2 Φεβρουαρίου 1922: Ο «Οδυσσέας» του Τζόις ταράζει το λογοτεχνικό σύμπαν

Το 1922 υπήρξε μια χρονιά - ορόσημο στην ιστορία της αγγλικής λογοτεχνίας. Έχει ειπωθεί πως αποτέλεσε τη στιγμή κατά την οποία ο μοντερνισμός ενηλικιώθηκε και έκτοτε τίποτα δεν θα ήταν ξανά όπως πριν.

Η «Έρημη Χώρα» του Τ.Σ. Έλιοτ κυκλοφόρησε αρχικά σε συνέχειες σε περιοδικό και στη συνέχεια σε μορφή τόμου προς το τέλος του έτους. Μέχρι τότε, ο Τζέιμς Τζόις είχε ήδη δει τον «Οδυσσέα», ένα για πολλούς απροσπέλαστο κείμενο περίπου 265.000 λέξεων, να δημοσιεύεται με ιδιωτική πρωτοβουλία στο Παρίσι από τη Σίλβια Μπιτς, τη φιλάνθρωπο ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου Shakespeare & Company, μετά από μια περιπετειώδη περίοδο κυοφορίας, κατά την οποία το μυθιστόρημα που επρόκειτο να αλλάξει την ιστορία της λογοτεχνίας είχε διωχθεί για χυδαιότητες και σχεδόν κυνηγήθηκε ώσπου να περιπέσει σε λήθη.

Ο Τζόις, ωστόσο, ήταν δημιουργικά ακατάβλητος. Έξι χρόνια νωρίτερα, στο αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα, «Το πορτρέτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία», είχε κάνει ξεκάθαρες τις προθέσεις και τις καλλιτεχνικές φιλοδοξίες του. Η απάντησή του στην πρόκληση του 20ου αιώνα ήταν να κηρύξει την ανεξαρτησία του: «Δεν θα υπηρετήσω αυτό στο οποίο δεν πιστεύω πλέον, είτε αυτοαποκαλείται το σπίτι μου, είτε η πατρίδα μου, είτε η εκκλησία μου: και θα προσπαθήσω να εκφραστώ με κάποιον τρόπο ζωής ή τέχνης όσο πιο ελεύθερα μπορώ και όσο μπορώ πλήρως, χρησιμοποιώντας για την άμυνά μου τα μόνα όπλα που επιτρέπω στον εαυτό μου να χρησιμοποιήσω – τη σιωπή, την εξορία και την πονηριά».

Σήμερα, οι πεζογράφοι που γράφουν έναν αιώνα μετά τη σύνθεση του «Οδυσσέα» εξακολουθούν να εργάζονται στη σκιά αυτού του εκπληκτικού επιτεύγματος. Περιστασιακά, λέγεται ότι η αγγλόφωνη μυθοπλασία από το 1922 και έπειτα είναι μια σειρά από υποσημειώσεις στο αριστούργημα του Τζόις. Πώς όμως δημιουργήθηκε και γιατί καταλαμβάνει τόσο σημαντική θέση στο λογοτεχνικό στερέωμα;

Ο «Οδυσσέας» ξεκίνησε ως ένα απορριφθέν κεφάλαιο από την πρώτη συλλογή διηγημάτων του Τζόις, «Οι Δουβλινέζοι» (1914) και σε όλο του το μήκος διατηρεί το παραληρηματικό τέμπο ενός μεγάλου διηγήματος.

Κατά περίφημο τρόπο, η εξέλιξη του μυθιστορήματος διαδραματίζεται μέσα σε μια μέρα, στις 16 Ιουνίου 1904, συμπτωματικά την ημερομηνία της πρώτης εξόδου του Τζόις με τη Νόρα Μπάρνακλ, αργότερα σύζυγό του. Στο Bloomsday του «Οδυσσέα», ο αναγνώστης ακολουθεί τον Στίβεν Δαίδαλο, (πρωταγωνιστή του «Πορτέτου του καλλιτέχνη…»), τον Λέοπολντ Μπλουμ, έναν εν μέρει Εβραίο διαφημιστή, και τη σύζυγό του Μόλι.

Η σύνδεση με την ομηρική «Οδύσσεια» είναι άτυπη (ο Μπλουμ είναι ο Οδυσσέας, ο Στέφανος ταιριάζει με τον Τηλέμαχο και η Μόλυ είναι η Πηνελόπη) και τα κεφάλαια αντιστοιχούν κατά προσέγγιση σε επεισόδια του έπους (Καλυψώ, Ναυσικά, Βόδια του Ήλιου κ.λπ.). Ο ίδιος ο Τζόις σεβόταν το βιβλίο που είχε εμπνεύσει το αριστούργημά του. Το θέμα της Οδύσσειας, είπε το 1917, ενώ εργαζόταν για το μυθιστόρημά του, ήταν «το πιο όμορφο, περιεκτικό θέμα… μεγαλύτερο, πιο ανθρώπινο από αυτό του “Άμλετ”, του “Δον Κιχώτη”, του “Δάντη”, του “Φάουστ”».

Ο Οδυσσέας λέγεται συχνά ότι είναι «δύσκολος», αλλά όσοι έχουν επενδύσει χρόνο στην απόλαυση και την κατανόησή του, επιμένουν ότι στην πραγματικότητα δεν είναι. Το παιχνίδι με τις λέξεις του Τζόις, που συναγωνίζεται τον Σαίξπηρ, είναι μεθυστικό και βαθιά ιρλανδικό. Όσο για τη βαθύτερη ουσία του; Όπως παρατηρεί ο Στίβεν Δαίδαλος: «Κάθε ζωή είναι πολλές μέρες, μέρα με τη μέρα. Περπατάμε μέσα μας, συναντάμε ληστές, φαντάσματα, γίγαντες, γέρους, νέους άνδρες, συζύγους, χήρες, ερωτευμένους αδελφούς. Αλλά πάντα συναντάμε τον εαυτό μας».

«Οδυσσέας» και λογοκρισία

Γραμμένο κατά την επταετή περίοδο από το 1914 έως το 1921, το μυθιστόρημα εξέδωσε σε επεισόδια η αμερικανική εφημερίδα The Little Review από το 1918 μέχρι το 1920, όταν η δημοσίευση του επεισοδίου της Ναυσικάς είχε ως αποτέλεσμα τη δίωξη του συγγραφέα για χυδαιότητα.

Το 1919, τμήματα από το μυθιστόρημα εμφανίστηκαν επίσης στη λογοτεχνική εφημερίδα του Λονδίνου The Egoist, αλλά το ίδιο το μυθιστόρημα είχε απαγορευτεί στο Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι τη δεκαετία του 1930.

Ο Τζόις είχε αποφασίσει να δημοσιευθεί το βιβλίο στα τεσσαρακοστά του γενέθλια, στις 2 Φεβρουαρίου 1922, και η Σύλβια Μπιτς, εκδότρια του Τζόις στο Παρίσι, έλαβε τα πρώτα τρία εκτυπωμένα αντίτυπα εκείνο το πρωί.

Ο Σύλλογος της Νέας Υόρκης για την Καταστολή της Φαυλότητας, η οποία αμφισβήτησε το περιεχόμενο του βιβλίου, ανέλαβε δράση για να προσπαθήσει να εμποδίσει την κυκλοφορία του βιβλίου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε μια δίκη το 1921, ο «Οδυσσέας» ουσιαστικά απαγορεύτηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε όλη τη δεκαετία του 1920, τα ταχυδρομεία των Ηνωμένων Πολιτειών έκαιγαν αντίτυπα του μυθιστορήματος.

Όλα αυτά έως τις 6 Δεκεμβρίου του 1933, όταν επαρχιακός δικαστής αποφάνθηκε ότι το βιβλίο δεν ήταν πορνογραφικό και ως εκ τούτου δεν θα μπορούσε να είναι άσεμνο, μια απόφαση που ονομάστηκε «κοσμοϊστορική».

Η Αμερική έγινε επομένως η πρώτη αγγλόφωνη χώρα όπου το βιβλίο ήταν ελεύθερα διαθέσιμο. Αν και ο «Οδυσσέας» ποτέ δεν απαγορεύτηκε στην Ιρλανδία, δεν ήταν διαθέσιμος εκεί.

Η λογοτεχνική σημασία του «Οδυσσέα» και οι ύμνοι της κριτικής

Ο Τ.Σ. Έλιοτ έγραψε για τον «Οδυσσέα»: «Θεωρώ ότι το βιβλίο αυτό είναι η πιο σημαντική έκφραση που έχει βρεθεί στη σημερινή εποχή, είναι ένα βιβλίο στο οποίο είμαστε όλοι υπόχρεοι, και από το οποίο κανείς μας δεν μπορεί να ξεφύγει».

Στη συνέχεια επιβεβαίωσε ότι δεν ήταν λάθος του Τζόις αν οι αναγνώστες του δεν το καταλαβαίνουν: «Η επόμενη γενεά θα είναι υπεύθυνη για τη δική της ψυχή, ένας ιδιοφυής άνθρωπος είναι υπεύθυνος προς τους ομότιμούς του, όχι προς ένα δωμάτιο γεμάτο αμόρφωτους και απείθαρχους λειροφόρους».

Το βιβλίο είχε τους επικριτές του, καθώς η Βιρτζίνια Γουλφ δήλωσε ότι «ήταν μια τεράστια σε τόλμη, αξέχαστη καταστροφή».

Το αριστούργημα του Τζόις έχει χαρακτηριστεί «ο σημαντικότερος σταθμός στην μοντερνιστική λογοτεχνία», ένα έργο όπου οι πολυπλοκότητες της ζωής απεικονίζονται με «άνευ προηγουμένου, απαράμιλλη, γλωσσική και υφολογική δεξιοτεχνία».

Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η πρώτη έκδοση του «Οδυσσέα» κυκλοφόρησε ανήμερα των γενεθλίων του Ιρλανδού συγγραφέα, ο οποίος πέθανε από προχωρημένο έλκος το 1941, σε ηλικία 58 ετών.

Γεγονότα σαν σήμερα - 2 Φεβρουαρίου

1207: Ιδρύεται η Terra Mariana, η οποία περιλαμβάνει τη σημερινή Εσθονία και Λετονία.

1536: Ο Ισπανός Πέντρο ντε Μεντόζα ιδρύει το Μπουένος Άιρες στην Αργεντινή.

1653: Ιδρύεται στις ΗΠΑ η πόλη Νέο Άμστερνταμ, η οποία αργότερα μετονομάστηκε σε Νέα Υόρκη.

1709: Ο Αλεξάντερ Σέλκιρκ διασώζεται αφού είχε ναυαγήσει σε ένα έρημο νησί, εμπνέοντας τον Ντάνιελ Ντεφόε να γράψει το βιβλίο «Ροβινσώνας Κρούσος».

1795: Ο Γάλλος σεφ, Νικολά Απέρ, ανακαλύπτει τη διατήρηση των τροφών δια της κονσερβοποίησης.

1828: Ιδρύεται η Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα, μετέπειτα Εθνική Τράπεζα, και καθιερώνεται ο Φοίνικας ως εθνικό νόμισμα.

1848: Υπογράφεται η Συνθήκη Γουαδελούπης Χιντάλγκο.

1911: Γιατροί από την Μινεσότα των ΗΠΑ ανακοινώνουν ότι ο τέτανος μπορεί να αντιμετωπισθεί με εμβολιασμό.

1920: Η Εσθονία διακηρύττει την ανεξαρτησία της από τη Ρωσία.

1932: Στην Κούβα, 1.500 άνθρωποι σκοτώνονται από σεισμό στην πόλη Σαντιάγο.

1935: Δοκιμάζεται για πρώτη φορά ο πολύγραφος, πιο γνωστός ως ανιχνευτής της αλήθειας.

1937: Εγκαινιάζεται το νέο θέατρο της Μαρίκας Κοτοπούλη στον ουρανοξύστη του ΡΕΞ επί της οδού Πανεπιστημίου.

1943: Παραδίδεται στον Κόκκινο Στρατό το τελευταίο οχυρό των Γερμανών στο Στάλινγκραντ, στην ΕΣΣΔ, τερματίζοντας μία από τις πιο καθοριστικές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που κράτησε 140 μέρες. Οι Γερμανοί στρατιώτες παραδίδονται παρά τη δήλωση του Χίτλερ: «Η παράδοση αποκλείεται. Το στράτευμα θα αμυνθεί μέχρι τέλους».

1947: Μία φωτεινή επιγραφή με το σύνθημα «Να φύγουν οι Άγγλοι» αναρτάται στην Ακρόπολη, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου. Οι δράστες συλλαμβάνονται και η αστυνομία ανακοινώνει ότι πίσω από το εγχείρημα κρύβεται κομμουνιστικός δάκτυλος.

1980: Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, με επιστολή του στη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, προτείνει τη μόνιμη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα.

1982: Στρατιωτικές δυνάμεις της Συρίας, με διαταγή του προέδρου της χώρας, Χαφέζ αλ Άσαντ, επιτίθενται κατά του χωριού Χαμάκαϊ και σκοτώνουν χιλιάδες ανθρώπους, στην προσπάθειά τους να καταστείλουν εξέγερση των «Αδελφών Μουσουλμάνων».

1983: Αρχίζουν οι συνομιλίες μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ για τη μείωση των εξοπλιστικών προγραμμάτων.

1995: Οι ηγέτες του Ισραήλ, της Ιορδανίας, της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου συναντώνται για πρώτη φορά στο Κάιρο, σε μια προσπάθεια να αναβιώσει η συμφωνία ειρήνης μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.

1995: Το διαστημικό λεωφορείο Discovery ξεκινά το παρθενικό του ταξίδι.

1998: Στον… χορό των κινητοποιήσεων μπαίνουν σχεδόν όλοι οι αγρότες της χώρας, άλλοι με συμβολικούς αποκλεισμούς υπουργείων, άλλοι με αποκλεισμούς εθνικών οδών και λιμανιών. Εκατοντάδες τρακτέρ είναι παραταγμένα εκατέρωθεν της εθνικής οδού στην περιοχή της Λάρισας, την ώρα που ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, Δημήτρης Ρέππας, αποκλείει το ενδεχόμενο συνάντησης των αγροτών με τον πρωθυπουργό, Κώστα Σημίτη, παραπέμποντάς τους στον υπουργό Γεωργίας και το Συμβούλιο Αγροτικής Πολιτικής.

1998: Αεροσκάφος συντρίβεται σε βουνό κοντά στην περιοχή Κάραγιαν ντε Όρο στις Φιλιππίνες και σκοτώνονται 104 άνθρωποι.

2003: Στον εισαγγελέα οδηγούνται οι τρεις πρώτοι συλληφθέντες για συμμετοχή στην τρομοκρατική οργάνωση Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας. Ο εισαγγελέας ασκεί ποινική δίωξη για ένταξη και συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση στους Αγγελέτο Κανά, κοινοτάρχη Κιμώλου, Κώστα Αγαπίου και Ειρήνη Αθανασάκη, οι οποίοι συνελήφθησαν τα ξημερώματα.

2006: Σκάνδαλο τηλεφωνικών υποκλοπών εις βάρος του ίδιου του πρωθυπουργού της Ελλάδας, Κώστα Καραμανλή, στελεχών της κυβέρνησης και άλλων παραγόντων της δημόσιας ζωής αποκαλύπτεται σε κοινή συνέντευξη τύπου των υπουργών Επικρατείας, Θόδωρου Ρουσόπουλου, Δικαιοσύνης, Αναστάση Παπαληγούρα, και Δημόσιας Τάξης, Γιώργου Βουλγαράκη.

2007: Εκκενώνεται το Κέντρο Συνεντεύξεων του Λευκού Οίκου, τα προσωρινά κεντρικά γραφεία Τύπου κοντά στην προεδρική κατοικία των ΗΠΑ. Το CNN μετέδωσε ότι η εκκένωση οφείλεται σε ύποπτο πακέτο.

2015: Ο υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης, συναντά τον Βρετανό ομόλογό του, Τζορτζ Όσμπορν, και παράγοντες του Σίτι του Λονδίνου. Tα αγγλικά ΜΜΕ σχολιάζουν την επιμελώς ατημέλητη εμφάνιση του έλληνα υπουργού Οικονομικών, κάνοντας λόγο για «παλτό εμπόρου ναρκωτικών και ύφος τραγουδιστή των 90s».

Γεννήσεις σαν σήμερα – 2 Φεβρουαρίου

450 – Ιουστίνος Α’, Βυζαντινός αυτοκράτορας

1208 – Ιάκωβος Α’, βασιλιάς της Αραγωνίας

1455 – Ιωάννης, βασιλιάς της Δανίας, της Νορβηγίας και της Σουηδίας

1457 – Πέτρος Μάρτυς της Ανγκιέρα, Ιταλός ιστορικός

1494 – Μπόνα Σφόρτσα, βασίλισσα της Πολωνίας

1591 – Γκουερτσίνο, Ιταλός ζωγράφος

1649 – Πάπας Βενέδικτος ΙΓ΄

1782 – Ανρί Δεριγνύ, Γάλλος ναύαρχος και πολιτικός

1787 – Νικηταράς, Έλληνας αγωνιστής

1853 – Γεώργιος Σουρής, Έλληνας ποιητής

1873 – Κόνσταντιν φον Νόιρατ, Γερμανός διπλωμάτης και πολιτικός

1882 – Πρίγκιπας Ανδρέας της Ελλάδας

1882 – Τζέιμς Τζόις, Ιρλανδός συγγραφέας

1886 – Φρανκ Λόιντ, Σκωτσέζος σκηνοθέτης

1889 – Ζαν ντε Λατρ ντε Τασινύ, Γάλλος στρατηγός

1905 – Άυν Ραντ, Ρωσίδα συγγραφέας και φιλόσοφος

1911 – Νάσος Δετζώρτζης, Έλληνας συγγραφέας

1912 – Μιλβίνα Ντιν, Αγγλίδα επιζήσασα του Τιτανικού

1926 – Βαλερί Ζισκάρ ντ’Εσταίν, Γάλλος πολιτικός

1929 – Τζορτζ Μπαντ, Βρετανός ορειβάτης

1933 – Ταν Σουέ, στρατιωτικός ηγέτης της Μιανμάρ

1939 – Ντέιλ Τ. Μόρτενσεν, Αμερικανός οικονομολόγος

1944 – Ακίλ Ακίλοφ, πρωθυπουργός του Τατζικιστάν

1946 – Ισάιας Αφεγουέρκι, πρόεδρος της Ερυθραίας

1947 – Φάρα Φόσετ, Αμερικανίδα ηθοποιός

1951 – Βαγγέλης Αλεξανδρής, Έλληνας καλαθοσφαιριστής και προπονητής

1951 – Πάιας Γουίνγκτι, πολιτικός από την Παπούα Νέα Γουινέα

1952 – Παρκ Γκουν-χιέ, Νοτιοκορεάτισα πολιτικός

1961 – Λορίν Λέιν, Αμερικανίδα ηθοποιός

1966 – Μάικλ Μίσικ, πρωθυπουργός των νησιών Τερκς και Κέικος

1975 – Βαγγέλης Κουτσουρές, Έλληνας ποδοσφαιριστής

1975 – Ιεροκλής Στολτίδης, Έλληνας ποδοσφαιριστής

1977 – Σακίρα Ισαμπέλ Μεμπάρακ Ριπόλ (πιο γνωστή ως Σακίρα), Κολομβιανή τραγουδίστρια

1979 – Φανή Χαλκιά, Ελληνίδα αθλήτρια

1980 – Ολεγκέρ Πρέσας Ρενόμ, Ισπανός ποδοσφαιριστής

1981 – Έμιλι Ρόουζ, Αμερικανίδα ηθοποιός

1985 – Σιλβέστρε Βαρέλα, Πορτογάλος ποδοσφαιριστής

1987 – Ζεράρ Πικέ, Ισπανός ποδοσφαιριστής

Θάνατοι σαν σήμερα - 2 Φεβρουαρίου

1294 – Λουδοβίκος Β’ δούκας της Βαυαρίας

1345 – Λουδοβίκος του Γκρέμπενσταϊν, Γερμανός ευγενής

1491 – Μάρτιν Σόνγκαουερ, Γερμανός χαράκτης και ζωγράφος

1529 – Μπαλντασσάρε Καστιλιόνε, Ιταλός συγγραφέας και διπλωμάτης

1590 – Αγία Αικατερίνη (Ρίτσι)

1594 – Τζιοβάννι Πιερλουίτζι ντα Παλεστρίνα, Ιταλός συνθέτης

1660 – Γκαστόν, δούκας της Ορλεάνης

1660 – Χόφερτ Φλινκ, Ολλανδός ζωγράφος

1769 – Πάπας Κλήμης ΙΓ’

1788 – Τζέιμς Στούαρτ, Άγγλος αρχαιολόγος

1892 – Νικόλαος Δαμαλάς, Έλληνας θεολόγος

1907 – Ντμίτρι Μεντελέγιεφ, Ρώσος χημικός

1924 – Βίλχελμ Κλάιν, Γερμανός αρχαιολόγος

1949 – Θεόδωρος Νάτσινας, Έλληνας εκπαιδευτικός

1950 – Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, Έλληνας μαθηματικός

1951 – Μιλτιάδης Λιδωρίκης, Έλληνας θεατρικός συγγραφέας και πολιτικός

1966 – Εμμανουήλ Μηλιαράς, Έλληνας δικηγόρος και πολιτικός

1969 – Μπόρις Καρλόφ, Άγγλος ηθοποιός

1970 – Μπέρτραντ Ράσελ, Άγγλος μαθηματικός, συγγραφέας και φιλόσοφος

1974 – Ίμρε Λάκατος, Ούγγρος φιλόσοφος

1979 – Σιντ Βίσιους, Άγγλος μουσικός

1980 – Ευάγγελος Στρατήγης, Έλληνας δικηγόρος

1983 – Δημήτρης Κυριακόπουλος, Έλληνας ηθοποιός

1990 – Πάουλ Αρίστε, Εσθονός γλωσσολόγος

1994 – Μαρίγια Γκιμπούτας, Λιθουανή αρχαιολόγος

1996 – Τζιν Κέλι, Αμερικανός ηθοποιός και χορευτής

2002 – Πωλ Μπέιλοφ, Αμερικανός τραγουδιστής (Exodus)

2007 – Μαζάο Τακεμότο, Ιάπωνας αθλητής

2012 – Ιωάννης Γλαβίνας, Έλληνας εκπαιδευτικός και πολιτικός

2014 – Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν, Αμερικανός ηθοποιός

2017 – Μίλτος Παπαποστόλου, Έλληνας ποδοσφαιριστής και προπονητής