Όψεις της προσωπολατρείας

Η πολύωρη αναμονή των Άγγλων για να αποτίσουν φόρο τιμής στο φέρετρο της Ελισάβετ, έφερε στο νου μου μια επίσκεψη στο Μαυσωλείο του Δημητρόφ στη Βουλγαρία, κατά τη διάρκεια οικογενειακών διακοπών όταν ήμουν παιδί. Θυμάμαι ακόμα το σοκ που είχα υποστεί και το κλάμα της μικρότερης αδερφής μου. Ήταν άλλωστε μια εποχή που τα Μαυσωλεία ευδοκιμούσαν στις χώρες που βρίσκονταν στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης.

Μπορεί το Μαυσωλείο του Δημητρόφ να γκρεμίστηκε το 1999, αλλά ας μην ξεχνάμε πως το περίφημο Μαυσωλείο όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα το ταριχευμένο σώμα του Βλαντιμίρ Λένιν στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας, δέχεται ετησίως εκατοντάδες επισκέπτες που επιθυμούν να αποτίσουν φόρο τιμής στον πρώτο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης που πέθανε πριν ένα σχεδόν αιώνα, τον Γενάρη του 1924.

Φαίνεται ότι η προσωπολατρεία, καθώς και η διατήρηση κάποιων ωραιοποιημένων μύθων με κάθε δυνατό τρόπο, αποτελούν χαρακτηριστικό τόσο των κομμουνιστικών καθεστώτων όσο και κάθε χώρας που σε μικρό ή μεγάλο βαθμό έχει στηρίξει τη συνοχή και την εθνική της ταυτότητα στον -για πολλούς ξεπερασμένο- θεσμό της Βασιλευομένης Δημοκρατίας.

Η παρουσία της Ελισάβετ παρείχε σε πολλούς Άγγλους μια αίσθηση συνέχειας και συναισθηματικής σταθερότητας. Τα γεγονότα που σημάδευαν τον βίο των μελών της βασιλικής οικογένειας αποτελούσαν ορόσημα και για τη ζωή των απλών ανθρώπων, δίνοντάς τους την εντύπωση πως μετείχαν σε μία σημαντική διαδικασία που τους αφορούσε όλους.

Για τους περισσότερους Βρετανούς η παρουσία της Ελισάβετ ως Βασίλισσας, πλήρης συμβόλων και γενεαλογικών διαπιστευτηρίων, δεν ήταν κάτι αφηρημένο και θεωρητικό αλλά κάτι που πραγματώθηκε στον ιστορικό χρόνο. Γι’ αυτό και στο πρόσωπό της αποκρυσταλλώθηκε η πίστη των υπηκόων της πως ανήκουν σε μία κοινότητα με κοινές αρχές και παραδόσεις που εκτείνεται στον χρόνο.

Κάτι ίσως που δεν είναι εύκολα κατανοητό, λόγω του βαρύγδουπου ύφους με το οποίο καλύπτονται τα πρόσφατα γεγονότα από τα ελληνικά τηλεοπτικά κανάλια, είναι ότι η στάση των περισσότερων Βρετανών προς τη βασιλική οικογένεια μπορεί να περιέχει σεβασμό, αλλά δεν έχει ίχνος σοβαροφάνειας. Αντιθέτως, η βασιλική οικογένεια ήταν αγαπημένος στόχος σατυρικών εκπομπών, κωμικών σόου και προκλητικών ανεκδότων.

Αυτή η σατυρική διάθεση προς την βασιλική οικογένεια μπορεί να υπονόμευε την πίστη στον απαρχαιωμένο θεσμό της μοναρχίας, καθιστούσε όμως την Ελισάβετ ένα εξαιρετικά οικείο μέρος της καθημερινότητας μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας, όπως είναι κατ’ εξοχήν η σύγχρονη Βρετανία. Η Λίλιμπεθ -ακριβώς επειδή ένιωθαν την ελευθερία να τη θαυμάζουν αλλά και να την διακωμωδούν-, είχε καταλάβει στη φαντασία πολλών Βρετανών τη θέση μέλους της ευρύτερης οικογένειάς τους.

Θυμάμαι το πλήθος που είχε συγκεντρωθεί για να υποδεχθεί την βασιλική άμαξα που διέσχιζε τους δρόμους του Εδιμβούργου ένα καλοκαιρινό απόγευμα του 1999, κατά τη διάρκεια των εγκαινίων του νέου Κοινοβουλίου της Σκωτίας. Αν και οι Σκωτσέζοι ελάχιστη αγάπη θρέφουν για τον βρετανικό θρόνο, επεφύλασσαν πάντα θερμή υποδοχή στην Ελισάβετ, ως εάν να επρόκειτο για σταρ του κινηματογράφου. Άλλωστε εκείνο το απόγευμα τον πραγματικό ενθουσιασμό του πλήθους προκάλεσε η εμφάνιση ενός εντυπωσιακού άντρα με βαριά σκωτσέζικη προφορά, παραδοσιακό κιλτ, και θερμό χαμόγελο: του Σον Κόνερι.    

Επί 70 χρόνια η Ελισάβετ της Αγγλίας λειτουργούσε κυρίως ως το σημείο αναφοράς πρωτοκόλλων, τελετουργικών, παρελάσεων και εθίμων – απ’ ό,τι καταδεικνύει το πολυπληθές ποτάμι ανθρώπων κάθε καταγωγής και κοινωνικής τάξης που περιμένουν υπομονετικά προκειμένου να πλησιάσουν τη σορό της. Αυτόν τον ρόλο εξακολουθεί να εξυπηρετεί ακόμα και μετά τον θάνατό της.