbij δυτικά του Ευφράτη αλλά και πιο ανατολικά. Τον περασμένο Μάρτιο, η συριακή κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν θα συμφιλιωθεί με τον Ερντογάν αν δεν αποσύρει από τη Συρία όλες τις δυνάμεις που λειτουργούν ως πληρεξούσιοι της Τουρκίας. Αυτή η δήλωση προέκυψε ως απάντηση στις διπλωματικές προσπάθειες της Ρωσίας να αποκατασταθούν οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.

Στο σχήμα «επίσημη συριακή κυβέρνηση, Σύριοι τζιχαντιστές μέλη του ISIS, Κούρδοι, Τούρκοι», προστίθενται το Ισραήλ, το Ιράν, ισλαμιστικές πολιτοφυλακές από το Αφγανιστάν, εισαγόμενοι ισλαμιστές τρομοκράτες από το Ιράκ και, όλως προσφάτως, ο Εγκέλαδος. Καθημερινά, μαχητές τζιχαντιστικών ομάδων (όπως η Hurras al-Din), στρατιώτες των δυνάμεων του Άσαντ, στελέχη του ISIS, Κούρδοι και Σύριοι άμαχοι συγκρούονται και χάνουν τη ζωή τους χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένος στόχος ή διαχωριστική γραμμή μεταξύ φίλων και εχθρών. Οι απώλειες ζωής πολλαπλασιάζονται από τις νάρκες που είναι σκορπισμένες σχεδόν παντού —στη Ράκα, στη Σαλαμίγια, στο Χαλέπι, στην έρημο— και από τις αεροπορικές επιδρομές των Ισραηλινών που ισχυρίζονται ότι εμποδίζουν την μεταφορά όπλων από το Ιράν. Υπενθυμίζεται ότι η Τεχεράνη έχει αναβαθμίσει τις οικονομικές της σχέσεις με τη Δαμασκό και τροφοδοτεί τον Άσαντ με όπλα με σκοπό να επιτύχει περισσότερες εξαγωγές των προϊόντων της στη Συρία. Όμως, καθώς επενδύσεις θέλουν να κάνουν στη Συρία και οι Ρώσοι —πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ανοικοδόμηση— υπογράφονται αντικρουόμενες συμφωνίες που δεν συμφέρουν τελικά καμία πλευρά.

Η ιρανική επιρροή στη Συρία είναι αναμφισβήτητη: εκτός του ότι μπορεί να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη επιθετικότητα εκ μέρους του Ισραήλ, φαίνεται ότι έχει δημιουργηθεί άξονας Συρίας-Ιράν-Ρωσίας που κερδίζει την εύνοια του πληθυσμού λόγω των επιχειρήσεων ανοικοδόμησης. Καθώς η Συρία έχει καταστραφεί από τον εμφύλιο πόλεμο και η κυβέρνηση του Άσαντ είναι αδύναμη, το Ιράν έχει ιδρύσει καμιά 40ριά φιλανθρωπικές και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις σε πολλές περιοχές —στο Χαλέπι, στη Χομς, στη Δαμασκό, στη Νταράα, στη Λατάκια, στη Χάμα και στην Κουνέιτρα— στο πλαίσιο ενός αναπτυσσόμενου δικτύου ανάμεσα στις δύο χώρες. Αλλά τίποτα στη Μέση Ανατολή δεν είναι απλό ή λογικό: στην πραγματικότητα, οι εξελίξεις δεν έχουν «στόχο», έχουν «αιτία» —ό,τι γίνεται πρέπει να αποδοθεί σε μίσος, εχθρότητα, ανταγωνισμό και λιγότερο σε πρακτικές επιδιώξεις. Έτσι, oι επιθέσεις του ISIS δεν αφορούν μόνο στρατιωτικές εγκαταστάσεις ή στρατηγικούς στόχους του Άσαντ, αλλά και γιδοβοσκούς· το Ισραήλ κρίνει απαραίτητο να επιτίθεται με drones σε κτίσματα που υποθέτει ότι είναι εργοστάσια όπλων: οι Ισραηλινοί φοβούνται πως μια στενή συνεργασία Συρίας και Ιράν θα ενισχύσει τον εχθρικό αραβικό κλοιό και τους Παλαιστινίους. Στο μεταξύ, συνεχίζονται οι ενέδρες εκ μέρους των ανταρτών του ISIS, οι απαγωγές, οι κλοπές προβάτων, οι μαζικές εκτελέσεις στην ύπαιθρο, καθώς και οι εκτελέσεις μεμονωμένων μελών της Ισλαμικής Τζιχάντ στη Δαμασκό, πολλοί εκ των οποίων είναι Παλαιστίνιοι. Κάπου κάπου γίνονται και αμερικανικές αεροπορικές επιδρομές, όπως εκείνες τον περασμένο μήνα στην περιοχή Ντέιρ εζ-Ζορ, στο Μαγιαντίν και στο Αμπού Κεμάλ, ως αντίποινα για μια επίθεση με μη επανδρωμένο αεροσκάφος σε αμερικανική βάση στην περιοχή αλ-Χασάχα, κατά την οποία σκοτώθηκε ένας Αμερικανός εργολάβος και τραυματίστηκαν επτά στρατιώτες.

Με απλά λόγια, το Ιράν, επειδή οι συριακές υποδομές είναι ανεπαρκείς, προσβλέπει να αναλάβει να επαναφέρει την τάξη και να θέσει σε κίνηση την παραγωγή, όπως για παράδειγμα τις (μικρές) βιομηχανίες φυσικού αερίου. Παραλλήλως, εξελίσσεται ένα πολιτικο-θρησκευτικό πρόγραμμα, καθώς το Ιράν ενισχύει τους Σιίτες που αποτελούν το 13% του πληθυσμού (μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι Αλαουίτες σαν τον Άσαντ). Γι’ αυτό το σιιτικό πρόγραμμα έχει επιστρατευθεί και η Χεζμπολάχ, πυρήνες της οποίας κυνηγάνε στο συριακό έδαφος οι ισραηλινές αεροπορικές δυνάμεις. Αυτές τις στρατιωτικές επεμβάσεις του Ισραήλ καταδικάζουν η Ρωσία θεωρώντας την «κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου», το υπουργείο Εξωτερικών του Λιβάνου και η Χαμάς, που έχουν εκφράσει οργή για τις καταστροφές και τις απώλειες αμάχων. Τέλος, το Κίνημα Ισλαμικής Τζιχάντ δηλώνει ότι ο βομβαρδισμός της Δαμασκού εκ μέρους των Ισραηλινών «αποκαλύπτει τις συνεχείς προσπάθειες του Ισραήλ να επιδεινώσει την τραγωδία του λαού της Συρίας που επουλώνει τις πληγές του μετά τον καταστροφικό σεισμό». Οι τζιχαντιστές ρίχνουν το φταίξιμο για την καταστροφή της Συρίας στο Ισραήλ: ακούγεται εξωφρενικό.

Το Ισραήλ ήξερε από το 2011 ότι η παραμονή του Άσαντ στην εξουσία ήταν το λιγότερο κακό μπροστά στην επικράτηση των τζιχαντιστών. Ωστόσο, ο Άσαντ πάει πακέτο με την ιρανική επιρροή, η οποία   θεωρείται επικίνδυνη για την εθνική ασφάλεια του Ισραήλ. Ιδιαίτερα τώρα που οι ΗΠΑ δεν πολυενδιαφέρονται για τη Μέση Ανατολή. Τα ισραηλινά αεροπορικά πλήγματα δεν είναι κάτι καινούργιο στη Συρία: απλώς, στη διάρκεια του πολέμου, εν μέσω σφαγών, φαίνονταν σαν μια λεπτομέρεια. Σήμερα, πιθανώς εγείρονται ερωτήματα γύρω από το αν οι ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές μπορούν να αναχαιτίσουν την παρουσία του Ιράν και της Χεζμπολάχ στη Συρία, η οποία προοιωνίζει την ενίσχυση του αραβικού κόσμου ο οποίος απειλεί να καταπιεί το Ισραήλ — τουλάχιστον αυτή είναι η πρόσληψη της πραγματικότητας εκ μέρους των Ισραηλινών. Ο πόλεμος στη Συρία άνοιξε ένα κεφάλαιο που επεκτείνει τις βλέψεις του Ιράν σε περιφερειακό επίπεδο: αυτό που μένει να δούμε είναι αν οι εσωτερικές διαμάχες —λόγου χάρη μεταξύ Τουρκίας και Ιράν— θα υπερφαλαγγίσουν το μίσος για τη Δύση.