Παλιές και νέες απειλές

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έθεσε πλέον εμπράκτως νέα ζητήματα ασφαλείας για την Ευρώπη. Την ειρήνη, την οποία είχαμε διασφαλίσει μετά το 1945 με την μακρά πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, οφείλουμε πλέον να προασπίσουμε έναντι της εξωγενούς απειλής από τη Ρωσία. Για τον λόγο αυτό, το ΝΑΤΟ θα διαδραματίσει έναν σημαντικότερο ρόλο και υπενθυμίζω ότι οι ευρωπαϊκές ηγεσίες είχαν εγκαίρως αντίληψη της ανάγκης μετασχηματισμού του διεθνούς οργανισμού για την ασφάλεια.

Το ΝΑΤΟ βρίσκεται στο στάδιο της διαβούλευσης για τη διαμόρφωση του νέου Στρατηγικού Δόγματος με ορίζοντα το 2030. Ποιες είναι, όμως, οι κύριες κατευθύνσεις των αλλαγών στο στρατηγικό δόγμα; Το 2019 ο Πρόεδρος Μακρόν άνοιξε τη συζήτηση σχετικά με το μέλλον του ΝΑΤΟ χαρακτηρίζοντας ευθέως ως ανεπαρκή τον υφιστάμενο σχεδιασμό. Οι ΗΠΑ μεταβάλλουν τον επιχειρησιακό σχεδιασμό τους αποδίδοντας μεγαλύτερη έμφαση στον Ειρηνικό Ωκεανό και την εξέλιξη εμπορικών, βιομηχανικών και στρατιωτικών ανταγωνισμών σε αυτή την πλευρά του πλανήτη. Η έκβαση των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν, αλλά και στη Συρία, μας αποκάλυψε νέους περιορισμούς στη δράση του ΝΑΤΟ, τον ρόλο άλλων περιφερειακών δυνάμεων, αλλά και τις αντιστάσεις των τοπικών κοινωνιών.

Οι εξελίξεις αυτές βρίσκουν την Ευρώπη μάλλον απροετοίμαστη. Θεωρούμε δεδομένη την ειρήνη την οποία πράγματι έχουμε επιτύχει επί δεκαετίες στην ήπειρο. Αλλά δεν αποδίδουμε τη δέουσα προσοχή στις εξωτερικές απειλές, όπως συμβαίνει με τα ζητήματα της ενέργειας και τις ασύμμετρες απειλές στις οποίες είμαστε όλοι εκτεθειμένοι. Η καταδικαστέα εισβολή της Ρωσίας μάς αποκαλύπτει την πραγματικότητα των απειλών για όλους. Το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες με αυταρχικές ηγεσίες, οι οποίες περιφρονούν το διεθνές δίκαιο και την εθνική κυριαρχία, και επιδιώκουν τον ρόλο περιφερειακής δύναμης, όπως η Τουρκία και το καθεστώς Ερντογάν.

Το ποσοστό των δαπανών για αμυντικό εξοπλισμό στα περισσότερα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ παραμένει χαμηλό. Περιορισμένη παραμένει και η βούληση για έναν ευρωπαϊκό σχεδιασμό για την άμυνα και την ασφάλεια. Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι καθηλωμένη στις βεβαιότητες της μεταπολεμικής εποχής για παροχή προστασίας από τις ΗΠΑ. Δεν υπάρχει, όμως, διευθέτηση ζητημάτων ασφαλείας δίχως αμοιβαιότητα.

Η Ελλάδα κινήθηκε δυναμικά, καθώς είναι από τις ελάχιστες χώρες της Ευρώπης η οποία αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα των κινδύνων για την εθνική κυριαρχία. Με νέο εξοπλιστικό πρόγραμμα και νέες αμυντικές συμφωνίες με Γαλλία και ΗΠΑ, αλλά και σχέσεις αμοιβαίας συνεργασίας με ισχυρές χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος, δημιουργεί ένα ευμενές διπλωματικό και επιχειρησιακό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της οιασδήποτε απειλής.

Ωστόσο, οι διμερείς συμφωνίες δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τον αναντικατάστατο ρόλο του ΝΑΤΟ. Πρόκειται για έναν οργανισμό ο οποίος διαθέτει την ισχυρότερη επιχειρησιακή ικανότητα, προάγει την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου και επιτρέπει την ενισχυμένη πολιτική συνεργασία των κρατών. Είναι ευπρόσδεκτη, ακόμη, η επαναφορά της έμφασης στις φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες τις οποίες μοιράζονται τα μέλη του.

Τα ευρωπαϊκά κράτη θα πρέπει να αρθούν στο ύψος της πρόκλησης του νέου στρατηγικού δόγματος του ΝΑΤΟ με διάθεση αμοιβαιότητας, ενίσχυσης των υποδομών ασφάλειας και ισχυρή πολιτική βούληση. Αποτελεί σημαντική συνθήκη για την ενίσχυση της διατλαντικής σχέσης η οποία ενώνει Ευρώπη και ΗΠΑ. Αλλά και την μόνη ρεαλιστική επιλογή για τη βιωσιμότητα της ευημερίας των κρατών και των λαών της Ευρώπης.

Ακόμη, την επόμενη δεκαετία θα χρειαστούμε ισχυρά αντίδοτα στις απειλές οι οποίες ανακύπτουν στον τομέα της τεχνολογίας και της ασφάλειας των δικτύων επικοινωνίας, της ενέργειας, των ασύμμετρων απειλών από την τρομοκρατία και κατά της ομαλής διακίνησης αγαθών, αλλά και την ανάδυση περιφερειακών δυνάμεων οι οποίες θα λειτουργήσουν αναθεωρητικά και εις βάρος της διεθνούς νομιμότητας και του status quo.

Η συζήτηση αυτή πρέπει να αποκτήσει μεγαλύτερη δημοσιότητα. Γιατί μόνον μέσω της εκτίμησης των μεσοπρόθεσμων κινδύνων, θα διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για τις σημερινές και τις επόμενες γενιές. Η Ευρώπη αποτελεί έναν ισχυρό πόλο δημοκρατίας και ελευθερίας. Αλλά, θα πρέπει να πρωτοστατήσει και στα ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. 

Τον Ιούνιο 2021 οι πολιτικές ηγεσίες στην Σύνοδο του ΝΑΤΟ συμφώνησαν σε ένα σύνολο προτεραιοτήτων με ορίζοντα το 2030 για την προστασία μεταξύ άλλων των κρίσιμων υποδομών, την προώθηση της καινοτομίας, των συνεργασιών, και για πρώτη φορά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Ποιες είναι οι σύγχρονες απειλές για τη δημοκρατία; Σε μία Ευρώπη στην οποία όλοι αναγνωρίζουν ότι εδραιώθηκαν το κράτος δικαίου, λειτουργικά αντιπροσωπευτικά συστήματα και οι θεμελιώδεις ατομικές ελευθερίες. Σε μία ευημερούσα Ευρώπη στην οποία τα μετα-υλιστικά αιτήματα περιλαμβάνουν την ελευθερία έκφρασης, την αποδοχή της διαφορετικότητας, την υιοθέτηση διαφορετικών προτύπων του αγαθού. Άλλωστε, η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή περιλαμβάνει χαρτοφυλάκιο για τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής». Όπως κι αν το προσδιορίσουμε, οπωσδήποτε σημαίνει την ασφάλεια και την ελευθερία επιλογής των πολιτών. 

Η τρομοκρατία πλέον συγκαταλέγεται στις κορυφαίες απειλές για τη δημοκρατία στην Ευρώπη, ακόμη και σε κράτη και κοινωνίες οι οποίες δεν είχαν παρόμοια περιστατικά ορισμένες δεκαετίες πριν. Η ανησυχία αυτή αποτυπώνεται στην αντιτρομοκρατική δράση της ΕΕ και την καθιέρωση του Συντονιστή Αντιτρομοκρατικής Δράσης. Αυτό είναι απαραίτητο σε μία Ευρώπη χωρίς σύνορα, αλλά και με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία επιτρέπει τη διάχυση επιθετικών ιδεών και νέες μορφές τρομοκρατικής δράσης.

Είναι σαφές ότι η τρομοκρατία απειλεί την ασφάλειά μας, τις αξίες των δημοκρατικών μας κοινωνιών και τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των Ευρωπαίων πολιτών. Αυτό διαπιστώσαμε έπειτα από τα τραγικά περιστατικά σε πολλές πόλεις ανά την Ευρώπη κατά την τελευταία δεκαετία. Στις δημόσιες συναθροίσεις πλέον συχνά ανιχνεύει κάποιος ένα αίσθημα καχυποψίας ή και φόβου. Ταυτόχρονα, διαβλέπει κάποιος στο δημόσιο λόγο, ακόμη και τη σάτιρα, την αποθάρρυνση αρκετών να μιλήσουν για ζητήματα τα οποία ενδεχομένως τους στοχοποιήσουν. Γιατί οι πλευρές οι οποίες επιχειρούν να τρομοκρατήσουν το πράττουν πρωταρχικά δια του λόγου και της δημόσιας διαπόμπευσης προσώπων και προσωπικοτήτων.

Η χώρα μας δυστυχώς έχει μακρά εμπειρία από παλαιές και νεότερες μορφές τρομοκρατίας. Όλοι γνωρίζουμε τις οργανώσεις, τα πρόσωπα και τα περιστατικά. Κυρίως, όμως, δεν πρέπει να λησμονούμε τα θύματα της τρομοκρατίας. Τους άτυχους συμπολίτες μας οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους σε τρομοκρατικές ενέργειες. Όλοι ανεξαιρέτως υπήρξαν αθώα θύματα είτε όσοι ονομαστικά στοχοποιήθηκαν, είτε όσοι υπήρξαν τα «ανώνυμα» θύματα. Δεν υπάρχει κανένα άλλο τόσο απαραβίαστο δικαίωμα του ανθρώπου όσο εκείνο της ζωής. Για το λόγο αυτό, οι τρομοκράτες διαπράττουν ένα από τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα όταν αφαιρούν τη ζωή ενός ανθρώπου, γιατί επικρίνουν τις απόψεις του ή τη θέση του.

Στην Ελλάδα έχουμε κάνει τεράστια βήματα σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας του κράτους, αλλά και στη συγκρότηση της κοινωνίας. Δυστυχώς, εξακολουθούμε να απειλούμαστε από νέες γενιές τρομοκρατών. Θα πρέπει λοιπόν να εξετάσουμε γιατί συμβαίνει αυτό. Ιδιαίτερα εάν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι είμαστε από τις ελάχιστες χώρες στις οποίες ενδημεί το είδος της ακρο-αριστερής και αναρχικής τρομοκρατίας.

Είναι σημαντικό να εξετάσουμε την ευθύνη των οργάνων τάξης και την αποτελεσματικότητά τους. Ακόμη, τις λειτουργίες του νομοθετικού πλαισίου για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, καθώς και τη λειτουργία των δικαστικών, αλλά και των σωφρονιστικών αρχών.

Στη χώρα μας επί δεκαετίες τμήματα της κοινωνίας επέδειξαν ανοχή στην πολιτική βία γενικά όταν αυτή συνδεόταν με ακρο-αριστερές ιδέες. Αυτό δεν σημαίνει ότι παραβλέπω την πολιτική βία από ομάδες της ακροδεξιάς μετά το 2008. Αλλά, είναι η πρώτη η οποία επιδεικνύει ανθεκτικότητα στο χρόνο και ικανότητα στρατολόγησης διαρκώς νέων στελεχών. 

Η τρομοκρατία, όμως, προέρχεται και από την άκρα δεξιά. Χώρες όπως η Γερμανία και οι ΗΠΑ έχουν μακρά εμπειρία με την αντιμετώπιση του δεξιού εξτρεμισμού. Η εισβολή στο Καπιτώλιο είναι αψευδής μάρτυρας της καταστρατήγησης βασικών αξιών της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού. Στις χώρες αυτές, παρά το γεγονός ότι διαθέτουν πολύ ισχυρές διωκτικές αρχές και αυστηρό θεσμικό πλαίσιο, δίνεται προτεραιότητα στα κοινωνικά αντίδοτα. Δηλαδή, στην εδραίωση ενός αξιακού κώδικα, ο οποίος θα προτάσσει τη συνεννόηση και όχι την απειλή, την ειρηνική συμβίωση και όχι την επιθετικότητα, το διάλογο και όχι τη στοχοποίηση, την αποδοχή του άλλου και όχι το φανατισμό. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να εργαστούμε αόκνως στη βάση της κοινωνίας. Να αξιοποιήσουμε ομάδες της κοινωνίας των πολιτών με κοινωνικά ερείσματα. Να ξαναπιάσουμε το νήμα το οποίο μας συνδέει με στρώματα της κοινωνίας, τα οποία εξακολουθούν να είναι δύσπιστα προς τους πολιτικούς θεσμούς.

Ασφάλεια, δημοκρατία, ελευθερίες και κοινωνική συνοχή συγκροτούν τον πυρήνα των προτεραιοτήτων κάθε κράτους για την επιδίωξη της ουσιαστικής ευημερίας των πολιτών. Στην προσπάθεια αυτή η Ελλάδα έχει το μεγάλο πλεονέκτημα της προνομιακής πρόσβασης στους δύο μεγαλύτερους οργανισμούς – την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, και της ισχυρής στρατηγικής τους για ζητήματα κοινού συμφέροντος των κρατών μελών. Ωστόσο, οι κοινωνίες δεν μπορούν να μείνουν παθητικές στις εξελίξεις. Η εγρήγορση όλων είναι απαραίτητη. Η προσήλωση στις δημοκρατικές αξίες και την προάσπιση των ατομικών δικαιωμάτων. Η στήριξη των πολιτικών θεσμών στις πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της ασφάλειας, και των δράσεων για την αποτροπή κινδύνων από τις πάσης φύσεως τρομοκρατικές απειλές.