Ποιος είναι ο Μιχαήλ Σαακασβίλι και τι του συμβαίνει;

O τρίτος πρόεδρος της Γεωργίας για δύο θητείες —από 25 Ιανουαρίου 2004 μέχρι 17 Νοεμβρίου 2013— Μιχαήλ Σαακασβίλι βρίσκεται σήμερα στη φυλακή και η ζωή του κινδυνεύει. Η ιστορία του δίνει πολλές πληροφορίες για τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες και για τη δυναμική των γεωπολιτικών σχέσεων στις παρυφές της Ρωσίας. Ο Σαακασβίλι υπήρξε, εκτός από πρόεδρος της Γεωργίας, κυβερνήτης της περιφέρειας της Οδησσού της Ουκρανίας, ιδρυτής και πρώην πρόεδρος του κόμματος «Ενωμένο Εθνικό Κίνημα» και επικεφαλής της εκτελεστικής επιτροπής του Εθνικού Συμβουλίου Μεταρρυθμίσεων της Ουκρανίας. Αυτή τη στιγμή εκτίει ποινή φυλάκισης στη Γεωργία για κατάχρηση εξουσίας και για βαριά σωματική βλάβη βουλευτή της αντιπολίτευσης.

Ο Σαακασβίλι μπήκε στη γεωργιανή πολιτική το 1995. Υπηρέτησε ως μέλος του κοινοβουλίου και υπουργός Δικαιοσύνης υπό τον Έντβαρντ Σεβαρντνάτζε, έναν πολιτικό που προερχόταν από τη νομενκλατούρα της Σοβιετικής Ένωσης. Αργότερα, πέρασε στην αντιπολίτευση, ιδρύοντας το κόμμα Ενωμένο Εθνικό Κίνημα: το 2003, έγινε ηγετικό στέλεχος της αντιπολίτευσης που εκείνη τη χρονιά κατηγόρησε την κυβέρνηση για νοθεία στις κοινοβουλευτικές εκλογές της Γεωργίας και πρωτοστάτησε σε μαζικές διαδηλώσεις που κατέληξαν στην παραίτηση του Σεβαρντνάτζε στην αναίμακτη Επανάσταση των Ρόδων. Ο βασικός ρόλος του Σαακασβίλι στις διαδηλώσεις τον οδήγησε στην εκλογή του ως προέδρου το 2004· επανεξελέγη το 2008. Ωστόσο, το κόμμα του υπέστη ήττα στις κοινοβουλευτικές εκλογές το 2012· ο Σαακασβίλι δεν είχε συνταγματικό δικαίωμα να επιδιώξει τρίτη θητεία στις προεδρικές εκλογές του 2013, τις οποίες κέρδισε επίσης ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης.

Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, ο Σαακασβίλι επέβλεψε εκτεταμένες στρατιωτικές, οικονομικές και κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις. Ολόκληρη η αστυνομική δύναμη απολύθηκε και αντικαταστάθηκε με καινούργια σε μια προσπάθεια να ξεριζωθεί η διαφθορά· οι γραφειοκρατικές δαπάνες μειώθηκαν —αρκετά υπουργεία καταργήθηκαν για να περικοπεί το μέγεθος της κυβέρνησης— ενώ ο στρατιωτικός προϋπολογισμός αυξήθηκε στο 9,2% του ΑΕΠ μέχρι το 2007 ώστε να ενισχυθεί η αμυντική ικανότητα της Γεωργίας. Η κυβέρνηση ακολούθησε πολιτική μηδενικής ανοχής απέναντι στο έγκλημα και προώθησε τις ιδιωτικοποιήσεις: κατά τη δεκαετία 2003-13 η γεωργιανή οικονομία αναπτύχθηκε κατά 70% και το κατά κεφαλήν εισόδημα τριπλασιάστηκε. Αλλά, η φτώχεια δεν μειώθηκε παρά οριακά. Στο τέλος της δεύτερης θητείας του Σαακασβίλι, περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού ζούσε ακόμα σε συνθήκες ανέχειας. Παρ’ όλ’ αυτά, η κατάταξη της Γεωργίας στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς από τη Διεθνή Διαφάνεια βελτιώθηκε δραματικά από τη θέση 133 το 2004 στην 67η το 2008 και στη συνέχεια στην 51η το 2012, ξεπερνώντας αρκετές χώρες της ΕΕ. Η Παγκόσμια Τράπεζα την κατέταξε στην 8η θέση ως προς την ευκολία επιχειρηματικής δραστηριότητας και τη χαρακτήρισε κορυφαίο οικονομικό μεταρρυθμιστή. Οι συγκρούσεις Αμπχαζίας–Γεωργίας και Γεωργίας–Οσετίας συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Σαακασβίλι· το 2008, η Ρωσία ανακοίνωσε την υποστήριξή της στους αυτονομιστές. Ο Σαακασβίλι οδήγησε τη Γεωργία στον ρωσο-γεωργιανό πόλεμο του 2008, ο οποίος έληξε μέσα σε πέντε μέρες με μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός που διαπραγματεύτηκε ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί. Ο πόλεμος είχε ως αποτέλεσμα η Γεωργία να χάσει όλα τα αμφισβητούμενα εδάφη· στη συνέχεια, η Ρωσία αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας, ενώ η Γεωργία απάντησε με διακοπή των διπλωματικών σχέσεων με τη Ρωσία.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του Σαακασβίλι, η Γεωργία πέρασε πολλές πολιτικές κρίσεις. Το 2007, ξέσπασαν μαζικές διαδηλώσεις με αίτημα την παραίτησή του: η κυβέρνηση απάντησε βιαίως. Μεταξύ άλλων, ο Σαακασβίλι ενεπλάκη σε μια σειρά από σκάνδαλα, όπως ήταν ο ξυλοδαρμός του πολιτικού της αντιπολίτευσης Βαλέρι Γκελασβίλι, η δολοφονία του τραπεζίτη Σάντρο Γκιργκβλιάνι, η απάνθρωπη μεταχείριση των κρατουμένων στις γεωργιανές φυλακές και η αστυνομική βία.

Λίγο μετά τις προεδρικές εκλογές του 2013, ο Σαακασβίλι εγκατέλειψε τη Γεωργία και εγκαταστάθηκε στη γειτονική Ουκρανία. Αν και το Δικαστήριο της Τιφλίδας τον καταδίκασε ερήμην σε έξι χρόνια φυλάκιση επειδή διέταξε τον ξυλοδαρμό του Γκελασβίλι και για σχέσεις με τους ενόχους της δολοφονίας του Γκιργκβλιάνι, συνέχισε να διοικεί το κόμμα του από το εξωτερικό. Στο μεταξύ, έχοντας στηρίξει το ουκρανικό κίνημα Euromaidan, είχε διοριστεί Κυβερνήτης της Περιφέρειας της Οδησσού και είχε αποκτήσει την ουκρανική υπηκοότητα. Η ουκρανική του περιπέτεια έληξε στις 7 Νοεμβρίου 2016, όταν ο Σαακασβίλι παραιτήθηκε από κυβερνήτης, κατηγορώντας προσωπικά τον τότε Πρόεδρο της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο ότι επέτρεψε τη διαφθορά στην Οδησσό και στην Ουκρανία συνολικά. Λίγους μήνες αργότερα ο Ποροσένκο τού αφαίρεσε την ουκρανική υπηκοότητα: ο Σαακασβίλι έγινε ανιθαγενής, επειδή, για να πάρει την ουκρανική υπηκοότητα, έπρεπε να αποποιηθεί τη γεωργιανή. Μετά από κάμποσες περιπλανήσεις στις ΗΠΑ, στην Πολωνία και στην Ολλανδία, με απόφαση του νεοεκλεγέντος Προέδρου Βολοντιμίρ Ζελένσκι ξαναπήρε την ουκρανική υπηκοότητα και το φθινόπωρο του 2021 πήγε στη Γεωργία όπου συνελήφθη και φυλακίστηκε. Έκτοτε, με διαδοχικές απεργίες πείνας προσπαθεί να αποδείξει ότι είναι πολιτικός κρατούμενος — κάτι που δεν είναι μακριά από την αλήθεια, αλλά δεν είναι ολόκληρη η αλήθεια.

Η ιστορία του Σαακασβίλι, που μεταφέρθηκε πριν από λίγες μέρες από στρατιωτικό νοσοκομείο σε πολιτική κλινική, αντανακλά την ιστορία των μετασοβιετικών κρατών, τις προσπάθειες του εκδημοκρατισμού και τις πολιτικές ακροβασίες που φαίνονταν αναπόφευκτες σε εδάφη χωρίς δημοκρατική παράδοση. Το παράδοξο είναι ότι ο άνθρωπος αυτός, που έχει μπει στην πολιτική από νεαρή ηλικία, ανέλαβε κατά καιρούς μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες και διαμαρτυρήθηκε επανειλημμένα για τη διαφθορά στα κόμματα και στους κρατικούς μηχανισμούς. Υπήρξε μια εποχή όπου απολάμβανε ευρεία δημοτικότητα και το όνομά του είχε συνδεθεί με την Επανάσταση των Ρόδων στη Γεωργία: στις 4 Ιανουαρίου 2004, ο Σαακασβίλι κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στη Γεωργία με περισσότερο από το 96% των ψήφων, καθιστώντας τον σε ηλικία 36 ετών, τον νεότερο εθνικό πρόεδρο στην Ευρώπη εκείνη την εποχή. Σε μια πλατφόρμα κατά της διαφθοράς και βελτίωσης των αμοιβών και των συντάξεων, υποσχέθηκε να βελτιώσει τις σχέσεις με τον έξω κόσμο. Αν και ήταν φιλοδυτικός και επεδίωκε την ένταξη της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, είχε μιλήσει για τη σπουδαιότητα καλύτερων σχέσεων με τη Ρωσία. Αλλά τα βρήκε πολύ δύσκολα: εκτός από τις εχθροπραξίες με τους αυτονομιστές πολέμαρχους, έπρεπε να αντιμετωπίσει στάσιμη οικονομία, εκτεταμένη διαφθορά από αστυνομικούς και κρατικούς αξιωματούχους (σε σημείο που χρειαζόταν δωροδοκία για κάθε είδους εμπορική συναλλαγή), υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας και σοβαρά προβλήματα υποδομών― στη δεκαετία του 2000 κοβόταν συχνά το ρεύμα σε σχολεία και σε ιατρικές εγκαταστάσεις.

Δεν τα πήγε άσχημα: εφάρμοσε εκτεταμένο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων αυξάνοντας τον κρατικό προϋπολογισμό κατά 300% μέσα σε τρία χρόνια. Η Γεωργία αναβαθμίστηκε από κάθε άποψη. Αλλά, ο Σαακασβίλι κατηγορήθηκε ότι κατέπνιγε τα μέσα ενημέρωσης και ότι χρησιμοποιούσε το δικαστικό σύστημα για να διώκει τους πολιτικούς του αντιπάλους — το 2008, οι Γεωργιανοί είχαν πλέον στραφεί εναντίον του. Τι ρόλο έπαιξε άραγε η Ρωσία και ο Πούτιν σ’ αυτή την αλλαγή στάσης; Κατ’ αρχάς, οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις επενέβησαν στο πλευρό των αυτονομιστών της Νότιας Οσετίας ως απάντηση στη γεωργιανή επίθεση στο Τσκινβάλι και εισέβαλαν στο Γκόρι. Καθώς, στις 26 Αυγούστου 2008, ο τότε Ρώσος πρόεδρος, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, υπέγραψε διάταγμα με το οποίο αναγνώριζε την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία ως ανεξάρτητα κράτη με αποτέλεσμα η Γεωργία να διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις με τη Ρωσία, ο Μεντβέντεφ θεώρησε τον Σαακασβίλι υπεύθυνο για τον ρωσο-γεωργιανό πόλεμο και «για την κατάρρευση του γεωργιανού κράτους» όπως είπε χαρακτηριστικά. Οπωσδήποτε αυτή η πρόταση μάς θυμίζει όσα λένε σήμερα οι Ρώσοι για την Ουκρανία.

Το 2012, ο Σαακασβίλι παραδέχτηκε την ήττα στις κοινοβουλευτικές εκλογές της Γεωργίας έναντι του Μπιτζίνα Ιβανισβίλι. Το 2014, κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση κεφαλαίων του προϋπολογισμού, αλλά η Ιντερπόλ αρνήθηκε να τον τοποθετήσει στον κατάλογο των καταζητούμενων, όπως ζήτησαν οι αρχές της Γεωργίας. Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς κατασχέθηκε η περιουσία της οικογένειας Σαακασβίλι και οι προσωπικοί του τραπεζικοί λογαριασμοί στη Γεωργία. Τον Μάρτιο του 2015, η Ουκρανία απέρριψε αίτημα της Γεωργίας για έκδοση του Σαακασβίλι, καθώς έκρινε ότι οι ποινικές υποθέσεις εναντίον του είχαν πολιτικά κίνητρα.

Στις 14 Οκτωβρίου 2021, δεκάδες χιλιάδες διαδήλωσαν στη λεωφόρο Ρουσταβέλι της Τιφλίδας, απαιτώντας την απελευθέρωσή του από τη φυλακή. Στις 8 Νοεμβρίου 2021, μεταφέρθηκε σε σωφρονιστικό νοσοκομείο. Η Διεθνής Αμνηστία ανήρτησε σχετική δήλωση στο Twitter: «#Γεωργία: ο πρώην Πρόεδρος #Σαακασβίλι (5η εβδομάδα απεργίας πείνας) μεταφέρθηκε βίαια στο νοσοκομείο της φυλακής και φέρεται να απειλήθηκε, να του αφαιρέθηκε το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, στην ιδιωτική ζωή και στην επαρκή υγειονομική περίθαλψη. Όχι μόνο επιλεκτική δικαιοσύνη αλλά προφανής πολιτική εκδίκηση». Φαίνεται ότι ο Σαακασβίλι δεν λάμβανε κατάλληλη ιατρική περίθαλψη και ότι υφίστατο κακοποίηση από συγκρατουμένους. Σήμερα, σύμφωνα με τον δικηγόρο του, έχει χάσει 52 κιλά και δεν μπορεί να κινηθεί χωρίς αναπηρικό καροτσάκι. Ο δε Βολοντιμίρ Ζελένσκι κατηγορεί τη γεωργιανή κυβέρνηση ότι «βασανίζει δημόσια» τον Ουκρανό πολίτη Σαακασβίλι κι ότι προσπαθεί να τον «σκοτώσει», αλλά το υπουργείο Δικαιοσύνης της Γεωργίας ισχυρίζεται ότι ο Σαακασβίλι «προσπαθεί να αποφύγει τη φυλακή μέσω αυτοτραυματισμών και αρνούμενος να ακολουθήσει τις ιατρικές συνταγές. Από την πλευρά τους, μέλη της οικογένειας του Σαακασβίλι αναφέρουν καθημερινά την σοβαρή κατάσταση του πολιτικού, ενώ ανεξάρτητοι γιατροί δήλωσαν ότι ο Σαακασβίλι έχει δηλητηριαστεί από βαρέα μέταλλα. Το δικαστήριο της Τιφλίδας εξέτασε την αναβολή της ποινής φυλάκισής του προκειμένου να νοσηλευτεί σε κλινική στο εξωτερικό, αλλά το αίτημα απορρίφθηκε. Πολλοί παρατηρητές συμφωνούν ότι ο Σαακασβίλι είναι «κρατούμενος του Πούτιν» κι ότι έχει κάθε λόγο να φοβάται ότι θα τον δολοφονήσουν.