17 Φεβρουαρίου 1922, η ημέρα που ένας καβγάς στο καφέ Closerie des Lilas γέννησε τον σουρεαλισμό

Σαν σήμερα, 17 Φεβρουαρίου 1922, γεννήθηκε ο Σουρεαλισμός (ή Υπερρεαλισμός). Η σύναξη των ντανταϊστών στο ιστορικό καφενείο Closerie des Lilas στο Παρίσι, με αντικείμενο τη διαμάχη μεταξύ του Αντρέ Μπρετόν και του Τριστάν Τζαρά θα οδηγήσει στη δημιουργία του κινήματος του Σουρεαλισμού.

Στη φύση του επαναστατικό κίνημα, ο Σουρεαλισμός επιδίωξε πολλές ριζοσπαστικές αλλαγές στον χώρο της τέχνης αλλά και της σκέψης γενικότερα, ασκώντας επίδραση σε μεταγενέστερες γενιές καλλιτεχνών.

Τα μέλη του αντέδρασαν σε αυτό που οι ίδιοι ερμήνευαν ως μία βαθιά κρίση του Δυτικού πολιτισμού, προτείνοντας μία ευρύτερη αναθεώρηση των αξιών, σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, στηριζόμενοι στις ψυχαναλυτικές θεωρίες του Φρόυντ και στα πολιτικά ιδεώδη του Μαρξισμού.

Το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού

Μετά τη διάρρηξη των σχέσεων του με την ομάδα των ντανταϊστών, ο Αντρέ Μπρετόν οργάνωσε την πρώτη υπερρεαλιστική ομάδα, ενώ στις 15 Οκτωβρίου του 1924 κυκλοφόρησε το Μανιφέστο, ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του κινήματος, το οποίο σηματοδότησε την έναρξη του ως οργανωμένο καλλιτεχνικό κίνημα στη βάση συγκεκριμένων θεωρητικών αρχών.

Στην οδό Γκρενέλ του Παρισιού, λειτούργησε επίσης το Γραφείο Υπερρεαλιστικών Ερευνών. Τον Δεκέμβριο του 1924 ο Μπρετόν ίδρυσε επιπλέον ένα νέο λογοτεχνικό περιοδικό της υπερρεαλιστικής ομάδας, υπό τον τίτλο «Η Υπερρεαλιστική Επανάσταση» (La Revolution Surrealiste), η έκδοσή του οποίου σταμάτησε το 1929.

Στις 15 Δεκεμβρίου του 1929 δημοσιεύτηκε το Δεύτερο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού, όπου ο Μπρετόν αναφέρεται στη δράση του κινήματος και τις μελλοντικές επιδιώξεις του. Με αφορμή το δεύτερο αυτό μανιφέστο, δώδεκα πρώην μέλη του υπερρεαλισμού εξέδωσαν τον Ιανουάριο του 1930 ένα κείμενο κατά του Μπρετόν, με τον τίτλο «Ένα πτώμα» (Un cadavre).

Πολιτική και Σουρεαλισμός

Το κίνημα του Σουρεαλισμού, πέρα από την καλλιτεχνική του διάσταση, χαρακτηρίστηκε και από έντονη πολιτική δράση. Οι σουρεαλιστές είχαν δύο κύρια συνθήματα: «Να αλλάξουμε τη ζωή» (Ρεμπώ) και «Να αλλάξουμε τον κόσμο» (Καρλ Μαρξ).

Η πολιτική θέση του Σουρεαλισμού, αν και αρχικά είχε αναρχική απόχρωση, δεν άργησε να προσανατολιστεί στα κόμματα της άκρας αριστεράς διεκδικώντας δεσμούς με τον Μαρξισμό.

Στα τέλη του 1929 μάλιστα, προσχωρούν επίσημα στο γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, γεγονός που σφραγίζεται και με την έκδοση του περιοδικού «Ο Σουρεαλισμός στην υπηρεσία της Επανάστασης» (Le Surrealisme au service de la Revolution).

Το σουρεαλιστικό κίνημα δεν είχε ποτέ κάποιο αποτέλεσμα σε ό,τι αφορά τις πολιτικές του τοποθετήσεις και προσπάθειες. Εξάλλου η κομματική γραφειοκρατία ουδέποτε έδειξε εμπιστοσύνη στους σουρεαλιστές, κατηγορώντας τους για την αστική τους καταγωγή.

Επιπλέον η πολιτική αποτέλεσε βασική πηγή διαφωνιών μεταξύ των μελών του σουρεαλισμού. Ο Αντρέ Μπρετόν υπήρξε από τους πρώτους που τάχθηκαν στην υπηρεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος, βρίσκοντας σχετικά λίγους μιμητές. Ακόμα και εκείνος όμως, αποχώρησε λίγο καιρό αργότερα αφού δεν άντεξε τον τρόπο λειτουργίας των κομματικών πυρήνων. Λίγο αργότερα, πέρασε στον τροτσκισμό.

Ο Μπρετόν είχε και προσωπική συνάντηση με τον Λέοντα Τρότσκι στο Μεξικό το 1938. Μετά από αυτήν την περίοδο και το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου πολέμου, οι πολιτικές θέσεις του κινήματος χαρακτηρίστηκαν από έντονες διακυμάνσεις.

Ανάμεσα σε άλλα, έχουμε συμφιλίωση με τον αναρχισμό, υποστήριξη του ειρηνιστικού κινήματος του Γκάρυ Ντέηβις (1949) καθώς και επίσημη τοποθέτηση κατά του πολέμου στην Αλγερία και του Γκωλλισμού (1958-1962).

Το τέλος του Σουρεαλισμού

Πολλοί ιστορικοί θεωρούν την περίοδο του Β' Παγκοσμίου πολέμου ως την αρχή του τέλους για τον Σουρεαλισμό. Ως οργανωμένο κίνημα θα περάσει κρίση μετά τον θάνατο του Αντρέ Μπρετόν το 1966, και θα υπάρξουν κάποιοι που θα αναγγείλουν το τέλος του ως οργανωμένη δραστηριότητα το 1969.

Παρ' όλα αυτά, ο υπερρεαλισμός, αποκεντρωμένος πια, συνεχίζεται μέχρι σήμερα με διάφορες ομάδες ανά τον κόσμο (Πράγα, Σικάγο, Λονδίνο, Παρίσι, Στοκχόλμη, Μαδρίτη, Αθήνα κ.ά.).

Γεγονότα σαν σήμερα 17 Φεβρουαρίου

364: Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Ιοβιανός πεθαίνει κάτω από ύποπτες συνθήκες μετά από βασιλεία 8 μηνών. Βρέθηκε νεκρός στη σκηνή του στα Τύανα της Μικράς Ασίας, ενώ επέστρεφε στην Κωνσταντινούπολη.

1411: Μετά από τις επιτυχημένες εκστρατείες του κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Μεσοβασιλείας, ο Μουσά Τσελεμπή, ένας από τους γιους του Βαγιαζήτ Α΄, γίνεται σουλτάνος.

1600: Ο φιλόσοφος Τζορντάνο Μπρούνο καίγεται ζωντανός, ως αιρετικός, στο Κάμπο ντε Φιόρι στη Ρώμη.1904: Η Μαντάμα Μπατερφλάι κάνει πρεμιέρα στη Σκάλα του Μιλάνου.

1914: Ίδρυση της Αυτόνομης δημοκρατίας της Βορείου Ηπείρου που είχε ως σκοπό την απελευθέρωση των Ελληνικών πληθυσμών της περιοχής και την ένωση της με την Ελλάδα.

1919: Η Ουκρανία ζητά βοήθεια από την Αντάντ και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής για να αντιμετωπίσει τους Μπολσεβίκους.

1933: Εκδίδεται το πρώτο τεύχος του περιοδικού Newsweek.

1965: Πρόγραμμα Ρέιντζερ: Εκτοξεύεται το σκάφος Ρέιντζερ 8 με αποστολή να φωτογραφήσει την περιοχή της Σελήνης Mare Tranquillitatis στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τις επανδρωμένες αποστολές Απόλλων. Η Mare Tranquillitatis ή «Θάλασσα της Ηρεμίας» θα γίνει η τοποθεσία που θα επιλεχθεί για την προσσελήνωση του Απόλλων 11.

1969: Τίθεται εν ισχύ ο νέος καταστατικός χάρτης της Εκκλησίας της Ελλάδος, βάσει του οποίου η Ιερά Σύνοδος θα μπορεί να εκδίδει διατάξεις που θα ισχύουν για ολόκληρη την Εκκλησία χωρίς να απαιτείται έγκριση του κράτους και θα διαχειρίζεται αυτοβούλως την εκκλησιαστική περιουσία.

1972: Οι αθροιστικές πωλήσεις του σκαραβαίου της Volkswagen υπερβαίνουν εκείνες του Ford Model T.

1980: Πραγματοποιείται η πρώτη χειμερινή ανάβαση στο Έβερεστ από τους Κριστόφ Βιελίτσκι και Λάσεκ Κίτσι.

1995: Κατόπιν μεσολάβησης του Ο.Η.Ε. συμφωνείται εκεχειρία στον πόλεμο μεταξύ του Περού και του Ισημερινού.

1996: Στη Φιλαδέλφεια (Πενσυλβάνια), ο παγκόσμιος πρωταθλητής Γκάρι Κασπάροφ νικά στο σκάκι τον υπερυπολογιστή Deep blue.

2008: Το Κόσοβο γίνεται ανεξάρτητο κράτος από τη Σερβία.

2018: Η ΑΕΚ παίρνει κύπελλο Ελλάδας στο μπάσκετ.

2020: Επαναλειτουργεί ο ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός Mega Channel

Γεννήσεις σαν σήμερα 17 Φεβρουαρίου

1490: Κάρολος Γ', δούκας της Βουρβόνης

1519: Φραγκίσκος, δούκας του Γκιζ

1524: Κάρολος της Λωρραίνης (1524-1574)

1653: Αρκάντζελο Κορέλλι, Ιταλός συνθέτης

1783: Γεώργιος Καποδίστριας, Έλληνας επιχειρηματίας

1880: Καπετάν Άγρας, Έλληνας μακεδονομάχος

1888: Όττο Στερν, Γερμανός φυσικός

1902: Νίτσα Τσαγανέα, Ελληνίδα ηθοποιός

1945: Βούλα Μάστορη, Ελληνίδα συγγραφέας

1957: Λορίνα Μακένιτ, Καναδή τραγουδίστρια

1961: Αντρέι Κοροτάγεφ, Ρώσος ανθρωπολόγος και κοινωνιολόγος

1963: Μάικλ Τζόρνταν, Αμερικανός καλαθοσφαιριστής

1966: Γιάννης Καλιτζάκης, Έλληνας ποδοσφαιριστής

1966: Quorthon, Σουηδός μουσικός

1972: Μπίλι Τζο Άρμστρονγκ, Αμερικανός μουσικός (Green Day)

1976: Κέλλυ Κάρλσον, Αμερικανίδα ηθοποιός

1976: Λευτέρης Φάφαλης, Έλληνας χιονοδρόμος

1981: Τζόζεφ Γκόρντον-Λέβιτ, Αμερικανός ηθοποιός

1983: Μάριος Καπερώνης, Έλληνας πυγμάχος

1991: Εντ Σίραν, Άγγλος τραγουδιστής

1993: Μαρκ Μάρκεθ, Ισπανός μοτοσικλετιστής

Θάνατοι σαν σήμερα 17 Φεβρουαρίου

306: Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων

1220: Θεοβάλδος Α΄, δούκας της Λωρραίνης

1339: Όθων, δούκας της Αυστρίας

1371: Ιβάν Αλεξάνταρ, τσάρος της Βουλγαρίας

1652: Γκρεγκόριο Αλλέγκρι, Ιταλός συνθέτης

1673: Μολιέρος, Γάλλος θεατρικός συγγραφέας

1825: Ρομπέρ Λεντέ, Γάλλος πολιτικός

1856: Χάινριχ Χάινε, Γερμανός συγγραφέας

1872: Ζαν-Μαρί Λε Μπρι, Γάλλος αεροπόρος και εφευρέτης

1903: Ιγνάτιος Μοσχάκης, Έλληνας θεολόγος

1909: Τζερόνιμο, ηγέτης των Απάτσι

1927: Φράνσις Λέιν, Αμερικανός αθλητής

1934: Αλβέρτος Α΄, βασιλιάς του Βελγίου

1946: Βενιαμίν, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

1949: Έλερι Κλαρκ, Αμερικανός αθλητής

1970: Σαμουήλ Ιωσήφ Άγκνον, Ισραηλινός συγγραφέας

1986: Τζίντου Κρισναμούρτι, Ινδός Αριστοκράτης και φιλόσοφος

1993: Κώστας Καραγιάννης, Έλληνας σκηνοθέτης

1996: Μιχάλης Ράπτης, Έλληνας τροτσκιστής

2002: Μαξ Ρόμαν, Έλληνας κινηματογραφικός παραγωγός

2005: Αθανάσιος Νάσιουτζικ, Έλληνας συγγραφέας

2007: Μαίρη Κέι, Αμερικανίδα μουσικός

2007: Μορίς Παπόν, Γάλλος πολιτικός

2016: Αντρέι Ζουλάφσκι, Πολωνός σκηνοθέτης

2017: Ευάγγελος Μπασιάκος, Έλληνας πολιτικός