Ανταπόκριση από το Λονδίνο - Το λαϊκό προσκήνυμα της σορού της βασίλισσας Ελισάβετ Β
Τρίτη βράδυ, 7 μ.μ.
Το μετρό του Λονδίνου είναι περιέργως ήρεμο. Το μόνο που ξενίζει το μάτι είναι οι μαύρες ομπρέλες. Σύμφωνα με τον αστικό μύθο –που έχει μια δόση αλήθειας– οι Βρετανοί δεν κουβαλάνε ποτέ ομπρέλα: η βροχή είτε θα αιωρείται με τη μορφή αδύναμου σπρέι, είτε θα σε βρίσκει οριζόντια και με δύναμη λόγω του αέρα. Οι περισσότεροι συνήθως την αγνοούν. Αυτή τη φορά όμως οι άνθρωποι στο μετρό κρατάνε ομπρέλα, το οποίο σημαίνει ότι σκοπεύουν να κάτσουν στη βροχή για ώρα.
Μπαίνω στη γραμμή Μπεϊκερλού. Έχοντας μελετήσει τη διαδρομή της νεκροφόρας από το αεροδρόμιο Νόρθολτ στα δυτικά προάστια του Λονδίνου μέχρι το παλάτι του Μπάκινγχαμ, και με βάση την (σε πραγματικό χρόνο επικαιροποιημένη) κατάσταση στους σταθμούς του μετρό, κρίνω ότι τις μεγαλύτερες πιθανότητες τις έχω αν βγω στο Πάντινγκτον και περπατήσω μέχρι τις παρυφές του Χάιντ Παρκ.
Στρίβω στη γωνία της Σπρινγκ Στριτ και συνειδητοποιώ ότι δεν θα χρειαστεί να φτάσω καν μέχρι το Χάιντ Παρκ. Η αστυνομία έχει ήδη τοποθετήσει φορητά κιγκλιδώματα σε ένα μεγάλο κομμάτι της διαδρομής στο κεντρικό Λονδίνο, ο κόσμος έχει ήδη αρχίσει να συγκεντρώνεται, ενώ ένας αστυνομικός βρίσκεται σε κάθε πλευρά του δρόμου ανα 10 μέτρα. Πάνω στη μικρή πλατεία του Σάσσεξ Γκάρντενς βρίσκω άδειο πεζοδρόμιο και πιάνω θέση. Όλοι κάθονται ακίνητοι και αμίλητοι σε βαθμό που παροτρύνει και τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Το θλιβερό χτύπημα της καμπάνας της τοπικής εκκλησίας κάθε 10 δευτερόλεπτα μάλλον τονίζει παρά διακόπτει την απόλυτη ησυχία. Η κατάνυξη θυμίζει Επιτάφιο τη Μεγάλη Παρασκευή σε κάποιο απόμερο εκκλησάκι σε ελληνικό νησί. Ομολογώ ότι δεν έχω ξαναβιώσει αντίστοιχη σκηνή στη ζωή μου στη μέση του Λονδίνου∙ μοιάζει βγαλμένη από στιλιζαρισμένη ταινία – ή ίσως από τον 20ό αιώνα, όταν ακόμα τα πλήθη μπορούσαν να στέκονται ήσυχα και ακίνητα∙ όταν εμείς τα άτομα μπορούσαμε ακόμα να υποτάσσουμε το εγώ στο εμείς και δεν είχαμε την ανάγκη της συνεχούς προσοχής των άλλων για να επιβεβαιώσουμε την αξία της ύπαρξής μας.
Στα κινητά μας τηλέφωνα βλέπουμε την αυτοκινητοπομπή να γλιστράει απρόσκοπτα στο δυτικό Λονδίνο – από μόνο του ένα αλλόκοτο, συναρπαστικό θέαμα, αφού οι πάντες γνωρίζουν ότι τίποτα και ποτέ δεν γλιστράει απρόσκοπτα στους δρόμους του Λονδίνου∙ τα πάντα είναι μονίμως φρακαρισμένα από την κίνηση και την εντελώς ακατάλληλη για τη σύγχρονη ζωή ρυμοτομία της αρχαίας πόλης. Πάντως μπροστά μας, στον δρόμο, η κίνηση συνεχίζεται, συσσωρεύεται και αδειάζει κανονικά, σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Είναι όμως τέτοιο το βάρος και η σημασία αυτού που πρόκειται να διαδραματιστεί σε λίγα λεπτά εδώ που μέχρι και οι οδηγοί των ταξί κοντοστέκονται και απορροφούν το σκηνικό. Οι διπλανοί μου έχουν αγχωθεί για το αν η αστυνομία θα καταφέρει να ελέγξει την κίνηση. Ο αστυνομικός χαμογελάει και τους απαντάει με ήρεμη αυτοπεποίθηση: δεν υπήρχε ποτέ θέμα του να κλείσουμε εντελώς τους δρόμους∙ όλα θα γίνουν με κυλιόμενη παύση της κυκλοφορίας σε κάθε διασταύρωση∙ «αν μας βλέπετε εμάς χαλαρούς, τότε μπορείτε να είστε και εσείς χαλαροί∙ όλα θα πάνε καλά».
Όλα θα πάνε καλά γιατί αυτό που συμβαίνει τώρα είναι μια ασύλληπτης έκτασης χορογραφία, ενός θιάσου δεκάδων χιλιάδων αξιωματικών της αστυνομίας, της τροχαίας, των υπηρεσιών ασφαλείας, του στρατού, νοσοκομείων, πυροσβεστικών, τοπικής αυτοδιοίκησης, υπηρεσιών καθαριότητας, εθελοντών, υπουργείων, ΜΜΕ, της κυβέρνησης και του Παλατιού. Μια χορογραφία χωρίς προηγούμενο που έχει σχεδιαστεί χρόνια τώρα και που προβάρεται κάθε λίγους μήνες. Τίποτα, μα τίποτα, δεν είναι αφημένο στην τύχη ή στη συγκυρία. Όσο περνάει η ώρα, όσο σκοτεινιάζει, όσο συνειδητοποιούμε πόσο καλά σχεδιασμένα είναι τα πάντα, όσο βαραίνει η ατμόσφαιρα, όσο πλησιάζει εκείνη, νιώθουμε κι εμείς σαν να παίζουμε άθελά μας κάποιον αφανή ρόλο στη χορογραφία αυτή. Νιώθω τους παλμούς μου να ανεβαίνουν λες και θα βγω στη σκηνή.
Τη στροφή της πλατείας παίρνει ένα μεγάλο φορτηγό των υπηρεσιών του δήμου το οποίο καθαρίζει το οδόστρωμα (είπαμε, τίποτα δεν είναι αφημένο στην τύχη του). Μετά από λίγα λεπτά βλέπουμε τον κάθετο δρόμο να φωτίζεται από μπλε φάρους. Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, χωρίς την παραμικρή αναταραχή, και χωρίς να καταλάβουμε πώς έγινε αυτό, ο δρόμος μπροστά μας έχει αδειάσει από αυτοκίνητα, ενώ η κίνηση στον κάθετο συνεχίζεται κανονικά. Ένας μοτοσικλετιστής της τροχαίας σταματάει μπροστά στη διασταύρωση∙ ο επόμενος τον προσπερνάει και σταματάει στην επόμενη∙ η πομπή εμφανίζεται στηγωνία και αρχίζει να κάνει τον γύρο της τριγωνικής πλατείας∙ η καμπάνα χτυπάει∙ τα κινητά εμφανίζονται στα χέρια του κόσμου. Απ’ το κέντρο του μαύρου οχήματος ξεπηδάει μια εκτυφλωτική δέσμη κόκκινου και κίτρινου χρώματος – ο θυρεός της Βασίλισσας. Η Ελισάβετ περνάει από μπροστά μας. Ένα κύμα συγκίνησης ανεβαίνει από το στομάχι στο στήθος και μετά στον λαιμό.
Η νεκροφόρα της Ελισάβετ σχεδιάστηκε ειδικά για την περίσταση σε συνεργασία με την Jaguar. Η ίδια η Ελισάβετ ενέκρινε τα σχέδια ώστε τόσο η τζαμαρία στο πλάι και στην οροφή, όσο και ο εσωτερικός φωτισμός να επιτρέπει σε όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο να βλέπει το φέρετρο γιατί ήξερε ότι ο κόσμος ήθελε να την βλέπει. Η Ελισάβετ φέρεται να είχε πει ότι «αν φορούσα μπεζ, κανείς δεν θα με αναγνώριζε»∙ θεωρούσε χρέος και ρόλο της να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ορατή στον λαό της.
Ήταν η Ελισάβετ και ο Φίλιππος που ξεκίνησαν την παράδοση του walkabout –του περιπάτου ανάμεσα στα πλήθη– και οι ίδιοι που ξεπέρασαν κάθε ρεκόρ επισκέψεων, ταξιδιών και δημοσίων εμφανίσεων στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Η Ελισάβετ για 70 χρόνια ουσιαστικά δώρισε τη σωματική της ύπαρξη στο έθνος: ήταν πανταχού παρούσα, ακόμη και μετά τον θάνατο της, χωρίς όμως ποτέ να αφηγηθεί, να σχολιάσει ή να απαντήσει.
Επέτρεψε έτσι στην εικόνα της να γίνει ένας λευκός καμβάς στον οποίο οι πάντες – από τον επώνυμο στρατιώτη που έδωσε τη ζωή του στο Ιράκ και το Αφγανιστάν ή τον ανώνυμο μυστικό πράκτορα που θυσίασε τη δική του στο όνομα της, μέχρι τον τελευταίο πολίτη στο χωριό, και από τον Άντι Γουόρχολ και τους Σεξ Πίστολς μέχρι τον Λούσιαν Φρόϊντ και την Άνι Λίμποβιτς – να προβάλλουν πάνω της αυτά που ήθελαν να προβάλουν, ελεύθερα.
Ένας φίλος από την Ελλάδα αναρωτήθηκε εάν η αξία της μοναρχίας έγκειται στον ενωτικό ρόλο που παίζει για τον λαό. Σε μια εποχή πόλωσης, διάσπασης, ρευστότητας, μετάβασης, απομυθοποίησης και αμφισβήτησης –δηλαδή σε μια εποχή όπου ο κοινωνικός ιστός, οι συλλογικές ταυτότητες και οι έννοιες της κοινότητας και του χρέους δοκιμάζονται όσο ποτέ από την παγκοσμιοποίηση και την ψηφιοποίηση– η ύπαρξη ενός προσώπου που συμβολίζει την παράδοση, την αίσθηση του ανήκειν, και την ιστορική συνέχεια πριν και μετά τον βιολογικό κύκλο του ενός ατόμου, επιτελεί ρόλο υπαρξιακά σημαντικό: νοηματοδοτεί, σε ένα βαθμό, την ύπαρξή μας πέραν του εγώ.
Όταν δε το πρόσωπο αυτό είναι παρόν για τόσο μεγάλο –σχεδόν υπερφυσικό– χρονικό διάστημα (96 χρόνια ζωής, 70 χρόνια βασιλείας) και ταυτόχρονα το πιο διάσημο είδωλο σε όλη την υφήλιο, υποσυνείδητα καταλήγουμε να θεωρούμε δεδομένη και αυτονόητη την ύπαρξή του. Η εμφάνιση της νεκροφόρας μας φέρνει αντιμέτωπους με το αδιαμφισβήτητο και σοκαριστικό γεγονός του ότι τα πάντα είναι προσωρινά και φθαρτά.
Σε απόσταση 30 δευτερολέπτων πίσω από τη σορό της Ελισάβετ ακολουθεί η αυτοκινητοπομπή με την οικογένεια, το προσωπικό, τις υπηρεσίες ασφαλείας και –ναι– μια δεύτερη, άδεια νεκροφόρα σε περίπτωση που η πρώτη μείνει στον δρόμο. Αμέσως μετά οι μοτοσικλετιστές εξαφανίζονται όπως εμφανίστηκαν για να πιάσουν τις θέσεις τους στις μεθεπόμενες διασταυρώσεις. Η κίνηση των αυτοκινήτων επιστρέφει στους κανονικούς της ρυθμούς. Ο κόσμος μουδιασμένος κοιτιέται, ευχαριστεί τους αστυνομικούς και σιγά-σιγά παίρνει τον δρόμο της επιστροφής. Η ζωή συνεχίζεται.
Η κάλπη της Κυριακής θα καταδείξει αν 270 χρόνια μετά η γαλλική κοινωνία θα εξακολουθήσει να είναι εκείνο το «γαλατικό χωριό» με το παρεμβατικό αφήγημα.
27°
