Σιδηροδρομικές τραγωδίες και σοσιαλισμός

Επειδή το πρόσφατο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη αποδόθηκε από μερικούς στην επιδίωξη του καπιταλιστικού κέρδους υπενθυμίζω εδώ γιατί αυτή η συνταγή δεν μπορεί να εφαρμοστεί στη συγκεκριμένη περίπτωση: πρώτον διότι οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι είναι, εν πολλοίς, κρατική επιχείρηση, και δεύτερον επειδή τα αίτια της τραγωδίας δεν σχετίζονται με την επιδίωξη καπιταλιστικού κέρδους, αλλά μάλλον με την ανοργανωσιά που μειώνει το κέρδος. Αν και δεν έχω αντίρρηση ότι η ανθρώπινη απληστία, η κερδοσκοπία, μπορεί να προκαλέσει τραγωδίες, υπάρχουν πολλές άλλες ανθρώπινες ιδιότητες και μορφές συμπεριφοράς που μπορούν να τις προκαλέσουν επίσης. Ακριβώς αυτές οι ιδιότητες οδήγησαν σε τρομερές τραγωδίες, ή δεν τις απέτρεψαν, επί υπαρκτού σοσιαλισμού, μερικές εκ των οποίων ήταν πολύνεκρα σιδηροδρομικά δυστυχήματα. Παρακάτω αναφέρω μερικά από αυτά· η λίστα όμως δεν είναι εξαντλητική: κατά τη διάρκεια του σοσιαλιστικού καθεστώτος, η ενημέρωση για αποτυχίες, ατυχήματα και καταστροφές ήταν ελλιπής προκειμένου να μην επιχαίρουν οι εχθρικές καπιταλιστικές χώρες και να μη χάνουν την πίστη τους στον σοσιαλισμό οι Σοβιετικοί πολίτες.

Το δυστύχημα της 2ας Νοεμβρίου 1917 στο Βλαντικαβκάζ (Βόρεια Οσετία), στο οποίο σκοτώθηκαν 25 άτομα και τραυματίστηκαν 70 δεν μετράει: ο σοσιαλισμός δεν είχε εδραιωθεί ακόμα. Τρία χρόνια αργότερα, στο Παγκρανίσνι, στα κινεζικά σύνορα, συνετρίβη ταχυδρομικό τρένο με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 100 άνθρωποι· και τότε η κατάσταση ήταν πολύ εύθραυστη· ο σοσιαλισμός χτιζόταν επίπονα σε κλίμα εμφυλίου πολέμου. Toν Ιανουάριο του 1921, ένα τρένο που πήγαινε από το Ναβγκαρόντ στην Πετρούπολη εξερράγη από εύφλεκτα υλικά σκοτώνοντας 68 άτομα, ενώ το 1923 ένα εξπρές εκτροχιάστηκε στο Ομσκ: ο απολογισμός ήταν 82 νεκροί και 150 τραυματίες. Σίγουρα, εκείνα τα χρόνια ήταν δύσκολα· όλα συγχωρούνται. Τον Οκτώβριο του 1924, στη γραμμή από το Ιβάνοβο στο Βαζκρενέσκ, τρένο που μετέφερε επιβάτες και φορτίο βενζίνης πήρε φωτιά: από τα 200 άτομα που επέβαιναν επέζησαν τα 27. Το φθινόπωρο του 1929 εκτροχιάστηκε το τρένο που πήγαινε από τη Μόσχα στη Σιβηρία: το δυστύχημα συνέβη στη Ζούγεβκα· 30 άτομα σκοτώθηκαν. Το 1930 καταγράφηκαν τρία σιδηροδρομικά δυστυχήματα: το πρώτο στο Νταμοντέντοβο (40 χιλιόμετρα νοτίως της Μόσχας) με 45 νεκρούς, που αποδόθηκε σε ανάφλεξη μεθανόλης, το δεύτερο στη γραμμή Μόσχας-Καζάν που οφειλόταν σε σύγκρουση επιβατικής αμαξοστοιχίας με εμπορική (28 νεκροί) και το τρίτο στη διηπειρωτική γραμμή Ιρκούτσκ-Λένινγκραντ (μήκους 5.664 χιλιομέτρων) που εκτροχιάστηκε εξαιτίας σφάλματος σηματοδότησης λίγο προτού ο συρμός φτάσει στον προορισμό του (22 νεκροί).

Οπωσδήποτε, η χώρα ήταν μεγάλη, είχε πολλές αμαξοστοιχίες και πολλές δυσκολίες, που, αν θέλει κανείς, μπορεί να τις αποδώσει στον καπιταλιστικό κλοιό. Μπορεί ωστόσο να τις αποδώσει και στην απουσία μηχανισμών ασφαλείας, στην προχειρότητα, στην ανθρώπινη αδιαφορία· κοντολογίς, στις ατέλειες των ατόμων και των συστημάτων. Εν πάση περιπτώσει, τα δυστυχήματα συνεχίστηκαν: το 1932, λίγο έξω από τη Μόσχα αμαξοστοιχία που έτρεχε με 64 χιλιόμετρα την ώρα έπεσε πάνω σε σταθμευμένο προαστιακό με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 68 άτομα και να τραυματιστούν 130. Έντεκα σιδηροδρομικοί υπάλληλοι συνελήφθησαν για εγκληματική αμέλεια. Την ίδια χρονιά, το εξπρές της Μαύρης Θάλασσας που ερχόταν από το Σότσι συγκρούστηκε με εμπορικό τρένο το οποίο είχε μπει στη γραμμή από λάθος του σταθμάρχη στο Λιούμπλινο. Απολογισμός: 36 νεκροί και 51 τραυματίες. Ο σταθμάρχης καταδικάστηκε σε θάνατο και τρεις άλλοι σιδηροδρομικοί υπάλληλοι φυλακίστηκαν. Λίγους μήνες αργότερα, σε σταθμό έξω από τη Μόσχα, κινούμενο τρένο συγκρούστηκε με σταματημένα βαγόνια σκοτώνοντας 19 άτομα και τραυματίζοντας 52. Οι μηχανοδηγοί καταδικάστηκαν σε θάνατο και άλλοι τρεις σιδηροδρομικοί μπήκαν στη φυλακή. Μια εβδομάδα αργότερα, στο Ταβάτουϊ, στην περιφέρεια Σβερντλόβσκ (όχι μακριά από Εκατέρινμπουργκ), επιβατική αμαξοστοιχία πέρασε με κόκκινο και συνετρίβη πέφτοντας με μεγάλη ταχύτητα πάνω σε εμπορική: 33 άτομα έχασαν τη ζωή τους.

Συνεχίζω. Το 1935, το εξπρές από το Λένινγκραντ στην Τυφλίδα σταμάτησε εξαιτίας μιας σπασμένης σιδηροτροχιάς με αποτέλεσμα ένα εξπρές με κατεύθυνση προς τη Μόσχα να πέσει πάνω του και να συντριβεί: 23 νεκροί, 56 βαριά τραυματίες, 7 σιδηροδρομικοί στη φυλακή για εγκληματική αμέλεια. Το 1936 συνέβη το τελευταίο σιδηροδρομικό δυστύχημα για το οποίο μάθαμε εκτός των συνόρων της Σοβιετικής Ένωσης: στο Καρίμσκαγιε, στη ρωσική Άπω Ανατολή, από λάθος του ελεγκτή, δύο συρμοί βρέθηκαν στις ίδιες ράγες με αποτέλεσμα 51 νεκρούς, 52 τραυματίες, ένα σταθμάρχη στο εκτελεστικό απόσπασμα και 8 υπαλλήλους στη φυλακή. Ύστερα, μέχρι την περεστρόικα, στη Σοβιετική Ένωση όλα φαίνονταν να λειτουργούν ρολόι. Ακόμα και το 1962, αν και φυσούσε άνεμος αλλαγής, η θανατηφόρα σύγκρουση δύο προαστιακών στη βόρεια Μόσχα συγκαλύφθηκε· συμπτωματικά, ήταν 10 Μαΐου, η Ημέρα των Εθνικών Σιδηροδρόμων που γιορταζόταν κάθε χρόνο στην ΕΣΣΔ.

Φτάνουμε στον Αύγουστο του 1987 όταν εμπορικό τρένο προσέκρουσε σε σταματημένο επιβατικό στον σταθμό Καμένσκαγια στην περιφέρεια Ροστόφ: 106 νεκροί. Την επόμενη χρονιά, στο Αρζάμας στην περιοχή που τότε ονομαζόταν Γκόρκι, τρία βαγόνια που μετέφεραν 118 τόνους εκρηκτικής ύλης RDX εξερράγησαν σκοτώνοντας 91 άτομα και τραυματίζοντας 1.500. Λίγες μέρες αργότερα, στον εκτροχιασμό του εξπρές τρένου στο Μπαλαγκόγιε στην περιφέρεια Τβερ σκοτώθηκαν 31 άτομα. Αλλά η μεγαλύτερη τραγωδία ήταν το δυστύχημα στην Ουφά, στην περιφέρεια Ιγκλίνσκι, όταν διαρροή από αγωγό πετρελαίου προκάλεσε έκρηξη σε δύο τρένα που περνούσαν εκεί κοντά: απολογισμός 575 νεκροί και 700 τραυματίες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορούμε να ρίξουμε το φταίξιμο στην περεστρόικα, στη διάλυση του κράτους επί Γκορμπατσόφ που ήταν πράκτορας των ΗΠΑ — είναι όμως λίγο δύσκολο να ενοχοποιήσουμε το καπιταλιστικό σύστημα στο εσωτερικό της χώρας. Ούτε από τη σοσιαλιστική Τσεχοσλοβακία, ούτε από την Ουγγαρία, έλειψαν οι σιδηροδρομικές τραγωδίες: το 1960, στη Στέμπλοβα, έχασαν τη ζωή τους 118 άτομα.

Όσο πιο πίσω πάμε στον χρόνο όσο πιο επιρρεπείς ήμασταν στις καταστροφές τόσο σε Δύση και Ανατολή: οι τεχνικές διαχείρισης κινδύνων ήταν πρωτόγονες. Από την άλλη πλευρά, ο πληθυσμός ήταν μικρότερος και οι γραμμές λιγότερες· εξάλλου, σε μερικές χώρες υπήρχε ακόμα σοσιαλισμός που άλλαζε το σχήμα της πραγματικότητας. Πολλοί πίστευαν —μερικοί πιστεύουν ακόμη— οι τραγωδίες στον σοσιαλισμό ήταν αποτέλεσμα καπιταλιστικής δολιοφθοράς. Έτσι, συχνά, οι αντίπαλοι του καθεστώτος κατηγορούνταν ως σαμποτέρ και τιμωρούνταν ως εγκάθετοι της Δύσης, ως εχθροί του λαού. Μια παραλλαγή αυτής της πρόσληψης των γεγονότων είναι η σημερινή ενοχοποίηση του καπιταλιστικού κέρδους που φαίνεται να εξηγεί όλες μας τις συμφορές.