Οι ηγέτες - τραμπούκοι διαβάζουν ιστορία;

Ο τίτλος του αφιερώματος του γαλλικού περιοδικού “Le Point”, «Πώς τελειώνουν οι δικτάτορες;» είναι αποκαλυπτικός, σαφής και διδακτικός. Και στο πλαίσιο του ερωτήματος που θέτει, οι συνεργάτες-ερευνητές του περιοδικού περιγράφουν πώς τελείωσαν τις ημέρες τους διάφοροι εξουσιολάγνοι δικτάτορες και τα ερείπια που άφησαν πίσω τους.

Διαβάζοντας ένα παλαιότερο βιβλίο του Βέλγου ιστορικού Ανρί Γκιγιεμέν, με τίτλο «Ο Ναπολέων όπως ήταν!» (’’Napoleon tel quel’’), διαπιστώνει κανείς ότι μέσω της πολιτικής διαστροφής, δημιουργούνται απίθανα μαφιόζικα δίκτυα εξουσίας και λεηλασίας, τα οποία ενίοτε ανάγονται σε ιστορικά μνημεία. Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει από τις σχετικές ιστορικές αναγνώσεις είναι απλό: οι δικτάτορες και οι μαφιόζοι «ηγέτες», δεν διαβάζουν ποτέ λίγη ιστορία; Δεν διδάσκονται σπο τη ροή της;

Για παράδειγμα, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, έχοντας στο «ενεργητικό» του δολοφονίες δημοσιογράφων, πολιτικών, επιχειρηματιών και απλών πολιτών, ποιο τέλος προβλέπει άραγε για τον εαυτό του; Η κεκτημένη εμπειρία του στην KGB δεν τον διδάσκει κάτι ή είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως; Δεν έχει αναρωτηθεί πώς γίνεται μια χώρα, πλούσια σε ενεργειακές πηγές, όπως η Ρωσία να έχει χαμηλότερο κατά κεφαλή εισόδημα από τις πρώην υποτακτικές αποικίες της στη Βαλτική;

Οι σημερινοί αυταρχικοί ηγέτες και δικτάτορες δεν γνωρίζουν τίποτε από την τύχη ενός Μουσολίνι, που τον κρέμασε ανάποδα στο τέλος ο λαός του Μιλάνου; Δεν έμαθαν ότι αυτοκτόνησε ο Χίτλερ; Δεν τους διδάσκει τίποτε η εκτέλεση του Τσαουσέσκου και η θηριώδης θανάτωση του Καντάφι από έναν έξαλλο όχλο; Ο απαγχονισμός του Σαντάμ Χουσεΐν δεν λέει τίποτε;

Οι δικτάτορες και οι αυταρχικοί ηγέτες συνδέονται με την τρομοκρατία, το ψέμα και την παραπλάνηση. Κάποιοι ίσως τούς θεωρούν ισχυρούς, στην ουσία όμως πρόκειται για τιποτένια ανθρωπάκια. Η δύναμή τους έγκειται σε προστατευτικά τείχη, στη λατρεία της προσωπικότητας, στην αποτελεσματική αστυνομία, στη μαφιόζικη αντίληψη για την πραγματικότητα, καθώς και στην αυλή τους από εκτελεστές των εντολών.

Στο Πώς να γίνετε δικτάτορας, ο Frank Dikötter μας υπενθυμίζει ότι κάθε δικτατορία αναγκάζει τους πάντες να λένε ψέματα» έτσι ώστε να μη γνωρίζουμε πλέον ποιος ψεύδεται. Το τέλος ενός δικτάτορα είναι, αντιθέτως, μια αλήθεια που βγαίνει στο φως, είναι στόματα απελευθερωμένα από τα φίμωτρα και σώματα απελευθερωμένα από τις φυλακές. Τότε οι λεωφόροι που προορίζονταν για παρελάσεις αλλάζουν περιεχόμενο και λειτουργία: Η πνοή της ιστορίας —το τέλος του πολέμου το 1945, η πτώση του Τείχους το 1989 ή η Αραβική Άνοιξη το 2011— διογκώνεται σε ένα κύμα που κατακλύζει όσους ηγέτες παρασύρθηκαν από καταστροφικές και αυτοκτονικές ιδεολογίες.

Πρόκειται για «σάπιο μεγαλείο», γράφει ο Garcia Marquez στο The Autumn of the Patriarch, έναν παραισθησιογόνο μονόλογο του λυκόφωτος ενός στρατηγού-τυράννου. Το τέλος ενός δικτάτορα μπορεί να είναι αύριο ένα τραγούδι, αλλά, στην πιο οικεία του μορφή, αφήνει πάντοτε, και για πολύ καιρό, το τραυματικό αποτύπωμα του Κακού.

Αυτό το Κακό, που σήμερα με νύχια και με δόντια παλεύει όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά να παγκοσμιοποιηθεί θα το αφήσουμε να προχωρεί; Θα παρακολουθούμε άλαλοι την κυνική γελοιότητα που διαδίδεται και θα δεχόμαστε τον πνευματικό ακρωτηριασμό; Το πιο σοβαρό πρόβλημά μας δεν είναι πόσο κοστίζει ένα κιλό αλεύρι, αλλά ποιοι και γιατί βραχυκυκλώνουν το πιο πολύτιμο αγαθό μας, τη σκέψη…Όλα τα άλλα έρχονται σε δεύτερη μοίρα.