Κοσμος

Τι θα συμβεί αν η Ρωσία χάσει τον πόλεμο;

Μερικά ερωτήματα και σενάρια για την επαύριο του πολέμου στην Ουκρανία

Τριαντάφυλλος Δελησταμάτης
3’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, τα σενάρια για μία πιθανή ήττα της Ρωσίας, η στρατηγική του Βλαντιμίρ Πούτιν και οι επιπτώσεις για τον κόσμο.

Όπως έλεγε ο φυσικός Niels Bohr, η πρόβλεψη είναι δύσκολη - ιδιαίτερα για το μέλλον. Έχουμε φτάσει σε μια στιγμή στον πόλεμο της Ουκρανίας που έχει πολλά κοινά με το 1989 στην τότε «Δυτική» Γερμανία: είναι μια εποχή όπου δυσκολευόμασταν να φανταστούμε το μέλλον· μερικοί από εμάς σήμερα ίσως κοιτάμε μπροστά με υπερβολική βεβαιότητα όπως έκαναν οι Γερμανοί αξιωματούχοι το 1989. Είναι πιθανό σε λίγο καιρό να σκεφτόμαστε το παρελθόν και να αναρωτιόμαστε πώς δεν προβλέψαμε αυτό που έρχεται.

Μια τέτοια μελλοντολογική σκέψη μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη για τους ίδιους τους Ρώσους οι οποίοι κατανοούν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία πηγαίνει άσχημα για τη χώρα τους και ότι η Ρωσία μπορεί να χάσει, δεν μπορούν όμως να συλλάβουν πού μπορεί να οδηγήσει μια τέτοια ήττα. Το ότι το καθεστώς του Πούτιν μπορεί να καταρρεύσει είναι για τους Ρώσους αδιανόητο αυτή τη στιγμή. Το σύστημα Πούτιν είναι βαθιά ενσωματωμένο στην εμπειρία τους: ακόμα κι αν η Ρωσία ηττηθεί στον πόλεμο -αν και μια νίκη είναι ακόμα δυνατή- ο ίδιος ο πρόεδρος θα παραμείνει στην εξουσία, έστω σε αποδυναμωμένη κατάσταση.

Αυτές οι υποθέσεις θυμίζουν εκείνες των Δυτικογερμανών αξιωματούχων πριν από 33 χρόνια, όταν δεν περίμεναν ότι θα συμβεί η γερμανική ενοποίηση. Υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να εκπλαγούμε από μια νίκη της Ουκρανίας, και συνεπώς από αλλαγές στο Κρεμλίνο. Η ικανότητα του Πούτιν να επιβιώσει πολιτικά μειώνεται καθημερινά, ιδιαίτερα δεδομένου του ότι έχουμε δει ήττες, υποχωρήσεις και αμυντικές κινήσεις της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης, διπλωματικό αδιέξοδο και απομόνωση, αναδυόμενη εσωτερική αντιπολίτευση, συν την εξαιρετικά αντιδημοφιλή «μερική επιστράτευση». Επιπλέον, η έκρηξη στη γέφυρα του στενού του Κερτς ήταν ένα συμβολικό και στρατηγικό πλήγμα για τον Πούτιν και τον πόλεμο του. Συμβολικό γιατί ο Πούτιν καμάρωνε τη γέφυρα -η οποία συνδέει τη ρωσοκρατούμενη χερσόνησο της Κριμαίας με τη Ρωσία- και είχε παρευρεθεί στα εγκαίνιά της το 2018. Στρατηγικό πλήγμα γιατί η γέφυρα είναι μια κρίσιμη οδός ανεφοδιασμού για τους Ρώσους στην Κριμαία. Οι Ουκρανοί επιδιώκουν την επανακατάληψη της Κριμαίας: μήπως οι Ρώσοι πήγαν για μαλλί και βγαίνουν κουρεμένοι;

Ωστόσο, δεν μπορούμε να απαντήσουμε το ερώτημα πώς μπορεί να μοιάζει μια ρωσική ήττα και τι θα σημαίνει για την περιοχή και για τον κόσμο. Αλλά ακόμα κι αν δεν υπάρξει κάποια εκδοχή ήττας, η νίκη θα είναι πολύ δύσκολη: οι Ρώσοι απέτυχαν στη στρατηγική τους· έκαναν μη ρεαλιστικές εκτιμήσεις της απαιτούμενης δύναμης, είχαν έλλειψη ανώτερων στρατιωτικών στελεχών που να παίρνουν αποφάσεις στο μέτωπο και υποτίμησαν την απάντηση της Ουκρανίας και του ΝΑΤΟ. Απέτυχαν επίσης στο υλικοτεχνικό μέτωπο: η Ρωσία δεν φαίνεται σε θέση να εκπαιδεύσει επαρκώς τους νέους και ίσως απρόθυμους νεοσύλλεκτους, ούτε να τους εξοπλίσει καταλλήλως και εγκαίρως ώστε να αλλάξει τη δυναμική του πεδίου της μάχης. Έπειτα, υπάρχει το ζήτημα του πολεμικού ηθικού: όπως στον πόλεμο του Βιετνάμ και αργότερα στην εμπλοκή στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, οι μεμονωμένοι στρατιώτες -τα άτομα- δεν θέλουν να ρισκάρουν τη ζωή τους για να νικήσουν τον αντίπαλο. Ένας στρατός αποκτά ηθικό την ετοιμότητα μέσω ισχυρής ταύτισης με μια αιτία,  με ένα κίνητρο, με μια κυβέρνηση που εμπνέει σεβασμό και πίστη στον καλό σκοπό. Μέχρι τώρα, είναι σαφές ότι σε όλα αυτά τα σημεία η Ρωσία είναι κάπως αδύναμη κι ότι μια ήττα φαίνεται χειρότερη από τη ρωσική οπτική. Αν και είναι δύσκολο να φανταστούμε ουκρανική ανακατάληψη της Κριμαίας, η πραγματοποίηση ενός τέτοιου σεναρίου θα επιφέρει απαράδεκτη ταπείνωση για τη Ρωσία.

Από όλα αυτά προκύπτουν οι φόβοι για πυρηνικό πόλεμο. Αλλά η χρήση πυρηνικών θα σημαίνει περισσότερο το τέλος του Πούτιν και λιγότερο το τέλος της ανθρωπότητας. Από την άλλη πλευρά, χωρίς πυρηνικά, ο Πούτιν μπορεί να χάσει την εξουσία σε περίπτωση καταστροφικής έκβασης στην Ουκρανία. Σε περίπτωση που η Ρωσία υποστεί ήττα στην Ουκρανία, η ρωσική ελίτ και όλοι οι υπερεθνικιστές που κυριαρχούν στα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει να προσαρμοστούν έναν κόσμο όπου η Ρωσία και πολλοί από τους ηγέτες της θα υφίστανται τις δυτικές κυρώσεις και στο Κρεμλίνο θα κατοικεί ένας ανίσχυρος και παγκοσμίως απομονωμένος πρόεδρος. Η Ρωσία θα έχει μικρό βάρος στην παγκόσμια σκηνή. Θα το δέχονταν; Η ικανότητα των Ρώσων εθνικιστών για συκοφαντία είναι σχεδόν απεριόριστη και ήδη κάνουν εκκλήσεις για μια πιο βάναυση εκστρατεία εναντίον της Ουκρανίας: υπάρχει περίπτωση να καταρρεύσει η δημόσια τάξη όχι από τη δημοκρατική αντιπολίτευση αλλά από την πιο σκληροπυρηνική πλευρά, από τις υπηρεσίες ασφαλείας που είναι πρόθυμες να καταπνίξουν κάθε μορφή διαμαρτυρίας. Πιθανότατα,  αυτό που περιμένει τον Πούτιν είναι ένα αργό ξεθώριασμα· όσο για τη Ρωσία, μπορεί να βγει απογοητευμένη, αλλά δεν της λείπουν οι πόροι: οι υπερήφανες παραδόσεις και οι προικισμένοι πολίτες. Η Ρωσία έχει φτάσει σε κρίσιμο σταυροδρόμι τουλάχιστον τρεις φορές από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο - κατά την επανάσταση του 1917, κατά τη γερμανική επίθεση στο έδαφός της που ξεκίνησε το 1941 και στη συνέχεια την εποχή της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Αυτές ήταν τεράστιες και πολύ διαφορετικές προκλήσεις: η Ρωσία αντιμετωπίζει τις συνέπειες όλων αυτών είτε οι Ρώσοι το συνειδητοποιούν είτε όχι.

Με την εισβολή του στην Ουκρανία και την ανοησία που έδειξε ο Πούτιν, φαίνεται πως η Ρωσία οδηγείται χώρα σε ένα ακόμη σταυροδρόμι. Το αποτέλεσμα φαίνεται εξίσου αβέβαιο και δυνητικά αποσταθεροποιητικό με τα προηγούμενα καταιγιστικά γεγονότα του 20ού αιώνα.