Ζωή και θάνατος του Αλ Ζαουάχρι

Ένας ακόμα αρχιτρομοκράτης βρήκε τον θάνατο μετά από μια δεκαετία ερευνών και καταδιώξεων. Τι θα γίνει τώρα; Κάποιος άλλος θα πάρει τη θέση του ως επικεφαλής της Αλ Κάιντα· κάποιος από εκείνους που, ενώ έχουν σε εμπλακεί πολύνεκρες τρομοκρατικές ενέργειες, κυκλοφορούν ελεύθεροι. Ο Ζαουάχρι είχε συλληφθεί και φυλακιστεί στην Αίγυπτο για τον ρόλο του στη δολοφονία του Αιγύπτιου Προέδρου Ανουάρ Σαντάτ, αλλά το 1984 αφέθηκε ελεύθερος. Στη συνέχεια, η καριέρα του στις ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις εκτοξεύτηκε: υπήρξε ήρωας της αιγυπτιακής ισλαμικής Τζιχάντ, υπηρέτησε ως εμίρης της και, καθώς φαίνεται, είχε συμμετάσχει στις βομβιστικές επιθέσεις στις πρεσβείες των ΗΠΑ το 1998 στην Κένυα και την Τανζανία. Το 2002 τα Ηνωμένα Έθνη τον κατηγόρησαν για τις βομβιστικές επιθέσεις στο Μπαλί, ενώ από τον Μάιο του 2011, οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν αμοιβή 25 εκατομμυρίων δολαρίων για πληροφορίες που θα οδηγούσαν στη σύλληψή του.

Όπως και ο Μπιν Λάντεν, ο Ζαουάχρι προερχόταν από εύπορη οικογένεια. Ο πατέρας, ο θείος του, οι παππούδες του ήταν γιατροί, διπλωμάτες και μελετητές του ισλάμ με ρίζες από τη Σαουδική Αραβία και σχέσεις με τον οίκο του Σαούντ. Η αδερφή του υπήρξε καθηγήτρια ιατρικής ογκολογίας στο Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου του Πανεπιστημίου του Καΐρου. Ο Ζαουάχρι σπούδασε ιατρική, υπηρέτησε τρία χρόνια ως χειρουργός στον αιγυπτιακό στρατό και στη συνέχεια άνοιξε μια κλινική κοντά στους γονείς του στη συνοικία Mάαντι της αιγυπτιακής πρωτεύουσας. Συμμετείχε από πολύ νέος στο ισλαμιστικό κίνημα: σε ηλικία 14 ετών, εντάχθηκε στους Αδελφούς Μουσουλμάνους και μαζί με άλλους τέσσερις μαθητές λυκείου, έφτιαξε έναν παράνομο πυρήνα με σκοπό την ανατροπή της κυβέρνησης και την ίδρυση ενός ισλαμικού κράτους. Το 1978, παντρεύτηκε την πρώτη του σύζυγο, Άζα Αχμέντ Νοουάρι, φοιτήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου: στον γάμο τους, ο οποίος τελέστηκε στο ξενοδοχείο Continental στην Πλατεία Όπερας, υπήρχαν ξεχωριστοί χώροι για άνδρες και για γυναίκες, καθόλου μουσική, φωτογραφίες ή ευθυμία γενικά. Η Άζα Νοουάρι σκοτώθηκε στο Αφγανιστάν από αμερικανικές δυνάμεις στα τέλη Δεκεμβρίου 2001, κατά τις επιθέσεις των αμερικανικών δυνάμεων: σε εναέριο βομβαρδισμό ενός κτιρίου που ελεγχόταν από τους Ταλιμπάν, η Νοουάρι βρέθηκε κάτω από τα συντρίμμια, αλλά ανησυχώντας για τη σεμνότητά της, αρνήθηκε να διασωθεί διότι οι άνδρες θα έβλεπαν το πρόσωπό της. Υπέκυψε στα τραύματά της την επόμενη μέρα. Στο ίδιο σπίτι σκοτώθηκε και ο γιος της, Μοχάμαντ. Ο Ζαουάχρι παντρεύτηκε τέσσερις γυναίκες και έγραψε ένα φυλλάδιο γύρω από τον ρόλο των γυναικών στην τζιχάντ: ήταν εναντίον της συμμετοχής τους σε επιχειρήσεις και έκανε έκκληση οι γυναίκες να μη βγαίνουν από το σπίτι και να μην ασχολούνται με τίποτα πέρα από την φροντίδα των ανδρών και των παιδιών.

Το 1985 ο Ζαουάχρι πήγε για προσκύνημα στη Μέκκα, και έμεινε στη Σαουδική Αραβία επί ένα χρόνο. Σε όλη τη δεκαετία του 1980 είχε διάφορες επαφές σε ισλαμικές χώρες, ενώ το 1993, ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου μίλησε σε πολλά τζαμιά στην Καλιφόρνια. Αν και ήταν γνωστός ως ύποπτος της συνωμοσίας για τη δολοφονία του Σαντάτ, έδινε ομιλίες στις ΗΠΑ και έκανε έρανο για «τα παιδιά του Αφγανιστάν» (συγκέντρωσε μόνο 2.000 δολάρια). Ίσως τον θεωρούσαν αβλαβή επειδή είχε δώσει πληροφορίες για τον σύντροφό του στην Τζιχάντ, τον Εσάμ Αλ-Καμαρί, οι οποίες οδήγησαν στη σύλληψη και εκτέλεση του Καμαρί στην Αίγυπτο. Το 1993, η σύνδεση του Ζαουάχρι και της Αιγυπτιακής Ισλαμικής Τζιχάντ με το Ιράν φέρεται ότι οδήγησε σε βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας με σκοπό τον θάνατο του Αιγύπτιου Υπουργού Εσωτερικών Χασάν αλ-Άλφι, του ανθρώπου που ηγούνταν της εκστρατείας κατά των ισλαμιστικών δολοφονιών στην Αίγυπτο. Αυτή η απόπειρα απέτυχε, όπως και η απόπειρα δολοφονίας του Αιγύπτιου πρωθυπουργού Άτεφ Σέντκι τρεις μήνες αργότερα, κατά την οποία ωστόσο τραυματίστηκαν 21 Αιγύπτιοι και σκοτώθηκε μια μαθήτρια. Ο Ζαουάχρι και ο αδελφός του ο Μοχάμαντ θεωρούνταν πρωταγωνιστές της ισλαμικής τρομοκρατίας στις δεκαετίες του 1990-2000, όπως π.χ. της επίθεσης του 1995 στην αιγυπτιακή πρεσβεία στο Ισλαμαμπάντ του Πακιστάν και της δολοφονίας της πρώην πρωθυπουργού του Πακιστάν Μπεναζίρ Μπούτο. Στο μεταξύ, ο Ζαουάχρι πρωτοστατούσε σε εκτελέσεις ισλαμιστών που θεωρούνταν προδότες της τζιχάντ στο Σουδάν, ενώ στήριζε τα τρομοκρατικά χτυπήματα κατά τουριστών στην Αίγυπτο. «Η Αίγυπτος δεν είναι τόπος γλεντιού, είναι ισλαμική γη. Θα έπρεπε να απαγορεύεται ο τουρισμός,» είπε μετά τη δολοφονία 62 επισκεπτών στο Λούξορ το 1997. «Φταίνε αυτοί που ήρθαν στην Αίγυπτο.»

Αν και ο Ζαουάχρι βρισκόταν στη λίστα των καταζητούμενων τρομοκρατών από το 1998, η συστηματική καταδίωξή του άρχισε μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Τότε οι Ταλιμπάν τού πρόσφεραν την αφγανική υπηκοότητα, όπως και στον Μπιν Λάντεν, τον Μοχάμεντ Ατέφ, τον Σαΐφ αλ-Αντλ και τον Σέιχ Ασίμ Αμπντουλραχμάν. Ο Zαουάχρι κυκλοφορούσε παραλλήλως με δύο πλαστά διαβατήρια, ένα ελβετικό και ένα ολλανδικό: με βάση το Αφγανιστάν, εκπαίδευε εθελοντές από ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και ένα μέρος από τα 500 εκατομμύρια δολάρια που διοχέτευσε η CIA στο Αφγανιστάν έφτασαν στην ομάδα του. Αν και ήταν αρχηγός της Αιγυπτιακής Τζιχάντ, τον περιέγραφαν ως «υπασπιστή» του Οσάμα Μπιν Λάντεν και εγκέφαλο της Αλ Κάιντα ήδη από το καλοκαίρι του 1998. Τότε εξέδωσε την κοινή φετουά με τον Οσάμα Μπιν Λάντεν την οποία ονόμασε «Παγκόσμιο Ισλαμικό Μέτωπο κατά των Εβραίων και των Σταυροφόρων». Ο Ζαουάχρι, όχι ο Μπιν Λάντεν, πιστεύεται ότι ήταν ο πραγματικός συντάκτης της φετουά. Λίγο πριν από την 9/11 η Αιγυπτιακή Ισλαμική Τζιχάντ συγχωνεύτηκε με την Αλ Κάιντα και ο Ζαουάχρι έγινε ο επιχειρησιακός διοικητής της Αλ Κάιντα ενώ ο Μπιν Λάντεν παρέμεινε το ιδεολογικό και στρατηγικό πρόσωπο της οργάνωσης μέχρι τον θάνατό του το 2011. Ο Ζαουάχρι διαδέχτηκε τον Μπιν Λάντεν και η Αλ Κάιντα επανέλαβε τη θέση της ότι το Ισραήλ είναι παράνομο κράτος και ότι δεν θα δεχθεί κανένα συμβιβασμό για την Παλαιστίνη.

Αν και πρόκειται για σουνίτη, ο Ζαουάχρι φέρεται να συνεργάστηκε με την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν για λογαριασμό της Αλ Κάιντα. Έχοντας μελετήσει την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 αναζήτησε εκπαίδευση από τους Ιρανούς για να αντιγράψει το κατόρθωμά τους εναντίον της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Δημοσίως, κατηγορούσε την ιρανική κυβέρνηση για «σιιτική συνεργασία με την Αμερική και το Ισραήλ» αλλά, σύμφωνα με τις πληροφορίες των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, εισέπραττε χρήματα από την Τεχεράνη με αντάλλαγμα πληροφορίες για τις κινήσεις των Αμερικανών στη Μέση Ανατολή. Στο μεταξύ, ταξίδευε, με τα πλαστά διαβατήρια στη Μαλαισία, στην Ταϊβάν, στη Σιγκαπούρη, στο Χονγκ Κονγκ και στην Τσετσενία όπου ήλπιζε να επανιδρύσει την Τζιχάντ.

Το όραμα  του Ζαουάχρι ήταν η απελευθέρωση «κάθε γωνιάς γης των Μουσουλμάνων που έχει γίνει αντικείμενο σφετερισμού και έχει παραβιαστεί, από το Kασγκάρ της Κίνας μέχρι την Ανδαλουσία και από τον Καύκασο μέχρι τη Σομαλία και την Κεντρική Αφρική κι από το Ανατολικό Τουρκεστάν μέχρι Μαρόκο. Στη διάρκεια της ζωής του χρησιμοποίησε το κανάλι al-Jazeera για να μεταδίδει μηνύματα βίντεο δικαιολογώντας τρομοκρατικά χτυπήματα και καταγγέλλοντας τους σιίτες, το Ισραήλ, τις ΗΠΑ, τη Βρετανία κτλ. To al-Jazeera φιλοξένησε κατά καιρούς εκκλήσεις του για ίδρυση ισλαμικού κράτους στο Ισραήλ, τζιχάντ εναντίον των Εβραίων και «εναντίον των αδερφών του Σατανά» όπως ονόμαζε τους πιο μετριοπαθείς ισλαμιστές.

Το τέλος του Αλ-Ζαουάχρι ήρθε στις 31 Ιουλίου 2022, λίγο μετά τις 6:00 π.μ. τοπική ώρα, σε επίθεση με drone στη συνοικία Σερπούρ της Καμπούλ. Τρεις είναι οι σημαντικότεροι υποψήφιοι διάδοχοί του. Κατ’ αρχάς, ο Αιγύπτιος Σαΐφ Αλ-Αντέλ ο οποίος θεωρείται μέλος της συνωμοτικής ομάδας για τη δολοφονία του Σαντάτ το 1981. Από το 1988 βρίσκεται στο Αφγανιστάν και δραστηριοποιείται παντού στον κόσμο. Ύστερα, έρχεται ο Γεζίντ Μεμπάρεκ από την Αλγερία ο οποίος βρίσκεται πίσω από τις εμφύλιες συγκρούσεις σε όλο το Σαχέλ, και ακολουθεί ο Μαροκινός Αμοντ Αλ-Ραχμάν Α-Μαγκρεμπί ο οποίος έχει σπουδάσει πληροφορική στη Γερμανία και ζει μεταξύ Αφγανιστάν και Πακιστάν.