Αφροφουτουρισμός: Επιστημονική φαντασία, ιστορική αφήγηση και αφρικανική μυθολογία

Μια καινούργια πολιτιστική αισθητική και φιλοσοφία της επιστήμης και της ιστορίας έχει κάνει την εμφάνισή της στις ΗΠΑ. Αν και ο όρος δεν είναι καινούργιος —οφείλεται στον κριτικό του πολιτισμού Mark Dery, και χρονολογείται από το 1993— τα τελευταία χρόνια ο αφροφουτουρισμός έχει ξεπεράσει την αρχική του έννοια που αφορούσε την επιστημονική φαντασία. Σήμερα αγκαλιάζει όλες τις τέχνες από την πλευρά της αφρικανικής διασποράς προσπαθώντας να οραματιστεί το μέλλον των Αφρικανών ως προς την πολιτική, την τεχνολογία, την τέχνη και την κουλτούρα, στο φως του οδυνηρού παρελθόντος τους. Αφροφουτουριστικά έργα θεωρούνται, για παράδειγμα τα μυθιστορήματα των Samuel R. Delany και Octavia Butler, τα εικαστικά του Jean-Michel Basquiat και του Angelbert Metoyer και οι φωτογραφίες της Τζαμαϊκανής Renée Cox. Στη μουσική, αναδρομικά, αφροφουτουριστής χαρακτηρίστηκε ο George Clinton, οι μπάντες Parliament and Funkadelic, αλλά ακόμα και ο Jimi Hendrix στο «Electric Ladyland» και στο instrumental «Third Stone from the Sun». Γενικά, η ηλεκτρονική μουσική, οι «μαύροι» ήχοι του σύμπαντος —που χρησιμοποίησαν ο Μάιλς Ντέιβις και ο Χέρμπι Χάνκοκ— ήταν η αρχή του κινήματος που τότε δεν είχε αποκτήσει ακόμη όνομα. Το 1975, ο Ιάπωνας καλλιτέχνης Tadanori Yokoo χρησιμοποίησε στοιχεία επιστημονικής φαντασίας για να απεικονίσει έναν προηγμένο πολιτισμό του μέλλοντος στον σχεδιασμό του εξωφύλλου για το λάιβ άλμπουμ «Agharta» του Μάιλς Ντέιβις: κάπου εκεί πρέπει να τοποθετήσουμε τη γέννηση του αφροφουτουρισμού. Ακολούθησαν παραγωγοί ρέγκε όπως ο Lee «Scratch» Perry και ο Scientist, καλλιτέχνες χιπ-χοπ όπως οι Afrika Bambaataa και Tricky, ηλεκτρονικοί μουσικοί σαν τον Larry Heard, τον A Guy Called Gerald, τον Juan Atkins και τον Jeff Mills, ενώ μια νεότερη γενιά καλλιτεχνών δημιούργησε mainstream αφροφουτουριστική μουσική — για παράδειγμα, η Janelle Monáe, οι Outkast, η Missy Elliott και η Erykah Badu.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο Mark Dery σε ένα άρθρο με τίτλο «Black to the Future», σχολίαζε την αφροαμερικανική επιστημονική φαντασία ως έναν τρόπο εξέτασης της θεματικής των μαύρων που καλύπτει θέματα αποξένωσης και φιλοδοξίες για ένα ουτοπικό μέλλον. Η ιδέα του «εξωγήινου» ή του «άλλου» είναι ένα στοιχείο που διερευνάται συχνά με τις προφανείς αναφορές στο παρελθόν της δουλείας και του ρατσισμού. Καθώς το κίνημα εξελίχθηκε, προσπάθησε να καλύψει το λεγόμενο «ψηφιακό χάσμα», το ότι οι φτωχοί Αφρικανοί είχαν περιορισμένη πρόσβαση στην τεχνολογία: πράγματι, από τη δεκαετία του 1990 έχουν αλλάξει πολλά. Μια νέα γενιά καλλιτεχνών έχει αγκαλιάσει τον αφροφουτουρισμό μέσω της μουσικής και της μόδας, συμπεριλαμβανομένης της Solange Knowles, της Rihanna, ακόμη και της Beyoncé. Η Erykah Badu, η Missy Elliott και η Janelle Monáe έχουν ενσωματώσει cyborgs και των μεταλλικά εικαστικά στο στιλ τους: π.χ. τα μουσικά βίντεο «Prime Time» και «Many Moons» της Janelle Monáe. Οι  επιρροές περιλαμβάνουν το Blade Runner και το Star Wars, αλλά και θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με τους μαύρους,  αφρικανικούς μύθους και λαϊκές δοξασίες. Καθώς ο αφροφουτουρισμός επεκτείνεται μέχρι τη Λιβερία, τη Νιγηρία και την Κένυα, συγκεντρώνει προ-νεωτερικά οράματα για το μέλλον, την τεχνολογία και την επιστήμη.

Ο αφροφουτουρισμός ενέπνευσε στην ταινία μεγάλου μήκους «Black Panther», ενώ η εταιρεία του Idris Elba και της Sabrina Dhowre έφτιαξε μια σειρά κινουμένων σχεδίων για ενήλικες η οποία απεικονίζει μια εποχή όπου η βιοτεχνολογία διευρύνει διαρκώς το χάσμα μεταξύ εχόντων και μη εχόντων. Η σειρά, την οποία περιέγραψαν ως «επιστημονική φαντασία αφροπανκ», συνέπεσε με την πέμπτη επέτειο του Κέντρου Αφροφουτουριστικών Σπουδών, που βρίσκεται στο Public Space One στo Αϊόβα Σίτι, το οποίο γιόρτασε με την έκθεση τεσσάρων αφροφουτουριστών καλλιτεχνών: Antoine Williams, Donté Hayes, Deborah Goffe και André M. Zachery. Το Κέντρο Αφροφουτουριστικών Σπουδών αντιλαμβάνεται τον όρο ως τον οραματισμό των μαύρων για το μέλλον της φυλής τους, το πώς αυτό το μέλλον συνδέεται με την επιστήμη, την τεχνολογία και τις νέες ανακαλύψεις, καθώς και το πώς κομμάτια της μαύρης ιστορίας διαμορφώνουν τη μοίρα της ανθρωπότητας.

Μια από τις εργασίες του Κέντρου στο Αϊόβα Σίτι είναι να τεκμηριώνει αναδρομικά διάφορα ιστορικά περιστατικά της αφροφουτουριστικής εμπειρίας και πρακτικής και να τα ενσωματώνει στον κανόνα. Για παράδειγμα, οι ανθολογίες «Dark Matter» που επιμελήθηκε ο Sheree Thomas περιλαμβάνουν σύγχρονη μαύρη επιστημονική φαντασία, φέρνουν στο προσκήνιο τον «Αόρατο Άνθρωπο» και ανακαλύπτουν ξανά παλαιότερα έργα του W. B. Du Bois, του Charles W. Chesnutt και του George S. Schuyler. Είναι σαφές ότι το πασίγνωστο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του 1952 του Ralph Ellison, «Invisible Man», πρέπει να θεωρηθεί πρόδρομος της αφροφουτουριστικής λογοτεχνίας. Οι επίγονοι του Ellison είναι, μεταξύ άλλων, η Nancy Farmer, που κέρδισε το βραβείο Newbery για το αφροφουτουριστικό μυθιστόρημά της για νέους «The Ear, the Eye, and the Arm», ο Colson Whitehead, η Octavia Butler και ο Tim Fielder, γνωστός από το graphic novel «Infinitum: An Afrofuturist Tale».

Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί γιατί να διαχωρίζεται η «μαύρη επιστημονική φαντασία» και τα «μαύρα κόμικς» από το ευρύτερο σώμα της λογοτεχνίας. Η απάντηση είναι μάλλον το ότι υπάρχει μια «μαύρη» παράδοση, μια κληρονομιά μαγικού ρεαλισμού που ίσως δημιουργεί ιδιαιτερότητες. Εξάλλου, πάντοτε τίθεται το ζήτημα της «επανάστασης» φυλής και φύλου, καθώς και της ιστορικής αφήγησης, της αναθεώρησης της ιστορίας, της ανάκτησης των ταυτοτήτων ή των προοπτικών που έχουν χαθεί.