Ένας χρόνος πόλεμος: Η μεγάλη φυγή των Ρώσων

Καθώς τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο, τρέποντας εκατομμύρια Ουκρανούς σε φυγή για να σώσουν τη ζωή τους, χιλιάδες Ρώσοι έσπευσαν επίσης να ετοιμάσουν βαλίτσες και να φύγουν από τα σπίτια τους, φοβούμενοι ότι το Κρεμλίνο θα έκλεινε τα σύνορα και θα επέβαλε στρατιωτικό νόμο.

Κάποιοι είχαν αντιταχθεί εδώ και καιρό στον αυξανόμενο αυταρχισμό και η εισβολή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Άλλοι οδηγήθηκαν από οικονομικά συμφέροντα, για να διατηρήσουν τα προς το ζην ή να ξεφύγουν από τις επιπτώσεις των κυρώσεων. Ενώ το περασμένο φθινόπωρο, η επιστράτευση του Πούτιν παρακίνησε εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες να τραπούν σε φυγή.

Ο πόλεμος του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν έχει προκαλέσει μια ιστορική έξοδο των δικών του ανθρώπων, αναφέρει ρεπορτάζ της Washington Post.

Τα αρχικά στοιχεία δείχνουν ότι τουλάχιστον 500.000, ίσως σχεδόν 1 εκατομμύριο, έφυγαν μέσα στο έτος από την έναρξη της εισβολής – ένα παλιρροϊκό κύμα αντίστοιχο σε μαζικότητα με τη μετανάστευση που προκάλεσε η επανάσταση των Μπολσεβίκων του 1917 και η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.

Η φυγή που διογκώνει τις κοινότητες Ρώσων μεταναστών σε όλον τον κόσμο

Τώρα, όπως τότε, οι αποχωρήσεις πρόκειται να επαναπροσδιορίσουν τη χώρα για ολόκληρες γενιές. Και η κοσμοπλημμύρα μπορεί να είναι ακόμη στα αρχικά της στάδια. Ο πόλεμος δεν φαίνεται να έχει τελειώσει. Οποιαδήποτε νέα προσπάθεια στρατολόγησης από το Κρεμλίνο θα πυροδοτήσει νέες αποχωρήσεις, καθώς και επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών, οι οποίες αναμένονται καθώς η σύγκρουση συνεχίζεται.

Η τεράστια εκροή έχει διογκώσει τις υπάρχουσες κοινότητες των Ρώσων μεταναστών σε όλον τον κόσμο και έχει δημιουργήσει νέες.

Μερικοί κατέφυγαν σε κοντινές χώρες όπως η Αρμενία και το Καζακστάν, όπου τα σύνορα είναι ανοιχτά στους Ρώσους. Κάποιοι με βίζα διέφυγαν στη Φινλανδία, στις χώρες της Βαλτικής ή αλλού στην Ευρώπη. Άλλοι τόλμησαν μακρινότερα βήματα, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στο Ισραήλ, στην Ταϊλάνδη, στην Αργεντινή. Δύο άνδρες από την Άπω Ανατολή της Ρωσίας έπλευσαν μάλιστα με ένα μικρό σκάφος στην Αλάσκα.

Το οικονομικό κόστος, αν και τεράστιο, είναι αδύνατο να υπολογιστεί. Στα τέλη Δεκεμβρίου, το υπουργείο Επικοινωνιών της Ρωσίας ανέφερε ότι το 10% των εργαζομένων στον τομέα της πληροφορικής της χώρας είχαν φύγει το 2022 και δεν επέστρεψαν. Το κοινοβούλιο της Ρωσίας συζητά τώρα ένα πακέτο κινήτρων για να τους επαναφέρει.

Έχει δώσει επίσης αφορμή για τιμωρία των Ρώσων που έφυγαν αφαιρώντας τα περιουσιακά τους στοιχεία. Ο Πούτιν έχει αναφερθεί σε αυτούς που έφυγαν ως «αποβράσματα» και έχει δηλώσει ότι η έξοδός τους θα «καθαρίσει» τη χώρα – παρόλο που κάποιοι που έφυγαν δεν αντιτάχθηκαν στον πόλεμο.

Με την κυβέρνηση να περιορίζει αυστηρά τις αντιγνωμίες και να εφαρμόζει τιμωρητική πολιτική για οποιαδήποτε κριτική του πολέμου, όσοι παρέμειναν στην αποδεκατισμένη αντιπολίτευση αντιμετώπισαν επίσης μια επιλογή φέτος: φυλακή ή εξορία. Οι περισσότεροι επέλεξαν την εξορία. Ακτιβιστές και δημοσιογράφοι συγκεντρώνονται πλέον σε πόλεις όπως το Βερολίνο και τις πρωτεύουσες της Λιθουανίας, της Λετονίας και της Γεωργίας.

«Αυτή η έξοδος είναι ένα τρομερό πλήγμα για τη Ρωσία» είπε η Ταμάρα Άιντελμαν, μια Ρωσίδα ιστορικός που μετακόμισε στην Πορτογαλία μετά την εισβολή. «Το κύμα που θα μπορούσε να αλλάξει κάτι στη χώρα έχει πλέον ξεπλυθεί».

Ενώ οι Ουκρανοί πρόσφυγες δεχόταν θερμή υποδοχή στη Δύση, πολλές χώρες απέφευγαν τους Ρώσους, αβέβαιοι αν ήταν φίλοι ή εχθροί και αν, σε κάποιο επίπεδο, ολόκληρη η χώρα ήταν υπεύθυνη. Ορισμένα έθνη έχουν μπλοκάρει τις αφίξεις επιβάλλοντας περιορισμούς εισόδου ή αρνούμενοι νέες βίζες, μερικές φορές σκορπώντας πανικό στους Ρώσους, ειδικά στους φοιτητές, που διαμένουν ήδη στο εξωτερικό.

Εν τω μεταξύ, η εισροή Ρώσων σε χώρες όπως το Καζακστάν και το Κιργιστάν, που έστελναν από καιρό μετανάστες στη Ρωσία, έχει πυροδοτήσει πολιτικές αναταράξεις, κλονίζοντας τους δεσμούς μεταξύ της Μόσχας και των άλλων πρώην σοβιετικών κρατών. Οι τιμές των ακινήτων σε αυτές τις χώρες έχουν εκτοξευθεί, προκαλώντας εντάσεις με τους τοπικούς πληθυσμούς.

Σχεδόν έναν χρόνο μετά την έναρξη της εισβολής, και τη νέα εκροή Ρώσων, δημοσιογράφοι της Washington Post ταξίδεψαν στο Ερεβάν και στο Ντουμπάι για να δουν από κοντά πώς τα πάνε οι μετανάστες και να ρωτήσουν αν σκοπεύουν ποτέ να επιστρέψουν.

Αρμενία: Ο εύκολος προορισμός για τους Ρώσους που χρειάζονται μια γρήγορη απόδραση

Το Ερεβάν, η πρωτεύουσα της Αρμενίας, πρώην σοβιετικής δημοκρατίας, είναι ένας προορισμός για Ρώσους με χαμηλότερη οικονομική κινητικότητα: Μια ορθόδοξη χριστιανική χώρα όπου τα ρωσικά είναι η δεύτερη γλώσσα. Αντίθετα, το ακριβό Ντουμπάι –στον Περσικό Κόλπο– είναι κατά κύριο λόγο μουσουλμανικό, αραβόφωνο και προσελκύει πλουσιότερους Ρώσους που αναζητούν είτε χλιδή είτε επιχειρηματικές ευκαιρίες.

Για πολλούς Ρώσους που έφυγαν, η Αρμενία ήταν μια εύκολη επιλογή. Είναι μία από τις πέντε πρώην σοβιετικές χώρες που επιτρέπουν στους Ρώσους να εισέλθουν μόνο με ταυτότητα – καθιστώντας τη δημοφιλή προορισμό για πρώην στρατιώτες, πολιτικούς ακτιβιστές και όσους χρειάζονται μια γρήγορη απόδραση.

Δεδομένης της κοινής θρησκείας και της κοινής χρήσης της ρωσικής γλώσσας, οι Ρώσοι συνήθως δεν αντιμετωπίζουν εχθρότητα ή κοινωνικό στίγμα. Η απόκτηση αδειών παραμονής είναι επίσης απλή και το κόστος διαβίωσης είναι χαμηλότερο από ό,τι στην ΕΕ.

Το Ερεβάν έχει προσελκύσει χιλιάδες εργαζόμενους στον τομέα της πληροφορικής, δημιουργικούς νέους και ανθρώπους της εργατικής τάξης, συμπεριλαμβανομένων οικογενειών με παιδιά, από όλη τη Ρωσία, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει νέα σχολεία, μπαρ, καφέ και ισχυρά δίκτυα υποστήριξης.

Στην αυλή του «Δωρεάν Σχολείου» για παιδιά από τη Ρωσία, που ιδρύθηκε τον Απρίλιο, ο Μαξίμ, διευθυντής κατασκευαστικής εταιρείας, περίμενε τον 8χρονο γιο του, Τιμοφέι. Το σχολείο ξεκίνησε με 40 μαθητές σε ένα διαμέρισμα. Τώρα, υπάρχουν σχεδόν 200 σε ένα πολυώροφο κτίριο στο κέντρο της πόλης.

Ο Μαξίμ, τον οποίο η Washington Post προσδιορίζει μόνο με το μικρό του όνομα για λόγους ασφαλείας, πέταξε στο Ερεβάν από το Βόλγκογκραντ για να αποφύγει την επιστράτευση τον περασμένο Σεπτέμβριο. «Φύγαμε για τον ίδιο λόγο που έφυγαν όλοι: Ξαφνικά υπήρχε ένας πραγματικός κίνδυνος στη χώρα για μένα και, πάνω από όλα, για την οικογένειά μου» είπε.

Η οικογένεια έχει προσαρμοστεί απρόσκοπτα στο Ερεβάν. Όλοι γύρω τους μιλούν ρωσικά. Ο Μαξίμ εργάζεται εξ αποστάσεως σε κατασκευαστικά έργα στη Ρωσία. Ο Τιμοφέι αρέσκεται στο σχολείο του και μαθαίνει Αρμενικά. Ο Μαξίμ δήλωσε σίγουρος ότι η οικογένεια δεν θα επιστρέψει στη Ρωσία.

«Ίσως θα προχωρήσουμε κάπου αλλού, ίσως ακόμη και στην Ευρώπη, εάν τα πράγματα αρχίσουν να ομαλοποιούνται» είπε.

Σε ένα καταφύγιο στα περίχωρα του Ερεβάν, ο Αντρέι, 25 ετών, πρώην στρατιωτικός από την περιοχή του Ροστόφ της Ρωσίας, είπε ότι προσαρμόζεται επίσης στη νέα του ζωή, αφού είχε φύγει από τη στράτευση. «Δεν ήθελα να γίνω δολοφόνος σε αυτόν τον εγκληματικό πόλεμο» είπε ο Αντρέι, ο οποίος αποκαλείται επίσης μόνο με το μικρό του όνομα για λόγους ασφαλείας.

Ο Αντρέι εργάζεται ως οδηγός ντελίβερι και μοιράζεται ένα μικρό δωμάτιο με άλλους δύο άντρες σε ένα καταφύγιο που δημιούργησε η Kovcheg, μια οργάνωση υποστήριξης για Ρώσους μετανάστες. «Πριν από τον πόλεμο δεν παρακολουθούσα ποτέ την πολιτική, αλλά μετά την εισβολή άρχισα να διαβάζω για τα πάντα» είπε ο Αντρέι. «Νιώθω τόση ντροπή για αυτό που έχει κάνει η Ρωσία».

Εν τω μεταξύ, σε έναν συνεργαζόμενο χώρο στο κέντρο της πόλης, ομάδες Ρώσων ακτιβιστών οργανώνουν συζητήσεις, πολιτικές συναντήσεις και συνεδρίες θεραπείας. Μηνύματα υποστήριξης για την Ουκρανία κρέμονται στους τοίχους, μαζί με τη λευκή και τη μπλε σημαία που υιοθετήθηκε από την αντιπολίτευση της Ρωσίας. Σε μια συνάντηση στα τέλη Ιανουαρίου, δεκάδες Ρώσοι ήταν σκυμμένοι πάνω από τραπέζια, γράφοντας επιστολές σε πολιτικούς κρατούμενους στη Ρωσία.

«Όσα περισσότερα γράμματα, τόσο το καλύτερο» είπε ο Ιβάν Λιουμπίμοφ, 37 ετών, ακτιβιστής από το Αικατερίνμπουργκ. «Είναι σημαντικό να μην αισθάνονται ότι είναι μόνοι».

Η Τάνια Ρασπόποβα, 26 ετών, έφτασε στο Ερεβάν τον περασμένο Μάρτιο, μαζί με τον σύζυγό της, αλλά χωρίς πλάνο, συντετριμμένη και φοβισμένη.

Στη συνέχεια, άκουσε ότι ένας άλλος μετανάστης αναζητούσε συνεργάτες για να στήσει ένα μπαρ, έναν χώρο όπου Ρώσοι ομογενείς μπορούσαν να συναντηθούν και ήθελε να βοηθήσει. Το Tuf, που πήρε το όνομά του από τον ροζ ηφαιστειακό βράχο που είναι γνωστός σε όλο το Ερεβάν, άνοιξε τις πόρτες του μέσα σε έναν μήνα.

Ξεκίνησαν με ένα μπαρ με νέον φωτισμούς και κουζίνα στο ισόγειο, που σύντομα επεκτάθηκε σε μια μικρή αυλή. Μετά άνοιξαν έναν δεύτερο όροφο και μετά έναν τρίτο. Στον επάνω όροφο υπάρχει τώρα ένα στούντιο ηχογράφησης, μια μπουτίκ ρούχων και ένα στούντιο τατουάζ. Το βράδυ μιας Τετάρτης του Ιανουαρίου, ο τόπος ήταν γεμάτος με νεαρούς Ρώσους και Αρμένιους που τραγουδούσαν καραόκε, έπιναν κοκτέιλ και έπαιζαν πινγκ-πονγκ. «Έχουμε δημιουργήσει από τότε μια τόσο μεγάλη κοινότητα, μια μεγάλη οικογένεια» είπε η Ρασπόποβα. «Το Tuf είναι το νέο μας σπίτι».

Οι Ρώσοι είναι παντού στο Ντουμπάι

Οι Ρώσοι είναι παντού στο Ντουμπάι: κρατούν τσάντες Dior που στοιβάζονται πάνω από βαλίτσες Louis Vuitton στο αεροδρόμιο, κάνουν βόλτες σε εμπορικά κέντρα με αθλητικές φόρμες και βιντεοσκοπούν αναρτήσεις για το TikTok και το Instagram στο Μπουρτζ Χαλίφα.

Οι πλούσιοι και ισχυροί της Ρωσίας έχουν ταξιδέψει εδώ και καιρό στο Ντουμπάι, το οποίο ήταν μόνο ένα από τα πολλά hot spots των εύπορων. Αυτό άλλαξε όταν ο πόλεμος απέκοψε τους Ρώσους από τη Δύση.

Χιλιάδες άνθρωποι επέλεξαν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία δεν υιοθέτησαν τις δυτικές κυρώσεις και εξακολουθούν να έχουν απευθείας πτήσεις προς τη Μόσχα, ως νέο τους σπίτι. Οι Ρώσοι απολαμβάνουν ταξίδια χωρίς βίζα για 90 ημέρες και είναι σχετικά εύκολο να λάβουν ταυτότητα μέσω επαγγελματικών ενασχολήσεων ή επενδύσεων, για μεγαλύτερη διαμονή.

Το υψηλό κόστος ζωής σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ακτιβιστές ή δημοσιογράφοι. Το Ντουμπάι είναι ένας παράδεισος για Ρώσους επενδυτές τεχνολογίας, δισεκατομμυριούχους υπό κυρώσεις, διασημότητες και influencers.

«Λίγο μετά την εισβολή, οι συζητήσεις στην εύπορη γειτονιά Patriarch Ponds της Μόσχας στράφηκαν στις καλύτερες συμφωνίες ακινήτων στο Ντουμπάι» είπε η Νατάλια Αρχανγκέλσκαγια, η οποία γράφει για το Antiglyanets – ένα επιδραστικό blog στο Telegram που επικεντρώνεται στην ελίτ της Ρωσίας. Έναν χρόνο αργότερα, οι Ρώσοι υπερσκέλισαν Βρετανούς και Ινδούς ως τους κορυφαίους αγοραστές ακινήτων του Ντουμπάι, ρωσικά γιοτ ελλιμενίζονται στη μαρίνα και ιδιωτικά τζετ κάνουν ζιγκ-ζαγκ μεταξύ Ντουμπάι και Μόσχας.

Οι Ρώσοι μπορούν ακόμα να αγοράσουν διαμερίσματα, να ανοίξουν τραπεζικούς λογαριασμούς και να βρουν επώνυμα δερμάτινα είδη που αγόραζαν στο παρελθόν στη Γαλλία.

«Το Ντουμπάι βασίζεται στην ιδέα ότι άνθρωποι με χρήματα έρχονται εδώ» δήλωσε η Αρχανγκέλσκαγια.

Η ευνοϊκή μεταχείρηση ξένων επιχειρήσεων από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχει δελεάσει ένα ρεύμα Ρώσων εργαζομένων στον τομέα της πληροφορικής που επιδιώκουν να κόψουν τους δεσμούς με τη Ρωσία και να παραμείνουν συνδεδεμένοι με τις παγκόσμιες αγορές. Οι νεοφυείς επιχειρήσεις αναζητούν χρηματοδότηση από μεσολαβητές που υποστηρίζονται από το κράτος. Οι μεγαλύτερες εταιρείες προσεγγίζουν πελάτες για να αντικαταστήσουν αυτούς που χάθηκαν λόγω κυρώσεων.

Ένα διαμέρισμα 40ου ορόφου σε έναν από τους πύργους του Jumeirah Beach Residence, με εκπληκτική θέα, προορίζεται για εβδομαδιαίες συναντήσεις ανοιχτές σε νεοφερμένους στον τομέα της πληροφορικής. Ένα θυελλώδες απόγευμα του Ιανουαρίου, ο διοργανωτής Ιβάν Φέντιακοφ, ο οποίος είναι επικεφαλής μιας εταιρείας συμβούλων, χαιρέτησε τους καλεσμένους, φορώντας ένα μαύρο φούτερ με κουκούλα, με τυπωμένο το «Όλοι καταλαβαίνουν τα πάντα» – μια φράση που διαδόθηκε από τον Αλεξέι Πιβοβάροφ, έναν Ρώσο δημοσιογράφο που χαρακτηρίστηκε από τη Μόσχα ως ξένος πράκτορας, του οποίου το κανάλι στο YouTube έχει 3,5 εκατομμύρια συνδρομητές.

Περίπου δώδεκα άτομα έφτασαν για να συζητήσουν ευκαιρίες στην Ινδία, η οποία διατηρεί δεσμούς με τη Ρωσία παρά τον πόλεμο. Οι περισσότεροι εξέφρασαν πικρία για την πολιτική του Κρεμλίνου και τη λαχτάρα για τους για μια παλιότερη Μόσχα, όταν ήταν ένας επίδοξος παγκόσμιος κόμβος.

Η Αλεξάντρα Ντορφ, επιχειρηματίας πληροφορικής, μετακόμισε στο Ντουμπάι με τα δύο της παιδιά τον Απρίλιο. «Κανείς δεν ήξερε τι επρόκειτο να συμβεί στη συνέχεια» είπε.«Τα σύνορα μπορεί να κλείσουν απότομα. Έπρεπε να παρθεί μια απόφαση, ή θα μείνεις ή θα φύγεις γρήγορα».

Το 2022, η Ντορφ διέκοψε όλους τους δεσμούς με τη Ρωσία: Πούλησε το διαμέρισμα και το αυτοκίνητό της και βρήκε μια νέα δουλειά στο Ντουμπάι ως υπεύθυνη ανάπτυξης επιχειρήσεων σε μια εταιρεία που εστιάζει στην τεχνητή νοημοσύνη.

«Τους πρώτους δύο μήνες, είστε διαρκώς αγχωμένοι, τα παιδιά σας έχουν ξεφύγει από τον συνήθη τρόπο ζωής τους και δεν μπορείτε να τα γράψετε σε σχολείο εν μέσω του ακαδημαϊκού έτους», είπε. «Αλλά το Ντουμπάι είναι ένας αναπτυσσόμενος κόμβος.

»Το πιο σημαντικό πράγμα για μένα είναι να μπορώ να απασχοληθώ σε διεθνή έργα και να ενσωματώσω τα παιδιά μου σε μια παγκόσμια κοινότητα, ώστε να μεγαλώσουν σε ένα ελεύθερο περιβάλλον» πρόσθεσε.

Εκτός από τους τεχνικούς, πολλοί Ρώσοι της μεσαίας τάξης ακολούθησαν τη ροή του χρήματος στο Ντουμπάι – για δουλειές φιλοξενίας, για να ανοίξουν ινστιτούτα ομορφιάς ή απλώς για να εργαστούν εξ αποστάσεως, μακριά από την πολεμοχαρή πατρίδα.

Ο Άρτεμ Μπαμπίνοφ, ιδρυτής ενός χώρου διαβίωσης που ονομάζεται Colife στη Μόσχα, άνοιξε ένα γραφείο στο Ντουμπάι λίγες μέρες πριν την εισβολή, ελπίζοντας να προσελκύσει Βρετανούς ειδικούς στα χρηματοοικονομικά. Ο πόλεμος άλλαξε τα σχέδιά του και πλέον νοικιάζει δεκάδες ακίνητα ως βραχυπρόθεσμα σπίτια, κυρίως σε Ρώσους γύρω στα 30. «Η κοινότητα εδώ είναι το κλειδί» είπε ο Μπαμπίνοφ «Οι άνθρωποι χρειάζονται απλώς άλλους ανθρώπους».

Η «τρίτη έξοδος» των Ρώσων μεταναστών

Όπως οι μετανάστες της εποχής των Μπολσεβίκων και οι μετασοβιετικοί μετανάστες της δεκαετίας του 1990, πολλοί από αυτούς που εγκατέλειψαν τη Ρωσία λόγω του πολέμου στην Ουκρανία είναι πιθανό να έχουν φύγει οριστικά.

Η Άιντελμαν η Ρωσίδα ιστορικός, είπε ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο πόλεμος, τόσο πιο βαθιά είναι τα σημάδια. «Κάθε επιπλέον μήνας οδηγεί τους ανθρώπους να συνηθίσουν σε μια διαφορετική χώρα. Βρίσκουν δουλειά εκεί, τα παιδιά τους πηγαίνουν σχολείο, αρχίζουν να μιλούν μια διαφορετική γλώσσα. Όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος, όσο περισσότερο συνεχίζεται η δικτατορία στη χώρα, τόσο λιγότεροι θα επιστρέψουν» υπογράμμισε.

Όμως, η τεχνολογία αλλάζει τους όρους αυτής της εξόδου σε αντίθεση με τους προκατόχους της, διασφαλίζοντας ότι οι Ρώσοι στο εξωτερικό θα παραμείνουν συνδεδεμένοι με το παρελθόν τους.

Ο Μάθιου Ροτζάνσκι, πρόεδρος του Ιδρύματος ΗΠΑ για τη Ρωσία, μιας ομάδας με έδρα την Ουάσινγκτον, είπε ότι οι Ρώσοι ομογενείς θα μπορούσαν να γίνουν «ένα αποθετήριο δεξιοτήτων για μια καλύτερη, πιο ελεύθερη, σύγχρονη Ρωσία». Προς το παρόν, ωστόσο, όπως είπε ο Ροτζάνσκι, η εκροή στέλνει ένα σαφές μήνυμα.

«Είναι ιστορική στιγμή. Αυτοί οι άνθρωποι ψηφίζουν δια της φυγής τους. Φεύγουν εξαιτίας του καθεστώτος Πούτιν».

(Με πληροφορίες της Washington Post)