ΗΠΑ: Η πρώτη φορά…

Το πιο προβεβλημένο γεγονός στις ΗΠΑ την προηγούμενη εβδομάδα ήταν αναμφίβολα η απαγγελία κατηγοριών για 34 ποινικά αδικήματα στον τέως Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ. Όλα τα πρωτοσέλιδα άρθρα επεσήμαναν —ορθώς— την ιστορική σημασία του γεγονότος, καθώς ήταν η πρώτη φορά που έγινε δίωξη σε πρώην ή εν ενεργεία Πρόεδρο. Επί της ουσίας όμως, οι πραγματικές επιπτώσεις στις πολιτικές εξελίξεις μάλλον δεν θα είναι αντίστοιχα μεγάλες. Ο Τραμπ φαίνεται πως θα βοηθηθεί κάπως στις εσωκομματικές εκλογές για το χρίσμα του 2024, καθώς οι αντίπαλοί του αναγκάστηκαν να πάρουν το μέρος του στη δικαστική διαμάχη, αλλά οι δημοσκοπήσεις είχαν δείξει έτσι κι αλλιώς από νωρίτερα ότι η αρχική ορμή του βασικού του αντίπαλου, Ρον Ντε Σάντις, δεν είχε συνέχεια. Όσον αφορά τη μάχη με τον Μπάιντεν, που θα είναι εκτός απροόπτου ο υποψήφιος των Δημοκρατικών, η εκτίμηση αναλυτών όπως ο Τζον Πριντό του Economist και ο Νέιτ Σίλβερ του FiveThirtyEight είναι πως πιθανόν να υπάρξει ελαφρά αρνητική επίπτωση για τον Τραμπ, σίγουρα όμως δεν θα αλλάξουν δραματικά οι ισορροπίες.

Πιο σημαντικό είναι να περιμένουμε τις επόμενες διώξεις, και καταρχάς αυτήν που αναμένεται στην Πολιτεία της Τζόρτζια σχετικά με την προσπάθεια νόθευσης των εκλογικών αποτελεσμάτων. Σε ομοσπονδιακό επίπεδο το υπουργείο Δικαιοσύνης ερευνά τις υποθέσεις της υποκίνησης των γεγονότων της 6ης Ιανουαρίου 2021 στο Καπιτώλιο και της υπεξαίρεσης απόρρητων εγγράφων. Επίσης, στις 25 Απριλίου θα ξεκινήσει στη Νέα Υόρκη μια αστική δίκη για συκοφαντική δυσφήμηση, από μια γυναίκα που υποστηρίζει ότι ο Τραμπ τής είχε επιτεθεί σεξουαλικά πριν από αρκετά χρόνια.

Αφήνοντας όμως τις δικαστικές περιπέτειες του τέως Προέδρου και κοιτάζοντας πιο προσεκτικά την επικαιρότητα της περασμένης εβδομάδας, θα βρούμε αρκετές ακόμα «πρώτες φορές». Παρόλο που δεν προσφέρονται για εντυπωσιακά πρωτοσέλιδα —ειδικά εκτός ΗΠΑ—, αν κατανοήσουμε το κοινό νήμα που τις ενώνει, θα δούμε ότι μάλλον έχουν πολύ μεγαλύτερη πολιτική σημασία μακροπρόθεσμα.

Ουισκόνσιν

Ας ξεκινήσουμε από την ίδια ημέρα που έγινε η απαγγελία κατηγοριών στον Τραμπ: Στη βραδινή εκπομπή 11th Hour του ειδησεογραφικού καναλιού MSNBC, η δημοσιογράφος Στέφανι Ρουλ παρουσίασε ως σημαντικότερη είδηση τα αποτελέσματα των εκλογών για το Ανώτατο Δικαστήριο του Ουισκόνσιν! Την ίδια ακριβώς άποψη εξέφρασε και η ιστορικός Χέδερ Κοξ Ρίτσαρντσον, στην καθημερινή ανασκόπηση των πολιτικών εξελίξεων που στέλνει κάθε μέρα σε δεκάδες χιλιάδες παραλήπτες του newsletter της. O προεκλογικός αγώνας κόστισε συνολικά στους δύο υποψήφιους πάνω από 28 εκατομμύρια δολάρια, και είναι πρώτη φορά που δαπανάται τόσο μεγάλο ποσό σε οποιαδήποτε από τις 14 Πολιτείες όπου οι ανώτατοι δικαστές εκλέγονται απευθείας από τους πολίτες.

Γιατί ήταν τόσο σημαντική αυτή η αναμέτρηση; Καταρχάς γιατί η οριακή ισορροπία Δημοκρατικών-Ρεπουμπλικανών στο Ουισκόνσιν ήταν κρίσιμη για το αποτέλεσμα και των δύο τελευταίων προεδρικών εκλογών (0,8% υπέρ του Τραμπ το 2016 και 0,6% υπέρ του Μπάιντεν το 2020). Και δεύτερον γιατί με τη νίκη της προοδευτικής υποψήφιας δικαστού Τζάνετ Προτασέγουιτς, ανατρέπεται μετά από 15 χρόνια η πλειοψηφία των συντηρητικών στο Ανώτατο Δικαστήριο. Η πλειοψηφία αυτή έφτασε πολύ κοντά στο να βάλει σε περιπέτειες τις προεδρικές εκλογές του 2020, καθώς το Ανώτατο Δικαστήριο του Ουισκόνσιν δέχτηκε να εξετάσει την ένσταση του Τραμπ για τα αποτελέσματα, την απέρριψε όμως τελικά με διαφορά μόλις μίας ψήφου.

Σε περιπέτειες θα μπορούσε να οδηγήσει και η υπόθεση που εκκρεμεί τώρα σχετικά με το δικαίωμα στις αμβλώσεις, καθώς, με την πρόσφατη αναίρεση της σχετικής συνταγματικής προστασίας, έχει επανέλθει σε ισχύ στο Ουισκόνσιν ένας νόμος του 1849 που τις απαγορεύει πλήρως! Τέλος, η σημαντικότερη ίσως πολιτική επίπτωση αφορά τη δυνατότητα ενστάσεων στη χάραξη των εκλογικών περιφερειών: από το 2011, η χάραξη έχει δώσει σημαντικό προτέρημα στους Ρεπουμπλικανούς και τους επιτρέπει να έχουν άνετη πλειοψηφία τόσο στο πολιτειακό Κογκρέσο όσο και στους αντιπροσώπους που στέλνουν στην Ουάσιγκτον, παρόλο που η δύναμη των δύο κομμάτων στο Ουισκόνσιν είναι σχεδόν ίδια. Αυτό είναι το περιβόητο «gerrymandering», στο οποίο θα επανέλθουμε παρακάτω.

Τενεσί

Συνεχίζοντας τις σημαντικές ειδήσεις της περασμένης εβδομάδας, ξεχωρίζει η πρωτοβουλία των Ρεπουμπλικανών στην πολιτειακή Βουλή του Τενεσί να αποβάλουν δύο Αφροαμερικανούς βουλευτές των Δημοκρατικών. Η κατηγορία ήταν πως δεν ήταν «ευπρεπείς» και ότι παραβίασαν τον κανονισμό, όταν συντάχθηκαν από το βήμα της Βουλής με τους διαδηλωτές που ζητούσαν μέτρα περιορισμού της οπλοκατοχής. Το πρόβλημα της ανεξέλεγκτης οπλοκατοχής είχε επανέλθει στην επικαιρότητα με το πρόσφατο μακελειό σε σχολείο της Νάσβιλ, πρωτεύουσας του Τενεσί, όπου σκοτώθηκαν τρία εννιάχρονα παιδιά και τρεις ενήλικες. Αντί λοιπόν να ληφθεί οποιοδήποτε μέτρο ελέγχου της οπλοκατοχής για να σωθούν τα επόμενα πιθανά θύματα, καθαιρέθηκαν από το αξίωμά τους οι βουλευτές που επέμεναν να συζητηθεί το θέμα! Μια τόσο αυστηρή ποινή είναι έτσι κι αλλιώς σπάνια, είναι όμως πρώτη φορά που επιβάλλεται με ψήφους μόνο του αντίπαλου κόμματος, και μάλιστα για τόσο ελαφρύ παράπτωμα. Επιπλέον, σε μια Πολιτεία με τόσο έντονο ρατσιστικό παρελθόν (εκεί ιδρύθηκε η Κου Κλουξ Κλαν), είναι εξόφθαλμο ότι τιμωρήθηκαν οι δύο νεαροί Αφροαμερικανοί, όχι όμως και η λευκή συνάδελφός τους που παραβίασε τον κανονισμό με τον ίδιο τρόπο.

Gerrymandering

Πώς γίνεται όμως να έχει τόσο μεγάλη δύναμη ένα κόμμα, ώστε να μπορεί να αποβάλλει βουλευτές του άλλου; Και μάλιστα με αφορμή το πρόβλημα της οπλοκατοχής, ενός θέματος όπου η κοινή γνώμη, ακόμα και στη συντηρητική Πολιτεία του Τενεσί, φαίνεται στις δημοσκοπήσεις να συμφωνεί με τους βουλευτές που αποβλήθηκαν; Εδώ έρχεται και πάλι το κρίσιμο θέμα του gerrymandering: περιοχές με πλειοψηφία Δημοκρατικών, όπως π.χ. η πόλη της Νάσβιλ, έχουν χωριστεί σε πολλές εκλογικές περιφέρειες, η καθεμία από τις οποίες περιλαμβάνει σκοπίμως και ημι-αστικές ή αγροτικές περιοχές, έτσι ώστε να αλλάζει η ισορροπία υπέρ των Ρεπουμπλικανών. Το ότι η ίδια τακτική χρησιμοποιήθηκε τόσο στο Τενεσί όσο και στο Ουισκόνσιν δεν είναι ούτε σύμπτωση, ούτε εξαίρεση. Είναι μέρος του σχεδίου REDMAP («REdistricting MAjority Project»), με το οποίο οι Ρεπουμπλικανοί φρόντισαν να έχουν τον έλεγχο της επαναχάραξης των εκλογικών περιφερειών που έγινε το 2011, βάσει της δεκαετούς απογραφής του πληθυσμού το 2010. Η χάραξη αυτή δεν γίνεται από το κεντρικό ομοσπονδιακό κράτος αλλά από κάθε Πολιτεία ξεχωριστά, και στις περισσότερες Πολιτείες είναι στην άμεση δικαιοδοσία του τοπικού Κογκρέσου. Επομένως, ρίχνοντας μεγάλο βάρος στις πολιτειακές εκλογές του 2010, οι Ρεπουμπλικανοί κατάφεραν να έχουν τον έλεγχο της διαδικασίας και να τη φέρουν στα μέτρα τους.

Αυτό βεβαίως είναι κάτι που έχουν κάνει και οι Δημοκρατικοί σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. στο Ιλινόι και στο Μέριλαντ). Συνολικά όμως, δεν είχε γίνει ποτέ μια τόσο επισταμένη και κεντρικά σχεδιασμένη προσπάθεια από κάποιο κόμμα για gerrymandering σε ολόκληρη τη χώρα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι στις εκλογές του 2012, όπου ο Ομπάμα επανεξελέγη Πρόεδρος, παρόλο που η διαφορά ψήφων στη Βουλή ήταν 48,8%-47,7% υπέρ των Δημοκρατικών, η κατανομή των εδρών ήταν 201-234 υπέρ των Ρεπουμπλικανών! Μετά την απογραφή του 2020 και τη νέα χάραξη των περιφερειών, η κατάσταση είναι ελαφρώς πιο ισορροπημένη, αλλά το θέμα έχει γίνει τόσο καυτό που εκκρεμούν δικαστικές διαμάχες για 29 έδρες της ομοσπονδιακής Βουλής σε 14 Πολιτείες, δύο χρόνια μετά το τέλος της απογραφής. Άλλη μια «πρώτη φορά».

Η νέα πολιτική γεωγραφία των ΗΠΑ

Αργά το απόγευμα της Παρασκευής, ένας ομοσπονδιακός δικαστής στο Τέξας εξέδωσε προσωρινή διαταγή προς την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ, απαιτώντας να αποσύρει από την αγορά τα χάπια μιφεπριστόνης, ενός φαρμάκου για αμβλώσεις που κυκλοφορεί πάνω από είκοσι χρόνια. Είναι η πρώτη φορά που δικαστήριο στις ΗΠΑ ζητά την απόσυρση φαρμάκου, και δεν είναι τυχαίο ότι αυτό συμβαίνει ένα χρόνο μετά την αναστολή της συνταγματικής προστασίας των αμβλώσεων. Ταυτόχρονα όμως, άλλος ομοσπονδιακός δικαστής στην Πολιτεία της Ουάσινγκτον εξέδωσε προσωρινή διαταγή με την οποία υποχρεώνει την ίδια υπηρεσία να κρατήσει το φάρμακο σε κυκλοφορία! Η γεωγραφία των δύο αποφάσεων δεν είναι ούτε αυτή τυχαία: παρόλο που και οι δύο δικαστές είναι ομοσπονδιακοί και όχι πολιτειακοί, η έδρα του πρώτου βρίσκεται σε μια από τις πιο φανατικά Ρεπουμπλικανικές Πολιτείες, ενώ η έδρα του δεύτερου σε μια από τις πιο Δημοκρατικές.

Αφήσαμε τελευταία μια φαινομενικά πιο ασήμαντη είδηση: ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας, Γκάβιν Νιούσομ, επισκέφθηκε την Τετάρτη ένα σχολείο για να πει στους μαθητές ότι τους συμπαραστέκεται στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ποιο είναι το παράξενο; Ότι το σχολείο δεν βρίσκεται στην Καλιφόρνια αλλά στη Φλόριντα, και ότι τα προβλήματα στα οποία αναφέρθηκε ο Νιούσομ είναι οι πολιτικές αποφάσεις που πήρε για το σχολείο ο κυβερνήτης της Πολιτείας, Ρον ΝτεΣάντις! Η επίσκεψη ήταν μέρος της Εκστρατείας για τη Δημοκρατία που είχε ανακοινώσει ο Νιούσομ πριν από μερικές ημέρες, με την οποία έχει σκοπό να αντιταχθεί σε «απολυταρχικούς ηγέτες», όπως είπε (προβάλλοντας εικόνες του ΝτεΣάντις, του Τραμπ, και άλλων Ρεπουμπλικανών ηγετών στο σχετικό βίντεο). Πριν από μερικούς μήνες μάλιστα, είχε κάνει διαφημιστική καμπάνια σε τηλεοπτικά κανάλια στη Φλόριντα, όπου κατέκρινε τον ΝτεΣάντις και προέτρεπε τον κόσμο να μεταναστεύσει στην Καλιφόρνια, όπου «ακόμα πιστεύουμε στην Ελευθερία».

Αν ο Νιούσομ ήταν υποψήφιος για την Προεδρία, δεν θα υπήρχε τίποτε παράξενο εδώ. Δηλώνει όμως συνεχώς ότι δεν τον ενδιαφέρει κάτι τέτοιο, και άλλωστε θα ήταν απίθανο να κάνει κάποια κίνηση για το 2024, τη στιγμή που θεωρείται δεδομένη η υποψηφιότητα Μπάιντεν. Επίσης δεν θα ήταν παράξενο αν απλά μιλούσε για το ποιες είναι οι πολιτικές που εφαρμόζει ο ίδιος στην Καλιφόρνια. Εδώ όμως παρεμβαίνει άμεσα στα εσωτερικά άλλων Πολιτειών, κάνοντας επί τόπου επιθετική κριτική στους άλλους κυβερνήτες, και μιλώντας απευθείας στους πολίτες τους. Ασχέτως τού αν κρίνουμε θετικά ή αρνητικά την πρωτοβουλία του λοιπόν, είναι σαφώς κάτι πρωτόγνωρο για τα αμερικανικά δεδομένα: άλλη μια «πρώτη φορά».

Ταυτόχρονα όμως, είναι ίσως το φυσικό επόμενο της χρόνιας αντιπαλότητας που πολλοί Αμερικανοί ονομάζουν «Coastal elites vs Fly-over States», χωρίζοντας τις ΗΠΑ σε δύο στρατόπεδα: στο πρώτο είναι οι πλούσιες Πολιτείες στα παράλια του Ειρηνικού και του Ατλαντικού, όπως η Καλιφόρνια, η Ουάσινγκτον, η Νέα Υόρκη και η Μασαχουσέτη, οι οποίες έχουν μεγάλα αστικά κέντρα, ισχυρές οικονομίες και κορυφαία πανεπιστήμια· στην άλλη είναι οι αχανείς αγροτικές πεδιάδες στο κέντρο της χώρας, τις οποίες οι «ελίτ» προσπερνούν αδιάφορα όταν πετάνε με το αεροπλάνο από τη μια ακτή για να πάνε κατευθείαν στην άλλη. Πρόκειται φυσικά για υπεραπλούστευση, καταρχάς γιατί, π.χ., η (Ρεπουμπλικανική πλέον) Φλόριντα βρίσκεται στην ακτή του Ατλαντικού και έχει πλούσια οικονομία και μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ, π.χ., το (παραδοσιακά Δημοκρατικό) Ιλινόι ή το Μίσιγκαν βρίσκονται στο κέντρο της χώρας.

Επιπλέον όμως, πρόκειται για υπεραπλούστευση γιατί ο πραγματικός διαχωρισμός είναι άλλος: ακόμα και στο φανατικά Ρεπουμπλικανικό Τέξας, αστικά κέντρα όπως το Ντάλας, το Χιούστον και η πρωτεύουσα Όστιν ψηφίζουν Δημοκρατικούς. Το ίδιο ισχύει για την Ατλάντα στην Τζόρτζια, για τη Νάσβιλ και το Μέμφις στο Τενεσί κ.ά. Αντίστοιχα, στο σταθερά Δημοκρατικό Όρεγκον, οι μεγάλες αγροτικές εκτάσεις στα ανατολικά της Πολιτείας είναι τόσο φανατικά Ρεπουμπλικανικές, που κάποιοι ζητούν να αποσχιστούν ώστε να ενωθούν με το γειτονικό Άινταχο! Ρεπουμπλικανικές είναι και οι αγροτικές περιοχές στη γειτονική Ουάσινγκτον (σε αντίθεση με την μεγαλύτερη πόλη της, το Σιάτλ), στο Ιλινόι (σε αντίθεση με το Σικάγο) κ.ά.

Οι τάσεις πίσω από τα πρωτοφανή

Τι μπορεί να σημαίνουν όλες αυτές οι «πρώτες φορές» για την Αμερική; Αν σε μια τυχαία εβδομάδα έχουν μαζευτεί τόσα πρωτοφανή, το πιθανότερο είναι πως συμβαίνουν αρκετά και τις υπόλοιπες εβδομάδες, απλά εμείς δεν τους δίνουμε πάντα την πρέπουσα σημασία. Και λογικά θα υπάρχουν κάποιες ευρύτερες τάσεις που κρύβονται πίσω τους και τις προκαλούν.

Η πιο προφανής τέτοια τάση είναι η πόλωση μεταξύ των δύο κομμάτων, όχι μόνο σε επίπεδο στελεχών, αλλά και σε επίπεδο οπαδών. Δεν είναι βέβαια κάτι εντελώς καινούργιο, το είχαμε δει να ξεκινάει στη δεκαετία του ’90 με τον Πρόεδρο της Βουλής Νιουτ Γκίνγκριτς, τόσο στον πολιτικό του λόγο, όσο και στις πράξεις του. Το είδαμε να μεγαλώνει το 2009-2010 με το Tea Party και την ανεκδιήγητη Σάρα Πέιλιν. Συνεχίστηκε αργότερα στις ακραίες πρακτικές του Μιτς Μακόνελ στη Γερουσία. Και βέβαια το ζούμε σχεδόν καθημερινά από το 2016, με την εμφάνιση του Τραμπ στο πολιτικό σκηνικό.

Η δεύτερη —άμεσα σχετική— τάση είναι η διαστρέβλωση της λαϊκής βούλησης μέσω του εκλογικού συστήματος (π.χ., με το gerrymandering, αλλά όχι μόνο). Η δυσαρμονία που προκαλείται ανάμεσα στις απόψεις των πολιτών και τις επιλογές των πολιτικών, δημιουργεί μια πίεση που αργά ή γρήγορα θα ψάξει τρόπο να εκτονωθεί. Το είδαμε στις διαδηλώσεις για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, όταν ξέσπασε η συσσωρευμένη οργή για τη χρόνια αδιαφορία του κράτους στην αντιμετώπιση των Αφροαμερικανών από την αστυνομία. Το είδαμε στις νίκες των Δημοκρατικών σε αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις και δημοψηφίσματα τον τελευταίο χρόνο (και αυτή την εβδομάδα στο Ουισκόνσιν), ως αντίδραση στη συντονισμένη προσπάθεια περιορισμού των αμβλώσεων. Το βλέπουμε τώρα στο Τενεσί με το θέμα της ανεξέλεγκτης οπλοκατοχής, όπου οι πολίτες έρχονται αντιμέτωποι με πολιτικούς που χρηματοδοτούνται από το λόμπι της NRA και της βιομηχανίας όπλων. Και σίγουρα θα το δούμε σύντομα και αλλού.

Έχουμε λοιπόν ένα πολωμένο κλίμα, σε μια πολιτική γεωγραφία όπου νησίδες της μιας ιδεολογίας πρέπει να συνυπάρξουν με θάλασσες της αντίθετης, και με ένα εκλογικό σύστημα όπου συχνά το μεγάλο ψάρι καταβροχθίζει εύκολα το μικρό. Μήπως είναι συνταγή για καταστροφή;

Οι ΗΠΑ σίγουρα δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη. Έχουν επιβιώσει από πολλά χειρότερα, βγαίνοντας τελικά δυνατότερες. Είναι μια Δημοκρατία με γερές βάσεις που πλησιάζουν τους δυόμισι αιώνες, και με την ισχυρότερη οικονομία στον κόσμο. Μας δίνουν αρκετούς λόγους για να αισιοδοξούμε. Αλλά, μέχρι να δούμε κάποια θετικά σημάδια για την επούλωση των εσωτερικών τους πληγών, αναπόφευκτα ανησυχούμε.