Τι σημαίνει «κινεζικές διαδηλώσεις»;

Οι Κινέζοι είναι ένας από τους πολυχαϊδεμένους λαούς στον κόσμο: θαυμάζουμε τον αρχαίο πολιτισμό τους, τους συγχωρούμε τη δικτατορία του Κομμουνιστικού Κόμματος και το αποτύπωμα του κινεζικού πληθυσμού στο περιβάλλον το οποίο επιδεινώνεται από το σύστημα και την ένταση της παραγωγής. Εξάλλου, μερικοί θυμούνται ή έχουν ακούσει το πώς στις δεκαετίες του 1960 και 1970 ο μαοϊσμός έγινε δεκτός με εκκωφαντικά χειροκροτήματα από μια μερίδα εξεγερμένων: το πιο  μιλιταριστικό πολίτευμα στον κόσμο αναδείχτηκε σε πολιτική ουτοπία. Σήμερα, δεν είναι λίγοι όσοι έχουν θαμπωθεί από τα επιτεύγματα της Κίνας. Αν δεν ζει κανείς στο κινεζικό καθεστώς που κατασκευάζει ανθρώπινα ρομπότ, όλα ίσως φαίνονται εξωτικά, ηρωικά και βαθυστόχαστα. Έτσι, όταν οι Κινέζοι ηγέτες αραδιάζουν μεταφορές και μετεωρολογικές παρομοιώσεις, οι κουτόφραγκοι τούς ακούνε με δέος: τι σοφία!

Η κινεζική πραγματικότητα ήταν και παραμένει πολύ διαφορετική από ό,τι δείχνουν οι ρυθμοί ανάπτυξης. Κάπου-κάπου —στην πραγματικότητα κάθε τριάντα χρόνια— Κινέζοι στα πρόθυρα της ασφυξίας, βγαίνουν στον δρόμο αλαλάζοντας. Και το ΚΚΚ τούς τσακίζει με τη συναίνεση της πλειοψηφίας.

Αυτές τις ημέρες, αφορμή για διαμαρτυρίες έγιναν οι περιορισμοί στις κινήσεις των πολιτών εξαιτίας της αύξησης των κρουσμάτων Covid-19. H κινεζική ηγεσία δεν χάνει ευκαιρία για να επιβάλει περιορισμούς: η καταστολή είναι το πρώτο της αντανακλαστικό. Το εφαρμόζει και σε μειονότητες όπως εκείνη των Ουιγούρων· αυτή η πολιτική αποκλεισμού έχει προκαλέσει συμπόνοια στη Δύση —οι δυτικές χώρες ευαισθητοποιούνται από τις μειονότητες· από τις πλειονότητες όχι και τόσο. Όμως, στην Κίνα, οι πολλοί είναι που καταπιέζονται. Οι πολλοί είναι που έχουν μάθει να δικαιολογούν και να υπομένουν την αυθαιρεσία, την αδιαφάνεια και την αγελοποίηση την οποία ενθαρρύνει η επίσημη ιδεολογία.

Οι διαμαρτυρίες που ξέσπασαν για τη λεγόμενη «μηδενική ανοχή στον Covid-19» έχασαν τον τοπικό τους χαρακτήρα ενώ παραλλήλως άρχισαν να ακούγονται λέξεις όπως «δικαιώματα» και  «δημοκρατία». Τι εννοούν οι διαδηλωτές δεν ξέρουμε με ακρίβεια: χρησιμοποιούν λευκά χαρτιά για να δείξουν όσα θέλουν να πουν αλλά δεν τους επιτρέπεται· καταφεύγουν σε αναγραμματισμούς και λογοπαίγνια για να παρακάμψουν τη λογοκρισία στο Διαδίκτυο· τραγουδούν τον εθνικό ύμνο, για να μην κατηγορηθούν ότι δεν είναι πατριώτες. Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι παρόμοιο· το 1989, στο όνομα της δημοκρατίας στην πλατεία Τιενανμέν οι διαδηλωτές έψαλλαν την Τρίτη Διεθνή: Εμπρός της Γης οι κολασμένοι. Αυτές τις μέρες, στις διαδηλώσεις ακούστηκε κει το «Do You Hear the People Sing?», από το μιούζικαλ «Les Misérables» που χρησιμοποιήθηκε στην κινηματογραφική του μεταφορά το 2012. Οι Κινέζοι τo  τραγουδούσαν και κατά τη διάρκεια του lockdown στη Σαγκάη την περασμένη άνοιξη —«Ακούς τους ανθρώπους να τραγουδούν, να τραγουδούν την οργή τους; Είναι η μουσική όσων δεν θέλουν πια να είναι σκλάβοι…»— όπως και οι Ουκρανοί κατά τις συγκεντρώσεις Euromaidan, καθώς και όσοι συμμετείχαν στο κίνημα Occupy Hong Kong το 2014. Στην Κίνα, το τραγούδι αφαιρέθηκε από όλες τις πλατφόρμες ροής, αλλά, λίγο αργότερα, εμφανίστηκε ένα βίντεο που έγινε viral: μια ομάδα φοιτητών σε κοιτώνα τραγουδούσαν το κομμάτι του ροκ συγκροτήματος Beyond από το Χονγκ Κονγκ, «Boundless Oceans, Vast Skies», το οποίο θεωρείται ύμνος για την ελευθερία από πολλούς διαδηλωτές υπέρ της δημοκρατίας στην πρώην βρετανική αποικία.

Μια πυρκαγιά στο Urumqi, όπου οι αρχές άργησαν να παρέμβουν λόγω των μέτρων κατά της πανδημίας, κατέληξε σε τραγωδία και η τραγωδία προκάλεσε συγκεντρώσεις με λουλούδια και κεριά. Αλλά τι σημαίνει «διαμαρτυρία» στην Κίνα; Οι άνθρωποι κάνουν περίπλοκους συλλογισμούς και επινοούν τεχνάσματα προκειμένου να μην κατηγορηθούν ότι είναι πράκτορες ξένων δυνάμεων κι ότι δεν αγαπούν τη χώρα τους: η διαφωνία, ακόμα και για επιμέρους ζητήματα όπως είναι οι μηχανισμοί μαζικής παρακολούθησης ή η κράτηση Ουιγούρων σε στρατόπεδα κάτω από άθλιες συνθήκες. Μια ακόμη κινεζική ιδιαιτερότητα είναι ότι οι Κινέζοι δεν βάζουν ποτέ στο στόχαστρο την κεντρική κυβέρνηση και τον ηγέτη του έθνους, αλλά απευθύνονται σε τοπικούς λειτουργούς και επικεντρώνονται σε πρακτικά αιτήματα — η πολιτική διαχείρισης του Covid-19 είναι ένα από αυτά. Είναι σχεδόν αδιανόητο να ξεστομίσει κανείς συνθήματα εναντίον του ΚΚ και του Σι Τζινπίνγκ. Έτσι, αν εκτυλιχθεί το σενάριο αλά κινεζικά, η κυβέρνηση θα χαλαρώσει λίγο τα μέτρα κατά της πανδημίας, λόγου χάρη τον αριθμό των αναγκαστικών τεστ, και θα αποδώσει τις διαδηλώσεις στην «αυστηρότητα» έναντι του Covid-19.

H Kίνα είναι ένα τεράστιο εργοστάσιο, μια κυψέλη μελισσών. Οι εργοστασιακοί κανόνες ισχύουν παντού, όχι μόνο στους τόπους παραγωγής αγαθών. Προπάντων, υπερισχύει ένας κανόνας, εκείνος της ομοιομορφίας. Αν και η αφορμή των διαμαρτυριών δεν ταυτίζεται με την αιτία, σχετικά με την πανδημία οι Κινέζοι έχουν επιδείξει τρία πράγματα: πρώτον ότι δεν ανέλαβαν ποτέ την ευθύνη για την πανδημία· στη συνέχεια, ότι επέδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο ως προς τα λοκντάουν και την επιτήρηση —χωρίς καλύτερα αποτελέσματα από πιο μετριοπαθείς χώρες— τέλος, ότι επιμένουν, ξανά και ξανά, σε μια αυταρχική ομοιογένεια. Το μόττο της κινεζικής ηγεσίας σήμερα είναι «Κανείς δεν έχει δικαίωμα να προσληφθεί από Covid-19. Με προεδρικό διάταγμα υποχρεώνεστε να είστε υγιείς και αρνητικοί στο σχετικό τεστ.» Όλες οι σκοτεινές προφητείες της πολιτικής φαντασίας συμπυκνώνονται σ’ αυτό: αλλά οι αστραφτεροί ουρανοξύστες που έχουν υψωθεί στις κινεζικές μεγαλουπόλεις εμποδίζουν την όραση.