Άγρια ζωή: Κίνδυνοι και ηθικά διλήμματα

Τα ζώα και όχι μόνο τα σπάνια είδη τους, όπως ας πούμε ο λευκός ρινόκερος, απειλούνται με εξαφάνιση. Μεταξύ της λαθροθηρίας, της μπουλντόζας και της αυξανόμενης πίεσης της κλιματικής αλλαγής, έως και ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν αυτή τη στιγμή με εξαφάνιση, σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών του 2019. Με τέτοιο ρυθμό απώλειας ειδών δεν χρειαζόμαστε καν έναν αστεροειδή ή την αποκαλυπτική έκρηξη ενός ηφαιστείου για να έρθει η καταστροφή. Η επιστήμη βέβαια είναι εδώ για να βοηθήσει με όλο και πιο δημιουργικές πρακτικές, που όμως αποτελούν και δυνητικά επικίνδυνες παρεμβάσεις στη φύση.

Ένας νέος βόρειος λευκός ρινόκερος

Ο τρίτος και τελευταίος αρσενικός βόρειος λευκός ρινόκερος στη Γη, ο Σούνι, ήταν 20 και κάτι χρόνων –μεσήλικας σε ρινοκερίσια χρόνια– όταν μια ομάδα επιστημόνων τον αναισθητοποίησε προσεκτικά, του έβαλε έναν καθετήρα στο ορθό και του έκανε ένα ήπιο ηλεκτρικό σοκ σε νεύρα κοντά τον προστάτη, με αποτέλεσμα ο ρινόκερος να εκσπερματώσει στον ύπνο του. Το σπέρμα στη συνέχεια διαχωρίστηκε και καταψύχθηκε. Αυτός ο ρινόκερος, ονόματι Σούνι, γέρασε και τελικά πέθανε. Το ίδιο έκαναν και τα υπόλοιπα αρσενικά του είδους.

Σήμερα, τα μόνα επιζώντα μέλη είναι δύο θηλυκά σε ένα φυλάκιο στην Κένυα, η Νατζίν και η Φατού. Κανονικά, στην άγρια φύση, αυτό θα σήμαινε ότι το είδος θα εξαφανιζόταν αναπόφευκτα. Όμως ένας ανώτερος βιολόγος και πρωτοπόρος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε μεγάλα θηλαστικά στο  Ινστιτούτο Leibniz στο Βερολίνο, ο Δρ. Hildebrandt, έχει μια διαφορετική ιδέα. Η ομάδα του, η οποία συνέλεξε το σπέρμα του Σούνι, σχεδιάζει να το χρησιμοποιήσει για να κάνει ένα θαύμα: να επαναφέρει το είδος από το χείλος της εξαφάνισης. Χρησιμοποιώντας το σπέρμα θα γονιμοποιήσει ένα ωάριο που είχε συλλεχθεί από τα υπόλοιπα θηλυκά και μία παρένθετη μητέρα από διαφορετικό είδος ρινόκερου (επειδή η Νατζίν και η Φάτου έχουν προβλήματα με τις μήτρες τους) θα φέρει στον κόσμο έναν καινούργιο βόρειο λευκό ρινόκερο, μέχρι την άνοιξη του 2024. Οι δύο ρινοκερίνες θα είναι τότε λιγότερο μόνες.

Η νέα επιστήμη και οι μέθοδοί της

Οι επιστήμονες, όπως και με τον Σούνι, αποθηκεύουν κρυογονικά αναπαραγωγικά κύτταρα που συλλέγονται μέσω ηλεκτροεκσπερμάτωσης και τα χρησιμοποιούν για την εκτέλεση υποβοηθούμενης εγκυμοσύνης. Μεταφέρουν φυσικά ζώα σε ασφαλέστερα περιβάλλοντα με φορτηγά και αεροπλάνα, τα κρεμούν από ελικόπτερα, στέλνουν ρομπότ ή ντύνονται οι ίδιοι με κοστούμια για να μελετήσουν τα πιο ντροπαλά ζώα. Φτιάχνουν φίλτρα αγάπης και μιμούνται τελετουργικά ζευγαρώματος. Εξοντώνουν τα αρπακτικά είδη, σκορπίζουν δηλητηριασμένα λουκάνικα και ποντίκια από τα αεροπλάνα και στέλνουν ακόμα περισσότερα ρομπότ για έρευνα. Το πιο αμφιλεγόμενο, μελετούν πώς θα μπορούσαν να αλλάξουν τα γονίδια των άγριων ζώων είτε για να προσδώσουν αντίσταση στα κλιματικά σοκ είτε, εάν το εν λόγω ζώο είναι εισβολέας αρπακτικό, να προκαλέσουν σκόπιμα την κατάρρευση του πληθυσμού του. Είναι μια νέα εποχή της επιστήμης που, πέρα από τη διατήρηση ορισμένων οικοσυστημάτων, θέτει και σοβαρά ηθικά ερωτήματα.

Ποια είναι η σωστή λύση;

Παραδοσιακά, η διατήρηση αυτή ήταν ένα παιχνίδι απομόνωσης των άγριων οικοτόπων κρατώντας μακριά τους λαθροκυνηγούς και τις κατασκευαστικές εταιρείες. Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό, με την ιλιγγιώδη ταχύτητα του ρυθμού της παγκόσμιας ανάπτυξης. Χρειάστηκε οι οικολόγοι να σκεφτούν ριζοσπαστικά, και όσο υψηλότερος ήταν ο κίνδυνος για τη χλωρίδα και την πανίδα, άλλο τόσο ήταν (και είναι) ο κίνδυνος λάθους. Υπάρχει μία μακρά ιστορία πολύ κακών αποφάσεων από ανθρώπους που ήταν πολύ παθιασμένοι με τις λύσεις τους.

Ένα διαβόητο παράδειγμα διατήρησης που πήγε στραβά όπως θυμούνται οι New York Times είναι η περίπτωση του «ρόδινου λύκου», ενός σαλιγκαριού 10 εκατοστών που εισήχθη στη Χαβάη τη δεκαετία του 1950 από τη Φλόριντα με τη θεωρία ότι θα έτρωγε και θα έλεγχε την εξάπλωση των χωροκατακτητικών αφρικανικών χερσαίων σαλιγκαριών. Αντ’ αυτού, ο «ροζ λύκος» ανέπτυξε όρεξη για ιθαγενή σαλιγκάρια και άλλα γαστερόποδα και οδήγησε το ένα τρίτο των ιθαγενών ειδών στην εξαφάνιση.

Εάν αυτό μπορεί να συμβεί απλώς με την εισαγωγή ενός νέου είδους σε ένα ευαίσθητο οικοσύστημα, τι θα μπορούσε να συμβεί εάν οι επιστήμονες εισήγαγαν, όπως έχουν προτείνει ορισμένοι, ένα νέο γονίδιο; Προς το παρόν η τεχνολογία αιχμής αναζητά τρόπους επεξεργασίας του DNA για να διαδοθεί γρήγορα μια προσαρμοσμένη μετάλλαξη μέσω διαδοχικών γενεών σε έναν πληθυσμό. Κάτι που μπορεί να έχει καταστροφικούς στόχους που θα οδηγήσουν στην αφάνιση του πληθυσμού κάποιου είδους αν, για παράδειγμα, γεννηθούν άγονοι απόγονοι ή μόνο θηλυκά. Αν και οι επιστήμονες ασχολούνται με γενετικές τεχνικές που θα μπορούσαν να περιορίσουν την ικανότητα μιας γονιδιακής μονάδας να εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα, μια απόφαση σήμερα από οποιονδήποτε οικολόγο να ξεκινήσει μια γονιδιακή κίνηση θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο αμέτρητα παγκόσμια οικοσυστήματα.

Αυτή τη στιγμή περισσότεροι από 100 επιστήμονες εργάζονται για να εντοπίσουν τα hot spots υψηλής ποικιλομορφίας στην Καλιφόρνια, για να δοθεί προτεραιότητα για προστασία ή να ενισχυθούν προγράμματα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Κάτι παρόμοιο γίνεται στον Μεγάλο Κοραλλιογενή Ύφαλο όπου γονίδια  κάνουν τα κοράλλια πιο ανθεκτικά στην άνοδο της θερμοκρασίας των ωκεανών με την ιδέα ότι οι πληθυσμοί με αυτά τα γονίδια θα μπορούσαν να τεθούν σε προτεραιότητα για διατήρηση. Οι επιστήμονες λένε ότι δεν θέλουν να παίξουν τον Θεό, απλώς αφαιρούν τη διαδικασία φυσικής επιλογής «από τον αυτόματο πιλότο». Ο ρόλος των βιολόγων ως διαχειριστών των οικοσυστημάτων, είναι να προβλέψουν πώς η ζωή θα βρει τον δρόμο της και να φροντίσουν να κάνουν ό,τι μπορούν για να το διευκολύνουν.

Η αστική κιβωτός

Τα τελευταία χρόνια πολλά μη ιθαγενή των μεγάλων πόλεων άγρια είδη έρχονται σε στενότερη επαφή με τον άνθρωπο καθώς φιλοξενούνται εκεί – παράδειγμα, απειλούμενοι μεξικάνικοι παπαγάλοι που τώρα συρρέουν γύρω από το Λος Άντζελες έως δεκάδες μη ιθαγενή είδη ερπετών που γλιστρούν γύρω από το Μαϊάμι. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ακόμα και την εμφάνιση άγριων αλεπούδων και αγριογούρουνων στα προάστια μεγάλων ελληνικών πόλεων. Ακόμα και τα αστικά δάση, αν το σκεφτεί κανείς, δεν έχουν πια ούτε ένα δέντρο αυτοφυές. Αυτές οι, μέχρι τώρα τυχαίες διεισδύσεις, θα μπορούσαν να είναι μέρος ενός σκόπιμου σχεδιασμού, υποστηρίζουν οι επιστήμονες.

Με τους φυσικούς βιότοπους να μειώνονται, μπορεί να εξεταστεί το ενδεχόμενο μετεγκατάστασης ορισμένων απειλούμενων ειδών (ίσως όχι των φιδιών, δυστυχώς, που οι άνθρωποι δεν τα αγαπούν) μέσα σε «αστικές κιβωτούς». Οι πόλεις μπορούν να τα φιλοξενήσουν σε πάρκα, αυλές, στέγες, προεξοχές και υδάτινα σημεία. Το μόνο που χρειάζεται είναι να σπάσουμε το τεχνητό ψυχολογικό φράγμα και αντί «να πηγαίνουμε» στην άγρια ζωή, να αποφασίσουμε ότι είμαστε μέρος της.

Σαν υπεύθυνοι της παγκόσμιας κρίσης εξαφάνισης ας έχουμε την ηθική ευθύνη να προστατεύσουμε είδη που έχουμε θέσει σε κίνδυνο και όχι μόνο για αλτρουιστικούς λόγους αλλά και ανθρωπιστικού συμφέροντος. Οι πιο επιτυχημένες τέτοιες προσπάθειες, ήδη, είναι εκείνες που ενσωματώνουν τις τοπικές κοινωνίες, δίνοντας στους ανθρώπους που ζουν κοντά σε απειλούμενα ζώα ένα μερίδιο στην ευημερία τους και την ευθύνη για το πώς τα ζώα προστατεύονται. Χωρίς τη διατήρηση των οικολογικών συστημάτων δεν θα μπορούμε να τρώμε, να πίνουμε, να αναπνέουμε.

Και προς το παρόν ο πλανήτης Άρης είναι ακόμα πολύ μακριά για εμάς.

Όσο για τον Δόκτορα Hildebrandt τρέχει με τον χρόνο και για έναν άλλο λόγο. Το μελλοντικό μωρό δεν χρειάζεται τη Νατζίν και τη Φατού για να γεννηθεί, αλλά τις χρειάζεται να του μάθουν πώς να είναι ένας βόρειος λευκός ρινόκερος.