Γυάλινη «ασπίδα» για τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου στη Βενετία

Oι μαρμάρινες κολόνες και τα πολύτιμα ψηφιδωτά της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου στη Βενετία προστατεύονται πλέον από τη διάβρωση που προκαλείται από το θαλασσινό νερό από ένα σύνολο γυάλινων φραγμάτων που εγκαταστάθηκαν γύρω από την 900 ετών.

«Ακόμη και μετά την εξάτμισή του, το νερό αφήνει πίσω του κρυστάλλους αλατιού που διαβρώνουν τις μαρμάρινες βάσεις των κιόνων και τα ψηφιδωτά του δαπέδου», δήλωσε ο Μάριο Πιάνα, ο αρχιτέκτονας και ειδικός σε θέματα αποκατάστασης που είναι υπεύθυνος για τον Άγιο Μάρκο.

Τα φράγματα είναι κατασκευασμένα από γυαλί τοποθετημένο σε μια βάση από θωρακισμένο σκυρόδεμα που είναι θαμμένο κάτω από το πεζοδρόμιο της πλατείας του Αγίου Μάρκου για να αντιστέκεται στη δύναμη του νερού που ανεβαίνει. Ο Πιάνα δήλωσε ότι το σύστημα θα μπορούσε να κρατήσει μακριά έως και 1,10 μέτρα νερού στην πλατεία, που ισοδυναμεί με παλίρροια 1,90 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσας.

«Ας ελπίσουμε ότι, από εδώ και πέρα, δεν θα υπάρξουν άλλα νερά που θα αγγίξουν τη βάση της βασιλικής», τόνισε ο Πιάνα κατά τη διάρκεια επιτόπιας επίσκεψης, τονίζοντας την ευθραυστότητα της δομής από αργιλικά τούβλα.

Σημαντικό ρόλο πάντως στη διάσωση των θησαυρών του Καθεδρικού Ναού της Ρωμαιοκαθολικής Αρχιεπισκοπής, που αποτελεί σύμβολο του βενετσιάνικου πλούτου και της εξουσίας, έπαιξε και  το φράγμα «Μωυσής», το οποίο σχεδιάστηκε προκειμένου να προστατεύει τη Βενετία από τις πλημμυρίδες. Το φράγμα λειτούργησε για πρώτη φορά πριν από δύο χρόνια, μετά από τις καταστροφικές πλημμύρες του 2019, που βύθισαν ολόκληρη την πόλη κάτω από το νερό. Αυτή ήταν η χειρότερη πλημμυρίδα των τελευταίων 50 ετών.

Το σύστημα «Μωυσής» είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να προστατεύει την ιταλική πόλη ακόμα και από παλίρροια ύψους τριών μέτρων, δηλαδή σχεδόν διπλάσια ποσότητα νερού από τις συνηθισμένες προβλέψεις. «Χρειαζόμασταν ένα πραγματικά ισχυρό φράγμα, έτσι ώστε να συγκρατήσουμε έξω από τον ναό το αλμυρό νερό, το οποίο καταστρέφει τα πολύτιμα μωσαϊκά της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου» λέει ο Σιμόνε Βεντουρίνι, αντιδήμαρχος της Βενετίας και επικεφαλής τουρισμού της πόλης. «Μέχρι σήμερα, τα πολύτιμα χρυσά ψηφιδωτά του ναού έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές, καθώς με την παλίρροια και την άνοδο της στάθμης του νερού, το αλάτι εισχωρεί στα θεμέλιά τους και τα διαβρώνει».

Η ιστορική πόλη «βουλιάζει» από την κλιματική αλλαγή, την πολεοδομία και τον ανεξέλεγκτο τουρισμό
 

Η αμφίβια ιταλική πόλη έχει μία εκπληκτική παραδοξότητα. Είναι χτισμένη στην κορυφή περίπου 120 νησιών, τη διασχίζουν 177 κανάλια και ο καλύτερος τρόπος να την εξερευνήσει κανείς πεζή, είναι μέσω των 391 γεφυρών της. Πρόκειται για έναν υδάτινο λαβύρινθο, γεμάτο μικροσκοπικά μονοπάτια και κρυμμένες πλατείες, κρυμμένα μουσεία και απομονωμένες, αιωνόβιες εκκλησίες. Δεν είναι όλα ειδυλλιακά στη «La Serenissima», όμως. Αν δε ληφθούν άμεσα, δραστικά μέτρα, οι μέρες της Βενετίας μπορεί να είναι μετρημένες. 

 Η παραπάνω διαπίστωση δεν είναι καθόλου υπερβολική: η πόλη πραγματικά κινδυνεύει να βυθιστεί στη θάλασσα. Το χειρότερο σενάριο αναφέρει ότι, τα κύματα θα μπορούσαν να την «καταβροχθίσουν» έως το 2100. Εντωμεταξύ, η στάθμη του νερού ανεβαίνει σταθερά σε πολλά, εμβληματικά κτίρια της, τα οποία επιπλέον μπορεί να υφίστανται ζημιές και από τα κύματα που προκαλούν τα σκάφη. Ακόμα, όσο ο τοπικός πληθυσμός της βρίσκεται σε κατάσταση συνεχούς μείωσης, η Βενετία κατακλύζεται συστηματικά από τουρίστες. Το χειρότερο πιθανό σενάριο, αυτό της αύξησης της θερμοκρασίας κατά 4 βαθμούς Κελσίου, θα μπορούσε να οδηγήσει σε άνοδο του μέσου όρου της στάθμηςτων νερών στην περιοχή, κατά 180 εκατοστά, έως το 2100. 

Πολλές είναι οι πόλεις που πλήττονται με παρόμοιο τρόπο σε όλο τον κόσμο. Η κάθε μία από αυτές έχει τις δικές της προκλήσεις να αντιμετωπίσει. Αλλά στην περίπτωση της Βενετίας, με δεδομένα το μικρό της μέγεθος, την ιστορικότητά της, αλλά και τις δυνατότητες για πρόσβαση σε χρηματοδότηση, η ιταλική πόλη θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα τεχνολογικών δοκιμών και προσεγγίσεων, οι οποίες πιθανώς θα διαδραματίσουν  καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια καταπολέμηση της ανόδου της στάθμης του νερού. Από περίτεχνα ωκεάνια φράγματα έως κυμματοθραυστικά σκάφη, θα μπορούσε η δύσκολη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Βενετία να οδηγήσει σε απτές, πρακτικές λύσεις με δυνατότητα ανάπτυξής τους σε όλο τον κόσμο;

Τον Νοέμβριο του 2019, η πόλη υπέστη τη δεύτερη χειρότερη πλημμύρα από την αρχή των καταγραφών, πριν από σχεδόν 100 χρόνια. Σε όλο τον κόσμο, οι πολίτες παρακολουθούσαν άναυδοι τις εικόνες από την πλατεία του Αγίου Μάρκου, που αποτελεί μία από τις πιο εμβληματικές και χαμηλοβαθείς τοποθεσίες της Βενετίας, καλυμμένης από μέτρα νερού. Η παλίρροια του 2019 έφτασε σε μέγιστο ύψος 187 εκατοστών πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, με αποτέλεσμα περισσότερο από το 80% της πόλης να βρίσκεται κάτω από το νερό. Κηρύχθηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης ενώ το συνολικό ύψος των ζημιών έφτασε το 1 δισ. ευρώ, σύμφωνα με τον δήμαρχο, Λουίτζι Μπρουγκνάρο.

 Το 1966, κατά τη χειρότερη πλημμύρα που σημειώθηκε ποτέ, τα επίπεδα των υδάτων ανέβηκαν κατά 194 εκατοστά πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας ενώ πιστεύεται ότι προκάλεσε ζημιές τουλάχιστον στα τρία τέταρτα των καταστημάτων, επιχειρήσεων και στούντιο της πόλης. Οι δύο πλημμύρες μπορεί να απέχουν πάνω από 50 χρόνια χρονικά, ωστόσο, οι πρόσφατες καταγραφές δείχνουν ότι, πιθανότατα, δε θα χρειαστεί να περιμένουμε μισό αιώνα για να δούμε την επόμενη καταστροφική πλημμύρα στη Βενετία. Από το 1923, όταν ξεκινάει η επίσημη καταγραφή της στάθμης των υδάτων, μόνο 10 είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες αυτή έχει φτάσει τα 150 εκατοστά πάνω από τη θάλασσα. Οι 5 από αυτές τις περιπτώσεις, όμως, έχουν καταγραφεί τα τελευταία τρία χρόνια. «Η κλιματική αλλαγή έχει προκαλέσει άνοδο της στάθμης της θάλασσας, οπότε κάθε πόλη που είναι χτισμένη στο επίπεδο της θάλασσας είναι ιδιαίτερα ευάλωτη», λέει στο BBC η καθηγήτρια της αρχιτεκτονικής σχολής του Μάντσεστερ,  Sally Stone.