«Δεν ήμουν παντρεμένος με τη χώρα – τη Ρωσία ή τη Σοβιετική Ένωση» έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, που σήμερα έφυγε σε ηλικία 91 ετών. «Ήμουν παντρεμένος με τη σύζυγό μου και εκείνο το βράδυ την πήγα στο νοσοκομείο. Ίσως ήταν η πιο κρίσιμη απόφαση στην πολιτική μου ζωή» έγραφε αναφερόμενος στα γεγονότα του 1991.
Μέχρι σήμερα πολλοί Ρώσοι περιφρονούσαν τον Γκορμπατσόφ, αναφέρει η Deutce Welle, ως «νεκροθάφτη» της Σοβιετικής Ένωσης. Ο οικονομολόγος Ρουσλάν Γκρίνμπεργκ, ο οποίος επισκέφθηκε στις 30 Ιουνίου τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στο νοσοκομείο, είχε δηλώσει πρόσφατα στο ρωσικό τηλεοπτικό δίκτυο Zvezda: «Μας χάρισε την ελευθερία, αλλά δεν ξέρουμε τι να την κάνουμε».
Από τις κρισιμότερες στιγμές κατά τη διάρκεια της ταραχώδους θητείας του στην ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η αντιμετώπιση του πραξικοπήματος της 19ης Αυγούστου 1991. Tη χρονιά εκείνη, και ενώ βρισκόταν στη θερινή προεδρική κατοικία στην Κριμαία, η αντιπολιτευόμενη πτέρυγα του Κ.Κ.Σ.Ε., υπό τον τότε αντιπρόεδρο Γενάντι Γιανάγιεφ, απαίτησε την παραίτησή του. Ο Γκορμπατσόφ αρνήθηκε και επέστρεψε στη Μόσχα. Οι πραξικοπηματίες είχαν αποτύχει, χάρη στην παράλληλη εξέγερση των δημοκρατικών στοιχείων στην πρωτεύουσα και σε άλλες μεγάλες πόλεις. Έχασε, όμως, τον έλεγχο του σοβιετικού πολιτικού συστήματος και υποσκελίστηκε από τον Μπορίς Γιέλτσιν. Τον Οκτώβριο του 1991 στη διάσκεψη της Μαδρίτης για την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή, η θέση του ήταν ήδη αποδυναμωμένη. Οι φυγόκεντρες τάσεις στην πολύκεντρη και πολυεθνική Ε.Σ.Σ.Δ. ενισχύονταν συνεχώς. Το Νοέμβριο του ίδιου έτους, επτά δημοκρατίες (ανάμεσά τους και η Ρωσία) αποφάσισαν την ίδρυση της Ένωσης Ανεξαρτήτων Κρατών, οπότε ο ρόλος του Γκορμπατσόφ περιορίστηκε στο συντονισμό της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής. Τον Δεκέμβριο εκπρόσωποι της Ρωσίας, της Λευκορωσίας και της Ουκρανίας, συναντήθηκαν για να ιδρύσουν την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διετέλεσε γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ, 1985-1991), πρόεδρος του Προεδρείου του Ανωτάτου Σοβιέτ (1989-1990) και πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ, 1990-1991).
Ποιος ήταν ο Γκορμπατσόφ
O Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ γεννήθηκε στις 2 Μαρτίου 1931 στο χωριό Πριβόλνογιε της περιοχής Κρασνογκβαρντέισκ, στην περιφέρεια Σταυρούπολης (Σταβροπόλ), από αγροτική οικογένεια. Το 1946 άρχισε να εργάζεται ως οδηγός γεωργικών μηχανημάτων και την ίδια χρονιά έγινε μέλος της Κομσομόλ (της νεολαίας του ΚΚΣΕ). Το 1952, φοιτητής στη Μόσχα, έγινε μέλος του ΚΚΣΕ και τον επόμενο χρόνο παντρεύτηκε τη Ραΐσα Τιταρένκο (1932-1999), που σπούδαζε φιλοσοφία. Το ζευγάρι απέκτησε μία κόρη, την Ιρίνα Μιχαίλοβνα (γ. 1957). Το 1955 αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Λομονόσοφ και το 1957 από το Ινστιτούτο Αγροτικής Οικονομίας της Σταυρούπολης με την ειδικότητα του γεωπόνου - οικονομολόγου.
Παράλληλα, ο Γκορμπατσόφ ανέπτυσσε έντονη κομματική δράση. Το 1955 έγινε πρώτος γραμματέας της Επιτροπής Πόλης της Κομσομόλ στη Σταυρούπολη, ύστερα δεύτερος και στη συνέχεια πρώτος γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής της Κομσομόλ. Τον Σεπτέμβριο του 1966 εκλέχθηκε πρώτος γραμματέας της Επιτροπής Πόλης του ΚΚΣΕ στη Σταυρούπολη, τον Αύγουστο του 1968 δεύτερος γραμματέας και τον Απρίλιο του 1970 εκλέχτηκε πρώτος γραμματέας της Περιφερειακής Επιτροπής Σταυρούπολης του ΚΚΣΕ. Από τότε η εξέλιξή του στην κομματική ιεραρχία ήταν ραγδαία. Το 1971 εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος, το 1978 γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής και το 1979 αναπληρωματικό μέλος του Πολιτικού Γραφείου. Τον Οκτώβριο του 1980 έγινε τακτικό μέλος του Πολιτικού Γραφείου και τον Μάρτιο του 1985, μετά το θάνατο του Κονσταντίν Τσερνιένκο, εκλέχθηκε γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ, στις 11 Μαρτίου 1985. Έως την εκλογή του στο ύπατο αξίωμα του κόμματος, που σήμαινε και την ανάληψη της εξουσίας στην αχανή Σοβιετική Ένωση, ήταν το νεώτερο μέλος του Πολιτικού Γραφείου.
Ο Γκορμπατσόφ ήδη από τους πρώτους μήνες της εξουσίας του άρχισε την ευρεία αναδιοργάνωση του κρατικού και κομματικού μηχανισμού με σκοπό την αύξηση της αποδοτικότητάς του. Στο εσωτερικό εγκαινίασε την πολιτική της «περεστρόικα» (αναδόμηση ή ανασυγκρότηση) στον οικονομικό και δημοσιοοικονομικό τομέα, στη διοίκηση και στις κοινωνικές υπηρεσίες, με προέκταση στην ιδεολογική σφαίρα και διακήρυξε την αρχή της «γκλάσνοστ» (διαφάνεια) σε όλες τις δημόσιες λειτουργίες. Η πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ τον Απρίλιο του 1986 φανέρωσε στον έξω κόσμο τις χτυπητές αδυναμίες του κομμουνιστικού συστήματος της χώρας του και ήταν το έναυσμα για να επιταχύνει το μεταρρυθμιστικό του έργο.
Στην εξωτερική πολιτική, ο Γκορμπατσόφ ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα για την αποκατάσταση καλών σχέσεων της Σοβιετικής Ένωσης προς όλες τις κατευθύνσεις, αρχίζοντας με τις σχέσεις ΕΣΣΔ - ΗΠΑ, για τη δημιουργία κλίματος διεθνούς ύφεσης, ειρήνης και συνεργασίας, με άμεσο στόχο, σε πρώτο στάδιο, τον περιορισμό του πυρηνικού οπλοστασίου των δύο υπερδυνάμεων.
Photo by Peter Turnley/Corbis/VCG via Getty Images/Ιdeal Image
Έκανε σημαντικές παραχωρήσεις σε ζητήματα αιχμής (έλεγχος και εγγυήσεις, δείγματα καλής θέλησης με μονομερείς πρωτοβουλίες και μορατόριουμ) και τολμηρές προτάσεις και ανοίγματα, για την αποκατάσταση του πνεύματος εμπιστοσύνης.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ υπήρξε ο καταλυτικός παράγοντας σε μία σειρά γεγονότων στα τέλη του 1989 και του 1990 που αναδιαμόρφωσαν τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης και σηματοδότησαν την αρχή του τέλους του Ψυχρού Πολέμου. Καθ 'όλη τη διάρκεια του 1989 εκμεταλλεύτηκε κάθε ευκαιρία για να εκφράσει την υποστήριξή του προς τους ρεφορμιστές κομμουνιστές στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, και, όταν τα κομμουνιστικά καθεστώτα σ’ αυτές τις χώρες κατέρρευσαν σαν ντόμινο στα τέλη του έτους, ο Γκορμπατσόφ αποδέχθηκε την πτώση τους. Όταν οι δημοκρατικά εκλεγμένες, μη κομμουνιστικές κυβερνήσεις, ήρθαν στην εξουσία στην Ανατολική Γερμανία, την Πολωνία, την Ουγγαρία και την Τσεχοσλοβακία, ο Γκορμπατσόφ συμφώνησε στη σταδιακή απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων από αυτές τις χώρες. Μέχρι το καλοκαίρι του 1990 είχε συμφωνήσει για την επανένωση της Ανατολικής με τη Δυτική Γερμανία και μάλιστα συμφώνησε στην ένταξη της ενωμένης Γερμανίας στο ΝΑΤΟ, τον μακροχρόνιο εχθρό της Σοβιετικής Ένωσης.
Το 1990 ο Γκορμπατσόφ τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τα εντυπωσιακά του επιτεύγματα στις διεθνείς σχέσεις. Ο σταδιακός εκδημοκρατισμός και η αποκέντρωση του πολιτικού συστήματος της χώρας οδήγησαν σε αναταραχές σε πολλές από τις συνιστώσες Δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης (π.χ. Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία και Ουζμπεκιστάν) και σε προσπάθειες για την επίτευξη ανεξαρτησίας από άλλες (π.χ. Λιθουανία). Με το ΚΚΣΕ να χάνει σταθερά το κύρος του, ο Γκορμπατσόφ επιτάχυνε τη μεταφορά εξουσιών από το κόμμα σε εκλεγμένους κυβερνητικούς θεσμούς.
Τον Μάρτιο του 1990, το Συνέδριο των Αντιπροσώπων του Λαού τον εξέλεξε στη νεοσύστατη θέση του Προέδρου της ΕΣΣΔ, με εκτεταμένες εκτελεστικές εξουσίες. Ταυτόχρονα κατάργησε το συνταγματικά καθορισμένο μονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας του ΚΚΣΕ και άνοιξε το δρόμο για τη νομιμοποίηση άλλων πολιτικών κομμάτων. Ο Γκορμπατσόφ παρότι πέτυχε να διαλύσει τις ολοκληρωτικές δομές του σοβιετικού κράτους, αποδείχθηκε λιγότερο πρόθυμος να απελευθερώσει τη σοβιετική οικονομία από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κράτους και αντιστάθηκε σε οποιαδήποτε αποφασιστική μετατόπιση προς την οικονομία της ελεύθερης αγοράς.
Αντιμέτωπος με την κατάρρευση της οικονομίας, την αυξανόμενη απογοήτευση των πολιτών και τη συνεχιζόμενη μετατόπιση της εξουσίας στις Δημοκρατίες, αναγκάστηκε να συμμαχήσει με τους συντηρητικούς του κόμματος και τους μηχανισμούς ασφαλείας του κράτους στα τέλη του 1990. Aυτό είχε ως αποτέλεσμα ο Γκορμπατσόφ και η οικογένειά του να κρατηθούν σε κατ’ οίκον περιορισμό από τις 19 έως τις 21 Αυγούστου 1991, κατά τη διάρκεια ενός σύντομου πραξικοπήματος το οποίο κατέρρευσε από τη σκληρή αντίσταση του Προέδρου της Ρωσίας Μπόρις Γέλτσιν και άλλων μεταρρυθμιστών που είχαν αναδειχθεί μέσα από την «γκλάσνοστ» και την «περεστρόικα».
Ο Γκορμπατσόφ ανέλαβε και πάλι τα καθήκοντά του ως πρόεδρος της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά η θέση του είχε πλέον αποδυναμωθεί. Συμμαχώντας με τον Γέλτσιν, εγκατέλειψε το Κομμουνιστικό Κόμμα, διέλυσε την Κεντρική Επιτροπή του και υποστήριξε μέτρα για την απαγκίστρωση της KGB και των ενόπλων δυνάμεων από τον έλεγχο του ΚΚΣΕ. Στις 25 Δεκεμβρίου 1991, ο Γκορμπατσόφ παραιτήθηκε από την προεδρία της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία έπαψε να υπάρχει την ίδια μέρα.
Η μετασοβιετική εποχή - Το κόμμα και οι διαφημίσεις
Το 1996 ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διεκδίκησε ως ανεξάρτητος την Προεδρία της Ρωσίας, αλλά συγκέντρωσε το πενιχρό 0,5% των ψήφων. Ωστόσο, παρέμεινε ενεργός στη δημόσια ζωή, ως ομιλητής και ως μέλος διαφόρων παγκόσμιων και ρωσικών δεξαμενών σκέψης. Το 2003 κέρδισε Γκράμι μαζί με τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, για τη συμμετοχή τους σ’ ένα δίσκο για παιδιά. Το 2006 συνεργάστηκε με τον ρώσο ολιγάρχη και πολιτικό Αλεξάντρ Λέμπεντεφ στην εξαγορά της εφημερίδας «Νόβαγια Γκαζέτα», που αντιπολιτεύεται το Κρεμλίνο. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2008, ανακοινώθηκε ότι ο Γκορμπατσόφ και ο Λέμπεντεφ θα ίδρυαν ένα νέο πολιτικό κόμμα, το οποίο τελικά έμεινε στα χαρτιά.
Στο βίντεο διάρκειας 1 λεπτού και 10 δευτερολέπτων εμφανίστηκε και η 10χρονη - τότε - εγγονή του Αναστασία, η οποία έτρωγε ένα κομμάτι πίτσα σε μία πιτσαρία. Ακριβώς δίπλα τους βρισκόταν μία οικογένεια, η οποία αναγνώρισε αμέσως τονΓκορμπατσόφ«Εξαιτίας του βρισκόμαστε στο χείλος της οικονομικής καταστροφής», είπε ο μεσήλικας πατέρας, που δεν ήταν ικανοποιημένος με το άνοιγμα των αγορών.«Εξαιτίας του έχουμε ελευθερία», ήταν η απάντηση του γιου του. Στο ίδιος μήκος κύματος και η μητέρα του.«Εξαιτίας του είμαστε ελεύθεροι να φάμε την πίτσα μας»,κατέληξε η μητέρα και η συζήτηση κάπου εκεί έκλεισε.Το μήνυμα της διαφήμισης ήταν ότι «η πίτσα ενώνει». Ο άλλοτεγενικός γραμματέας της Σοβιετικής Ένωσηςείχε υπεραμυνθεί της επιλογής του, λέγοντας ότι η πίτσα «δεν είναι μόνο τροφή, είναι κοινωνικοποίηση. Αν δεν έβλεπα ότι ωφελεί τους ανθρώπους, δεν θα είχα συμμετάσχει». Βέβαια, οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν υιοθέτησαν την άποψή του και σχολίαζαν δηκτικά ότι«σε λίγο θα διαφημίζει και σερβιέτες». Αυτές οι επιθέσεις τον ανάγκασαν να απαντήσει και να πει ότι«βρίσκομαι στη διαδικασία δημιουργίας μιας βιβλιοθήκης και ενός αρχείου της περεστρόικα και το έργο αυτό απαιτεί μεγάλα χρηματικά ποσά». Το 2007 ο Γκορμπατσόφ επανέλαβε το πείραμα και αυτή τη φορά εμφανίστηκε στη διαφημιστική καμπάνια του οίκου μόδας Luis Vuitton. Φωτογραφήθηκε στο εσωτερικό πολυτελούς λιμουζίνας, σκεφτικός και προβληματισμένος. Το μήνυμα της φωτογραφίας ήταν πολύ απλό: ο μεγάλος πολιτικός χρησιμοποιούσε βαλίτσες Luis Vuitton για τα ταξίδια του, που καθόριζαν το μέλλον του κόσμου. Μέσα στη βαλίτσα φαίνεται ένα περιοδικό. Ο τίτλος στο εξώφυλλο του περιοδικού που ξεπροβάλλει απ’ την ανοιχτή βαλίτσα γράφει στα ρώσικα: «Η δολοφονία του Λιτβινιένκο: Ήθελαν να παραδώσουν τον ύποπτο για 7 χιλιάδες δολάρια». Αναφερόταν στην υπόθεση του μυστικού πράκτορα Αλεξάντερ Λιτβινιένκο, που είχε διαφύγει στο Λονδίνο, ύστερα από αποκαλύψεις που ενέπλεκαν τον Βλάντιμιρ Πούτιν.
15°
