Κάθε Ιούλη στη Λευκωσία

Κάθε χρόνο στις 20 Ιουλίου, ξυπνάω στις 5:30 πμ από τις επετειακές σειρήνες που χτυπά η Πολιτική Άμυνα και κοιτάζω από το παράθυρο προς τον βορρά, αναλογιζόμενη την εικόνα που έβλεπε τέτοια μέρα και ώρα η μητέρα μου, 26 χρόνων τότε (1974), από το παράθυρο του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, στο κέντρο της πόλης.

Εργαζόταν ως νοσηλεύτρια και το ξημέρωμα της τουρκικής εισβολής την είχε βρει στο νοσοκομείο από την προηγουμένη, σε νυχτερινή βάρδια. Ήταν μια περίεργα ήσυχη νύχτα μετά τις ταραχές του πραξικοπήματος τέσσερις μέρες πριν και κατά τις 5 το πρωί είχε πάει στο βορινό παράθυρο του τρίτου ορόφου για να τη χτυπήσει ο πρώτος αέρας και να συνέλθει από τη νύστα που φέρνει με την αυγή το νυχτέρι. «Κι εκεί που κοίταγα απέναντι, είδα κάτι να πέφτει από τον ουρανό. Συνειδητοποίησα πως ήταν αλεξιπτωτιστές. Κατέβηκα τροχάδην τον τρίτο όροφο, έφτασα στις Πρώτες Βοήθειες και λέω ξέπνοα ‘ήρθαν οι Τούρκοι’. Μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μάς ήρθαν και οι πρώτοι τραυματίες», αφηγήθηκε κάποτε σε μια εφημερίδα. Η εικόνα αυτή έχει από τότε στοιχειώσει τη θέα του Πενταδαχτύλου στα μάτια μου – κάθε φορά που κατεβαίνω από το απέναντι βουνό, φέρνω στον νου τους αλεξιπτωτιστές του ’74, να γεμίζουν τον ουρανό σαν τα μανιτάρια προτού πέσουν στον κάμπο της Μεσαορίας.

Η μάνα μου έκανε κοντά 25 χρόνια να μας μιλήσει για όσα έζησε -την εισβολή, το γεμάτο νεκροτομείο, τον όλμο που έπεσε δίπλα της, τις σφαίρες που διασταυρώνονταν μπροστά στο ασθενοφόρο όταν είχαν πάει να παραλάβουν τους νεκρούς και τραυματίες του ελληνικού Νοράτλας που έπεσε στο αεροδρόμιο Λευκωσίας-, ήταν μια άλλη 20^η Ιουλίου που άρχισε αυθόρμητα να μας τα αφηγείται σαν μονόλογο καθώς ανεβαίναμε στην εκκλησία του χωριού του πατέρα μου για να εκκλησιαστούμε. Ήμουν στην εφηβεία και τα αδέρφια μου είχαν ήδη ενηλικιωθεί, θυμάμαι το σοκ μου για όσα άκουγα και την απορία που δεν μας είχε μιλήσει όλα τα προηγούμενα χρόνια.

Χρόνια μετά από κείνο το πρωινό, όταν γνώρισα μια Ελληνίδα Εβραία που είχε επιζήσει του Άουσβιτς χάνοντας όμως όλη της την οικογένεια, που δε μίλησε για τα βιώματά της παρά μόνο όταν βγήκε στη σύνταξη γιατί νωρίτερα την είχαν φάει οι έγνοιες της επιβίωσης και της καθημερινότητας, κατάλαβα και την υπερδεκαετή σιωπή της μητέρας μου. Το τραύμα άμα δεν το φροντίσεις δεν φεύγει – αφήνει ένα σημάδι και κάθε τόσο, στην υγρασία ας πούμε, επιστρέφει και σου θυμίζει την αιτία του. Για τη μητέρα μου και πολλούς άλλους 20ρηδες του ’70 που είδαν τότε τα δεδομένα της ζωής τους να ανατρέπονται, η μνήμη της εισβολής δεν θεραπεύεται με τον χρόνο -κι ας νόμιζαν έτσι-, παρά μόνο επιστρέφει πιο επώδυνη κάθε Ιούλη στις επετείους, στον ήχο της σειρήνας -της κάθε σειρήνας, από τη Λευκωσία ως το Κίεβο- σάμπως να ψάχνει μέσα από την αφήγηση θεραπεία.

Κάθε χρόνο στις 20 Ιουλίου, αναλογίζομαι τον χρόνο που πέρασε και εδραίωσε τα «τετελεσμένα της εισβολής». Τις γενιές που γεννήθηκαν στον νότο χωρίς επαφή με τη γενέθλια γη των προγόνων τους στον βορρά – πώς να διεκδικήσουν επιστροφή στα χωριά τα εγγόνια των προσφύγων που έζησαν όλη τους τη ζωή στην πόλη της μετεγκατάστασης; Στις εφημερίδες οι αναγγελίες κηδείας γράφουν τόπο καταγωγής και τόπο αποδήμησης, «από την Κερύνεια, τέως κάτοικο Λευκωσίας» - μα ως πότε, άμα οι 20ρηδες του τότε είναι σήμερα στα προχωρημένα 70 τους και βαδίζουν προς τη δύση του βίου τους; Το 1974 οι φωτογραφίες ήταν ασπρόμαυρες και το ραδιόφωνο του ΡΙΚ ήταν η αποκλειστική πηγή άμεσης ενημέρωσης -εξ ου και ήταν από τα πρώτα σημεία που κατέλαβαν οι πραξικοπηματίες της απριλιανής χούντας-. Σήμερα, πριν καν συμβεί ένα γεγονός, υπάρχει άφθονη ενημέρωση και αντίδραση στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης – ικανή να το ανατρέψει.

Κάθε χρόνο τον Ιούλη προσπαθώ να εξηγήσω στους γιους μου τι σημαίνει η σειρήνα που ακούν το χάραμα. Και πια νιώθω πως είναι για αυτούς μια αφήγηση τόσο ξένη και μακρινή όσο ήταν για μένα στην ίδια ηλικία, τη δεκαετία του ’90, το «έπος του ‘40». Κι ας είναι τα σημεία του τότε διάσπαρτα γύρω μας – στις πόλεις, στα μνήματα και στις ψυχές μας.