Ανθρώπινα δικαιώματα: Η προστασία στα χαρτιά και η ζοφερή πραγματικότητα

Τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται διαρκώς στο στόχαστρο και η προστασία τους απαιτεί συνεχή εγρήγορση. Μπορεί σαν σήμερα το 1948 να υιοθετήθηκε η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα από τον ΟΗΕ, ωστόσο οι προκλήσεις παραμένουν και τα τελευταία χρόνια έγιναν ακόμα μεγαλύτερες.

Το όραμα για έναν κόσμο ελευθερίας, δικαιοσύνης, ισότητας και ειρήνης έρχεται σε διαρκή αντιδιαστολή με τη σκληρή πραγματικότητα: Πόλεμος στην Ουκρανία, βία κατά των μεταναστών, των γυναικών και των παιδιών.

Το δράμα μεταναστών και προσφύγων

«Καθένας έχει το δικαίωμα να εγκαταλείπει οποιαδήποτε χώρα, ακόμα και τη δική του, και να επιστρέφει σε αυτήν» και «κάθε άτομο που καταδιώκεται έχει το δικαίωμα να ζητά άσυλο και να του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες» αναφέρει μεταξύ άλλων η Χάρτα του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι πρόσφατες εκθέσεις για την κατάσταση στα σύνορα της Ευρώπης αποτυπώνουν με μελανά χρώματα το δράμα των μεταναστών και των προσφύγων, που εγκαταλείπουν τις εστίες τους λόγω πολέμου, φτώχειας, φυλετικών, πολιτικών ή άλλων διώξεων, αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον στην Ευρώπη. Η έκθεση Border Violence Monitoring Network για το μεταναστευτικό είναι αποκαλυπτική: Οι μετανάστες που φθάνουν μετά από πολλές περιπέτειες στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκονται αντιμέτωποι με μια «άνευ προηγουμένου» βία -μια επανάληψη παλαιότερων γεγονότων στην παγκόσμια ιστορία με μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών. Σε αρκετές περιπτώσεις καταγράφεται κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το μεταναστευτικό συνεχίζει να διχάζει την Ευρώπη, με τις χώρες πρώτης υποδοχής να δέχονται μεγάλη πίεση και να βρίσκονται αντιμέτωπες με την «εργαλειοποίηση» των μεταναστών από τρίτες χώρες, όπως συμβαίνει κατά κόρον στην Ελλάδα από τη στιγμή που η Τουρκία αδιαφορεί για το δράμα χιλιάδων ανθρώπων, χρησιμοποιώντας τους για αποσταθεροποιητικούς σκοπούς. Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί έναν χρόνο νωρίτερα στην Πολωνία, όταν ο δικτάτορας της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο έκανε τα «παιχνίδια» του με τους μετανάστες για να «χτυπήσει» την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, και με τα κράτη-μέλη στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη να συνεχίζουν να μην εφαρμόζουν στην πράξη τις συμφωνίες για τις ποσοστώσεις υποδοχής, οι μετανάστες και πρόσφυγες συνεχίζουν να ανεβαίνουν τον Γολγοθά τους. Η σημερινή παγκόσμια ημέρα για τα ανθρώπινα δικαιώματα έρχεται να υπενθυμίσει πόσα πολλά πρέπει να γίνουν, αποτελώντας ταυτόχρονα μια προειδοποίηση για το μέλλον, καθώς η κλιματική αλλαγή κάνει όλο και πιο αισθητή την παρουσία της, οδηγώντας αναπόφευκτα σε νέες μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.

Μάστιγα οι γυναικοκτονίες

Την περίοδο της πανδημίας κορωνοϊού, με το ένα lockdown να διαδέχεται το άλλο, οι επιστήμονες προειδοποιούσαν για το κύμα βίας που ξεκινούσε και αυτό που ερχόταν με ορμή. Το σπίτι γίνεται το πιο επικίνδυνο μέρος για γυναίκες, με την ενδοοικογενειακή βία να αυξάνεται εκθετικά. 

«Κάθε άτομο έχει δικαίωμα στη ζωή, την ελευθερία και την προσωπική του ασφάλεια» αναφέρει to άρθρο 3 της Χάρτας. Ωστόσο, τα στοιχεία του ΟΗΕ για τις γυναικοκτονίες το 2021 είναι αποκαλυπτικά:

• Περίπου 45.000 γυναίκες και κορίτσια δολοφονήθηκαν από κάποιο μέλος του οικογενειακού τους περιβάλλοντος
• Το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας είναι εντονότερο σε περιοχές της Ασίας και της Αφρικής.
• Από τις 81.100 γυναίκες που δολοφονήθηκαν πέρυσι παγκοσμίως, οι 45.000 (ποσοστό 56%) έχασαν τη ζωή τους στα χέρια μελών του οικογενειακού τους περιβάλλοντος.
• Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα θύματα της ενδοοικογενειακής βίας είναι στην πραγματικότητα ακόμη περισσότερα καθώς πολλά περιστατικά δεν καταγράφονται ως τέτοια αν και είναι, λόγω έλλειψης σχετικών στοιχείων.
• Η περίοδος της πανδημίας συνέπεσε με μια σημαντική αύξηση των γυναικοκτονιών στη Βόρεια Αμερική και στη δυτική και νότια Ευρώπη.

Στην Ελλάδα καταγράφηκαν 17 γυναικοκτονίες μέσα στο 2022. Την ίδια στιγμή σχηματίζονται 28 δικογραφίες την ημέρα για ενδοοικογενειακή βία. Πιο πρόσφατη γυναικοκτονία αυτή στον Πειραιά, όπου ο 25χρονος είδε κάτι στο κινητό της 19χρονης συντρόφου του, «θόλωσε» και τη σκότωσε.

Εκτός Ευρώπης και άλλων Δυτικών κρατών, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα για τις γυναίκες, καθώς θεωρούνται ούτε λίγο ούτε πολύ δεύτερης κατηγορίας πολίτες.

Θα πρέπει να σημειωθεί, πάντως, ότι οι γυναίκες στο Ιράν έχουν ξεσηκωθεί διεκδικώντας ελευθερίες, με αφορμή τον θάνατο της Μάχσα Αμινί ενώ τελούσε υπό κράτηση επειδή δεν φορούσε σωστά τη μαντήλα της. Μια επανάσταση που έχει προκαλέσει τριγμούς στο θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης.

Παράλληλα, αγώνα για τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της μόρφωσης, της εργασίας, της συμμετοχής στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι συνεχίζουν οι γυναίκες στο Αφγανιστάν. 

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν έχει χώρο για ανθρώπινα δικαιώματα

Από την ημέρα που ξεκίνησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι καταγγελίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κατάφωρη παραβίασή τους δεν σταματούσαν.

Τον Σεπτέμβριο το γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ανακοίνωσε πως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προκάλεσε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και οδήγησε σε ένα ευρύ φάσμα ωμοτήτων, περιλαμβανομένων εξωδικαστικών εκτελέσεων και βασανιστηρίων, που μπορεί να ισοδυναμούν με εγκλήματα πολέμου.

Με τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο να έχει μπει σε μια ακόμα πιο «άγρια» φάση, καθώς ο Πούτιν έχει αποφασίσει εν μέσω χειμώνα να αφήσει εκατομμύρια Ουκρανούς χωρίς ρεύμα, νερό και θέρμανση, οι άμαχοι δίνουν καθημερινά έναν αγώνα επιβίωσης κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες.

Εξωδικαστικές εκτελέσεις, βασανιστήρια, κακομεταχείριση, σεξουαλική βία, αδιαφορία για διασφαλίσεις δίκαιης δίκης, άρνηση παροχής ιατρικής βοήθειας, στέρηση τροφής και νερού, και ανεπαρκείς συνθήκες υγιεινής: Η ζοφερή πραγματικότητα στις εμπόλεμες ζώνες της Ουκρανίας και τις παράνομα προσαρτημένες -από τη Ρωσία- περιοχές.

Οι μαζικοί τάφοι στο Ιζιούμ, οι θηριωδίες στη μαρτυρική Μπούκα και η ισοπέδωση της Μαριούπολης επιβεβαιώνουν το απάνθρωπο πρόσωπο του πολέμου, με τους αμάχους να πληρώνουν το βαρύ τίμημα.

Παιδιά και ανθρώπινα δικαιώματα - Συνεχίζεται η κατάφωρη παραβίαση

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού αναγνωρίζει ότι η παιδική ηλικία είναι μια ευάλωτη στιγμή και πως τα παιδιά χρειάζονται ειδική φροντίδα και προστασία.

Μέχρι την πανδημία κορωνοϊού είχαν γίνει σημαντικά βήματα για τη μείωση της φτώχειας, την πρόσβαση των παιδιών στο σχολείο και την καταπολέμηση της παιδικής εργασίας.

Την περίοδο της πανδημίας οι προσπάθειες φαίνεται πως μπήκαν στον «πάγο», με τα παιδιά να βρίσκονται μεταξύ άλλων αντιμέτωπα με έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας και σεξουαλικής κακοποίησης. 

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, 1 στα 6 παιδιά στον πλανήτη ζει σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας. «Περιθώρια για σχολείο δεν υπάρχουν. Τα παιδιά αναγκάζονται να δουλέψουν και εκτίθενται σε πάσης φύσης εκμετάλλευση» επισημαίνεται μεταξύ άλλων.

To γεγονός ότι η εκπαίδευση είναι δικαίωμα των παιδιών και παίζει καταλυτικό ρόλο στη βελτίωση της ζωής τους, υπογραμμίζει η Human Rights Watch. Όπως αναφέρει: «Τα παιδιά που λαμβάνουν από την προσχολική έως τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουν καλύτερη υγεία, καλύτερες προοπτικές εργασίας, υψηλότερες αποδοχές ως ενήλικες και είναι λιγότερο ευάλωτα στην εκμετάλλευση και την κακοποίηση, συμπεριλαμβανομένης της παιδικής εργασίας και των γάμων ανηλίκων». 

Η HRW καλεί τις κυβερνήσεις όλου του κόσμου να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την υλοποίηση των δεσμεύσεων που έχουν αναλάβει σε αυτόν τον τομέα και ζητά: «Να αναγνωριστεί ρητά ότι όλα τα παιδιά πρέπει να έχουν δικαίωμα στην προσχολική εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένου τουλάχιστον ενός έτους δωρεάν προσχολικής εκπαίδευσης, καθώς και δικαίωμα στη δωρεάν δευτεροβάθμια εκπαίδευση».