Bιβλίο του ισπανικού εμφυλίου αποκαλύπτει την κρυφή ιστορία των γυναικών δημοσιογράφων

Ένα νέο βιβλίο ρίχνει φως στην ελάχιστα γνωστή ιστορία σχεδόν 200 γυναικών δημοσιογράφων από 29 χώρες που κάλυψαν τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.

Ενώ ο Ernest Hemingway και ο Arthur Koestler ήταν μεταξύ των συγγραφέων που έκαναν το όνομά τους με ρεπορτάζ για τον πόλεμο, το 900 σελίδων Periodistas extranjeras en la Guerra Civil (Ξένες δημοσιογράφοι στον εμφύλιο πόλεμο) του Bernardo Díaz Nosty αποκαλύπτει την ιστορία 183 γυναικών των οποίων τα γραπτά έδωσαν μια νέα οπτική γωνία στη σύγκρουση του 1936-39, διαφορετική από τις ανδροπρεπείς και πολεμοχαρείς ιστορίες της ζωής στην πρώτη γραμμή.

Η Αμερικανίδα Martha Gellhorn είναι μία από τις λίγες γυναίκες δημοσιογράφους των οποίων το έργο που κάλυπτε τον πόλεμο είναι ευρέως γνωστό.

Οι γυναίκες ενδιαφέρθηκαν λιγότερο για "τη μάτσο ανταγωνιστικότητα της βίας", λέει ο Nosty, καθηγητής δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα.

Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος ήταν ο πρώτος στον οποίο παρατηρήθηκε ο αδιάκριτος αεροπορικός βομβαρδισμός αμάχων ως όπλο και οι επιπτώσεις του πολέμου στην καθημερινή ζωή των αμάχων και όχι των στρατιωτών ήταν αυτό στο οποίο οι γυναίκες έτειναν να επικεντρώνονται.

"Ο θάνατος δεν ήταν μόνο στην πρώτη γραμμή", λέει η Nosty, "αλλά και στην οπισθοφυλακή, χτυπώντας τους ανυπεράσπιστους, η προστασία και η επιβίωση των οποίων εξαρτιόταν κυρίως από τις γυναίκες".

"Υπάρχει ένας σιωπηλός ηρωισμός στον πόνο των ηλικιωμένων, των γυναικών και των παιδιών, ο οποίος δεν εμφανίζεται στα ρεπορτάζ από το μέτωπο. Ακόμη και όταν οι γυναίκες πήγαν στο μέτωπο, ανέφεραν από μια πιο ανθρώπινη σκοπιά το πώς υπέφεραν οι νέοι άνδρες, παρά τις μάχες".

Σύμφωνα με τον Nosty, η Γαλλίδα δημοσιογράφος Hélène Gosset, η οποία έγραφε για το L'Oeuvre, είπε ότι οι γυναίκες ήταν ειρηνιστές από τη φύση τους και ότι τα παιδιά που πέθαιναν καθημερινά στους βομβαρδισμούς "θυσιάζονταν στην τρέλα των ανδρών".

Ενώ οι γυναίκες προέρχονταν από όλο τον κόσμο, από τόσο μακρινές περιοχές όπως ο Καναδάς και το Περού, οι περισσότερες ήταν από τη Βρετανία (40) και τις ΗΠΑ (35), ακολουθούμενες από τη Γαλλία (24) και τη Γερμανία (13). Υπήρχαν από επτά από την Αργεντινή, την Αυστρία, την Ιταλία και τη Ρωσία.

"Πολλές από τις γυναίκες ήταν Εβραίες, πολλές ήταν μέλη του κομμουνιστικού κόμματος, ανάμεσά τους Γερμανοί και Ιταλοί εξόριστοι που ζούσαν στο Παρίσι και το Λονδίνο και που συμμετείχαν στον πόλεμο για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και κατά του ρατσισμού", λέει.

Τέτοια ήταν η περίπτωση της Gerda Taro, μιας πλούσιας Πολωνοεβραίας που αναγκάστηκε να διαφύγει από τη ναζιστική Γερμανία και η οποία πήγε στην Ισπανία ως φωτογράφος μαζί με τον σύντροφό της, Endre Ernö Friedmann, όπου δημοσίευσαν φωτογραφίες με το ψευδώνυμο Robert Capa.

Η Τάρο σκοτώθηκε σε ατύχημα κοντά στο τέλος του πολέμου, όταν την παρέσυρε ένα τανκ.

Μια άλλη ήταν η Ilse Wolff, μια Αυστριακή Εβραία που, αφού κάλυψε τον πόλεμο, πήγε στο Λονδίνο όπου έκανε αντιναζιστικές εκπομπές για το BBC.

"Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των γυναικών που ήρθαν είχαν πανεπιστημιακή μόρφωση και προέρχονταν από τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, ανήσυχες γυναίκες που ήθελαν να σπάσουν τις συμβάσεις", λέει η Nosty.

Μεταξύ των πολλών Άγγλων δημοσιογράφων ήταν και η Josie Shercliff, η οποία έγραφε για την Daily Herald με το όνομα José Shercliff. Στη συνέχεια έγινε ανταποκρίτρια των Times στη Λισαβόνα, όπου πιθανώς εργάστηκε και ως κατάσκοπος.

Η Kate Mangan, καλλιτέχνης και ηθοποιός, πήγε να ενταχθεί στις Διεθνείς Ταξιαρχίες, αλλά κατέληξε στο γραφείο Τύπου των δημοκρατικών στη Βαλένθια. Το Never More Alive, τα απομνημονεύματά της για την εποχή της στην Ισπανία, εκδόθηκε τελικά το 2020 με πρόλογο του ιστορικού του εμφυλίου Πολ Πρέστον.

Τη δεκαετία του 1930, οι γυναίκες απολάμβαναν μια στιγμή μεγαλύτερης ελευθερίας, λέει η Nosty, και έβλεπαν καθαρά τι είχαν να χάσουν αν επικρατούσε ο φασισμός. "Ήταν εκείνες που προειδοποιούσαν ότι αν ο φασισμός δεν ηττηθεί στην Ισπανία, θα μπορούσε να προκαλέσει έναν ευρωπαϊκό πόλεμο", λέει.

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πάνω από το 90% των γυναικών δημοσιογράφων δραστηριοποιούνταν σε δημοκρατικές ζώνες, οι οποίες ήταν και πιο προσιτές στα μέσα ενημέρωσης αλλά και είχαν πιο σύγχρονες απόψεις για τον ρόλο της γυναίκας. Οι περισσότερες έγραφαν επίσης για αριστερές ή κεντροαριστερές εκδόσεις.

Ωστόσο, ορισμένες ακολουθούσαν τη φρανκική γραμμή ότι ο πόλεμος διεξαγόταν από τη Μόσχα. Η Gertrude Gaffney, για παράδειγμα, η οποία έγραφε για την Irish Independent, είδε τον Φράνκο ως το αντίδοτο στην άθεη αποστολή του κομμουνισμού.

Η ανταποκρίτρια του Reuters Ντόρα Λέοναρντ έγινε η προσωπική καθηγήτρια αγγλικών του Φράνκο, ενώ έκανε εκπομπές στα αγγλικά για το κρατικό ραδιόφωνο της Ισπανίας μέχρι να συνταξιοδοτηθεί.