Παλαιστίνη: Καθεστώς απαρτχάιντ;

Θορυβώδης διαμάχη ξέσπασε την περασμένη εβδομάδα στη γαλλική εθνοσυνέλευση όταν βουλευτές της Ανυπότακτης Γαλλίας μίλησαν για το «καθεστώς απαρτχάιντ» που έχει επιβάλει το Ισραήλ στους Παλαιστινίους. Παρότι η Ανυπότακτη Γαλλία χαρακτηρίζεται από κάποιου είδους αντισημιτισμό, η παρατήρηση περί απαρτχάιντ δεν είναι αβάσιμη. Στο μεταξύ, το περασμένο Σαββατοκύριακο, 300-400 Παλαιστίνιοι συγκεντρώθηκαν στην περιοχή του χωριού αλ Μουγκάγιερ, κοντά στη Ραμάλα, με ένα παλιό αίτημα: το τέλος του ισραηλινού εποικισμού. Στις συγκρούσεις που ξέσπασαν όταν Ισραηλινοί έποικοι και Παλαιστίνιοι άρχισαν να πετούν πέτρες ο ένας στον άλλον, σκοτώθηκαν τρεις νεαροί Παλαιστίνιοι: η κατάσταση είναι για μια ακόμα φορά εκρηκτική. Από τα τέλη Μαρτίου πάνω από 53 Παλαιστίνιοι έχουν χάσει τη ζωή τους στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, μεταξύ των οποίων η δημοσιογράφος του Al Jazeera, Σιρίν Αμπού Άκλεχ, που κάλυπτε μια ισραηλινή επιχείρηση στην Τζενίν. Την ίδια περίοδο, 19 Ισραηλινοί άμαχοι έχουν σκοτωθεί σε επιθέσεις Παλαιστινίων. Όπως συμβαίνει σε όλες τις cold cases, το παλαιστινιακό ζήτημα διχάζει τον κόσμο, αλλά λίγοι γνωρίζουν τι έχει συμβεί και τι συμβαίνει πίσω από τον πετροπόλεμο.

Το πρόβλημα είναι παλιότερο από την ίδρυση του Ισραήλ, αλλά το ότι το 1947 αναγνωρίστηκαν ως παλαιστινιακά δύο αποκομμένα εδάφη ―η Δυτική Όχθη και η Λωρίδα της Γάζας― περικυκλωμένα από το Ισραήλ ήταν πολύ κακή ιδέα. Νωρίτερα, η Παλαιστίνη είχε υπάρξει ανεξάρτητο έδαφος από τον Ιορδάνη ποταμό μέχρι τις ακτές της Μεσογείου: πριν από το 1947 οι Εβραίοι μιλούσαν για επιστροφή στην «Παλαιστίνη», θεωρώντας τη γη των προγόνων τους. Όμως, αυτή η επιστροφή ήταν αδύνατη διότι στα ιστορικά εδάφη των Εβραίων ζούσαν πια Άραβες μουσουλμάνοι: παρ’ όλ’ αυτά, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1947, τα Ηνωμένα Έθνη υιοθέτησαν ένα σχέδιο δημιουργίας δύο κρατών στη Παλαιστίνη, ενός αραβικού και ενός εβραϊκού, ενώ η Ιερουσαλήμ θα αποτελούσε ξεχωριστή οντότητα υπό την διοίκηση του ΟΗΕ. Το σχέδιο δέχτηκαν οι εκπρόσωποι των Εβραίων αλλά το απέρριψαν οι εκπρόσωποι των Αράβων. Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε το σχέδιο με αποτέλεσμα να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος: η διεθνής κοινότητα δεν είχε εκτιμήσει σωστά τον συσχετισμό των δυνάμεων. Στη συνέχεια, μετά την επίσημη ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ στις 14 Μαΐου 1948, οι γειτονικές αραβικές χώρες εισέβαλαν στην επικράτεια της Παλαιστίνης: έτσι ξεκίνησε ο πρώτος Πρώτος Αραβοϊσραηλινός πόλεμος που είχε στόχο τη δημιουργία μιας αραβικής Παλαιστίνης. Οι Άραβες ήταν σαφείς από την αρχή· δεν δέχονταν την ίδρυση του ισραηλινού κράτους. Αργότερα εκείνη τη χρονιά σχηματίστηκε μια εξόριστη Πανπαλαιστινιακή Κυβέρνηση την οποία αναγνώρισαν όλα τα αραβικά κράτη της εποχής εκτός από την Υπεριορδανία η οποία είχε καταλάβει και προσαρτήσει τη Δυτική Όχθη: μέχρι το 1967 η σημερινή Ανατολική Ιερουσαλήμ ήταν υπό ιορδανικό έλεγχο. Αν και η δικαιοδοσία της Πανπαλαιστινιακής Κυβέρνησης, σύμφωνα με τις τότε διακηρύξεις, περιελάμβανε όλη την επικράτεια της πρώην Βρετανικής Εντολής, η πραγματική δικαιοδοσία της περιοριζόταν στη Λωρίδα της Γάζας. Τον Ιούνιο του 1967 Το Ισραήλ κατέλαβε τη Γάζα και τη χερσόνησο του Σινά στην Αίγυπτο, τη Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ, καθώς και τα Υψίπεδα του Γκολάν που ανήκαν στη Συρία. Ο Πόλεμος των Έξι Ημερών ήταν παιχνιδάκι για τους Ισραηλινούς.

Το 1988 ο τότε Πρόεδρος της Οργάνωσης Απελευθέρωσης της Παλαιστίνης (PLO), Γιάσερ Αραφάτ, διακήρυξε την ίδρυση του παλαιστινιακού Κράτους, αλλά η Παλαιστίνη είχε ήδη γίνει cold case. Η στενή φιλία του Ισραήλ με τις ΗΠΑ και το ίδιο το μοντέλο ανάπτυξης της χώρας έδωσαν τεράστια ώθηση στο Ισραήλ που κατέκτησε πολύ υψηλό επίπεδο ζωής και άμυνας. Κάποιες προσπάθειες ειρήνευσης έγιναν αλλά ήταν αργά: ένα μεγάλο μέρος των Παλαιστινίων είχε κουραστεί από τη διπλωματία και είχε ολισθήσει στο φανατικό Ισλάμ και στην τρομοκρατία ―την οποία οι Άραβες είχαν δοκιμάσει στις δεκαετίες του 1960 και 1970. Αφού η Χαμάς έγινε το μεγαλύτερο κόμμα του κοινοβουλίου της Παλαιστίνης στις εκλογές του 2006, ξέσπασε σύγκρουση μεταξύ της Χαμάς και της Φατάχ («κόμμα παρατηρητής» στη Σοσιαλιστική Διεθνή), η οποία κατέληξε στην κατάληψη της Γάζας από τη Χαμάς το 2007. Δεν ήταν καλή είδηση: ο φανατικός αντισημιτισμός, το μίσος με το οποίο κινείται η Χαμάς δεν ωφέλησαν την παλαιστινιακή υπόθεση.

Οι Άραβες χειρίστηκαν λανθασμένα την αρχική απόφαση του ΟΗΕ και στη συνέχεια το Ισραήλ διέπραξε σοβαρό σφάλμα όταν επεκτάθηκε εδαφικά εις βάρος των Αράβων, εκτοπίζοντας περίπου 750.000 Παλαιστινίους. Η PLO κατάφερε πάντως να διεθνοποιήσει τους στόχους των Παλαιστινίων, αλλά παρά τις διπλωματικές επιτυχίες της ―για παράδειγμα, η Ιορδανία παραιτήθηκε των αξιώσεων της στη Δυτική Όχθη― δεν κατάφερε να στήσει to ενιαίο, ανεξάρτητο κράτος που ονειρεύονταν οι Παλαιστίνιοι. Όπως είπα, έγιναν κάποια βήματα: στις διαπραγματεύσεις για τις Συμφωνίες του Όσλο, η ΟΑΠ αναγνώρισε το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ και το Ισραήλ αναγνώρισε την ΟΑΠ ως εκπρόσωπο του παλαιστινιακού λαού. Για λίγο καιρό έμοιαζε ότι είχε ανοίξει ο δρόμος για τη λύση δύο κρατών και την αποδοχή της νομιμότητας του Κράτους του Ισραήλ. Τι πήγε στραβά; Ο ισραηλινός εποικισμός ήταν το πιο στραβό απ’ όλα.

Αφού το Ισραήλ κατέλαβε τη Δυτική Όχθη από την Ιορδανία και τη Λωρίδα της Γάζας από την Αίγυπτο, άρχισε να εγκαθιστά σε αυτά τα εδάφη Ισραηλινούς δημιουργώντας οικισμούς και αποκτώντας τον πολιτικό έλεγχο. Το 2005, μετά την εφαρμογή του σχεδίου μονομερούς απεμπλοκής του Ισραήλ, η Εθνική Αρχή της Παλαιστίνης απέκτησε τον πλήρη έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας (εκτός από τα σύνορά της, τον εναέριο χώρο και τα χωρικά της ύδατα), ενώ μετά την παλαιστινιακή πολιτική σύγκρουση το 2006, η Χαμάς ανέλαβε τον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας (είχε ήδη την πλειοψηφία στο παλαιστινιακό κοινοβούλιο) και η Φατάχ τον έλεγχο της Δυτικής Όχθης. Από το 2007, η Λωρίδα της Γάζας διοικείται από τη Χαμάς και η Δυτική Όχθη από τη Φατάχ. Αυτό είναι το δεύτερο μείζον πρόβλημα: ο διχασμός των Παλαιστινίων ο οποίος τους αποδυνάμωσε και αμαύρωσε την εικόνα τους στο εξωτερικό. Η διχόνοια είχε αποτέλεσμα την απώλεια πολλών φίλων.

Σε όλο αυτό το μπέρδεμα, προστίθενται τα οικονομικά και τα περιβαλλοντικά προβλήματα: η Λωρίδα της Γάζας αντιμετωπίζει ερημοποίηση, αλμυροποίηση του γλυκού νερού, ανεπαρκή επεξεργασία λυμάτων, υποβάθμιση του εδάφους, εξάντληση και μόλυνση των υπόγειων υδάτινων πόρων. Η Δυτική Όχθη αντιμετωπίζει τεράστια δυσκολία πρόσβασης στο γλυκό νερό λόγω της διαμάχης με το Ισραήλ. Όσο για την οικονομία είναι αδύνατον να προχωρήσει κάτω από τις δεδομένες συνθήκες πολιτικής ανωμαλίας, τρομοκρατίας ένθεν και ένθεν, ανασφάλειας και πλήθους περιορισμών για τους Παλαιστινίους ―τους οποίους οι βουλευτές της Ανυπότακτης Γαλλίας ονομάζουν «απαρτχάιντ».

Στις 31 Δεκεμβρίου 2014, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών καταψήφισε πρόταση για αποχώρηση του Ισραήλ από τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη και για τη διεθνή αναγνώριση της παλαιστινιακής ανεξαρτησίας έως το 2017. Οκτώ μέλη ψήφισαν υπέρ (Ρωσία, Κίνα, Γαλλία, Αργεντινή, Τσαντ, Χιλή, Ιορδανία, Λουξεμβούργο), αλλά οι ΗΠΑ και το Ισραήλ πέτυχαν να μη συγκεντρώσει τις ελάχιστες εννέα ψήφους που απαιτούνταν για να εγκριθεί. Η Αυστραλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες καταψήφισαν, ενώ άλλα πέντε κράτη απείχαν. Με λίγα λόγια, αν και σε επίπεδο αναγνώρισης της Παλαιστίνης ως κράτους έχει γίνει πρόοδος, έχει μόνο συμβολική σημασία. Στις 23 Δεκεμβρίου 2015, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε ψήφισμα με το οποίο απαιτούσε να περάσει στα χέρια της παλαιστινιακής κυβέρνησης η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων που βρίσκονται στα παλαιστινιακά εδάφη υπό ισραηλινή κατοχή: κάλεσε το Ισραήλ να σταματήσει την εκμετάλλευση και τη πρόκληση ζημιάς στους φυσικούς πόρους της Παλαιστίνης και κατηγόρησε τους Ισραηλινούς ότι θέτουν σε κίνδυνο τους φυσικούς πόρους της Παλαιστίνης κι ότι αποτελούν αιτία απώλειας εσόδων, αναγνωρίζοντας έτσι το δικαίωμα των Παλαιστινίων να ζητήσουν αποζημίωση για τις εκτεταμένες καταστροφές που έχουν προκληθεί. Η πρόταση εγκρίθηκε με 164 ψήφους υπέρ και 5 κατά: κατά ψήφισε ο Καναδάς, οι Ομόσπονδες Πολιτείες της Μικρονησίας, το Ισραήλ, οι Νήσοι Μάρσαλ και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αν δούμε από πιο κοντά όλες οι εξελίξεις από το 1947, συμπεραίνουμε ότι το παλαιστινιακό ζήτημα έχει γίνει cold case εξαιτίας της μεροληψίας των ΗΠΑ και του Καναδά, δύο χώρες που έχουν πεισθεί ότι ο παλαιστινιακός λαός «δεν υπάρχει» όπως είχε δηλώσει κάποτε η Μάργκαρετ Θάτσερ. Αυτό που επιδιώκει το Ισραήλ είναι η ενοποίηση όλων των εδαφών ως ισραηλινή επικράτεια και στάτους «Ισραηλινού Άραβα» για τους Παλαιστινίους. Οι Παλαιστίνιοι ωστόσο, ιδιαίτερα μετά από τόσες δεκαετίες συγκρούσεων, δεν μπορούν να δουν τον εαυτό τους στο ίδιο κράτος με τους Εβραίους οι οποίοι, εκτός του ότι έχουν διαφορετική θρησκεία και εθνοτική παράδοση, προτίθενται να τους επιβάλουν καθεστώς ανισότητας και διακρίσεων.

Το πρόβλημα οξύνεται από την έλλειψη ζωτικού χώρου για αμφότερες τις κοινότητες: ο πληθυσμός αυξάνεται με ταχύ ρυθμό· έχει πολλαπλασιαστεί από το 1900. Στην Παλαιστίνη η πληθυσμιακή πυκνότητα ξεπερνά τους 900 ανθρώπους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο: αν τη συγκρίνουμε με την πυκνότητα του πληθυσμού στον πλανήτη ―περίπου 27 άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο― διαπιστώνουμε ότι η περιοχή είναι επικίνδυνα συνωστισμένη.

Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε ότι οι μισοί σχεδόν Ισραηλινοί είναι υπέρ των δύο κρατών. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι το «σχεδόν»: επικρατεί η θέση του κόμματος Λικούντ το οποίο επηρεάζει τόσο το κεντρώο σιωνιστικό Κόμμα του Μέλλοντος όσο και το Καντίμα. Η ισραηλινή αριστερά, αν και στήριζε την ειρηνευτική διαδικασία αποδείχτηκε άτολμη: cold case γίνεται μια διεθνής υπόθεση όταν χάνεται η κατάλληλη στιγμή για την επίλυσή της.