Οι μαζικοί βιασμοί στην Ουκρανία είναι ένα επιπλέον όπλο της Ρωσίας

O Ουκρανός ψυχολόγος Spartak Subbota, συγγραφέας ενός βιβλίου με τίτλο «Πώς να αναγνωρίσουμε και να απαντήσουμε στη βία», ασχολείται από τον περασμένο Μάρτιο με τα θύματα βιασμού των Ρώσων στον πόλεμο της Ουκρανίας. Σύμφωνα με άρθρο του Joshua Yaffa στο περιοδικό New Yorker, πριν από τη ρωσική εισβολή o 30χρονος Subbota συνεργαζόταν με την ουκρανική αστυνομία για τον εντοπισμό βιαστών και δολοφόνων και είχε περιθάλψει γυναίκες που επιζούσαν από βίαιες επιθέσεις. Σήμερα, διαχειρίζεται τις επιπτώσεις εγκλημάτων που υπερβαίνουν το ατομικό επίπεδο, που αποτελούν εργαλείο και σύμβολο κυριαρχίας της Ρωσίας επί της Ουκρανίας. Στο πλαίσιο της ψυχολογικής συμβουλευτικής ακούει ιστορίες γυναικών που έπεσαν θύμα βιασμού από Ρώσους στρατιώτες οι οποίοι επιβάλλουν μια φρικτή και σκληρή οικειότητα με τις Ουκρανές ως μέσο τραυματισμού μιας ολόκληρης κοινωνίας.

Έχει αποκαλυφθεί εκστρατεία τρόμου στις περιοχές του Κιέβου, του Τσερνίχιβ, στην Μπούτσα και στο Ίρπιν με θύματα εκατοντάδες γυναίκες και παιδιά που φέρεται ότι έχουν υποστεί βιασμό. Σύμφωνα με τους New York Times, έχουν ήδη διερευνηθεί δεκάδες τέτοιες υποθέσεις: τον περασμένο μήνα, ξεκίνησε στο Κίεβο η πρώτη δίκη εναντίον ενός Ρώσου στρατιώτη για βιασμό ως έγκλημα πολέμου. Ο κατηγορούμενος φέρεται ότι εισέβαλε στο σπίτι μιας οικογένειας σε χωριό έξω από την πρωτεύουσα, σκότωσε τον πατέρα και βίασε τη μητέρα μπροστά στα μάτια του παιδιού της. Ο Subbota εργάζεται παράλληλα με το σύστημα της δικαιοσύνης, μιλώντας με θύματα, ακούγοντας τόσο φρικιαστικές  αφηγήσεις σαδισμού ώστε, όπως γράφει το περιοδικό New Yorker, να διακόπτει ο ίδιος τις συνεδρίες προκειμένου να συνέλθει. Ανάμεσα σ’ αυτές ήταν εκείνη μιας γυναίκας που την ανάγκασαν να γίνει μάρτυρας του βιασμού της κόρης της και μιας άλλης που την αιχμαλώτισαν σε ένα υπόγειο όπου τη βίαζαν κατ’ εξακολούθηση επί τέσσερις ημέρες μισή ντουζίνα Ρώσοι στρατιώτες. Αν και ο Subbota έχει πείρα από δολοφονίες και σαδιστές δολοφόνους, το «κακό» με το οποίο ήρθε σε επαφή στον πόλεμο ήταν πρωτοφανές. Οι Ρώσοι στρατιώτες βιάζουν γυναίκες σε ομάδες, με συμπεριφορά αγέλης που τους απελευθερώνει εν μέρει από την ευθύνη και τους περιορισμούς. «Η επίδραση του πλήθους, συν το ότι πολλοί επιτιθέμενοι έχουν καλυμμένα τα πρόσωπά τους, δημιουργούν μια αύρα ανωνυμίας, αφαιρώντας κάθε αίσθηση φόβου ή ηθικών αναστολών και ωθούν κάθε άτομο προς τη μέγιστη βαρβαρότητα», είπε στον Joshua Yaffa. «To πιο ανησυχητικό είναι ότι οι Ρώσοι οδηγούνται από την επιθυμία να τιμωρήσουν, να προκαλέσουν βλάβη και να καταστρέψουν τη θέληση του πληθυσμού. Θέλουν να προκαλέσουν τον περισσότερο δυνατό πόνο, τη μεγαλύτερη δυνατή ζημιά. Ο βιασμός είναι ένα επιπλέον όπλο όπως εκείνα που χρησιμοποιούνται στο πεδίο της μάχης».

Η Ουκρανία απάντησε σε αυτές τις ωμότητες με τη δημιουργία τηλεφωνικών κέντρων βοήθειας και με αυτοσχέδιες πρωτοβουλίες ψυχικής υγείας. Οι κλήσεις έρχονται κατά κύματα: οι γραμμές βοήθειας κατακλύζονται, ύστερα τα πράγματα ηρεμούν για λίγο, οι ρωσικές δυνάμεις αποσύρονται από κάποια χωριά και επιτίθενται σε άλλα, οπότε οι γραμμές βοήθειας ξαναπαίρνουν φωτιά. Αν και υπάρχουν κρατικές επιχορηγήσεις για ορισμένα προγράμματα ψυχολογικής στήριξης, πολλοί επαγγελματίες ψυχικής υγείας περιθάλπουν τους επιζώντες βιασμού δωρεάν και συχνά όλο το 24ωρο.

Ο βιασμός είναι παλιό πολεμικό όπλο και στα τέλη του 20ού αιώνα ήταν χαρακτηριστικό της γενοκτονίας και της εθνοκάθαρσης στα Βαλκάνια και στη Ρουάντα. Πολλοί Ουκρανοί είναι εξοικειωμένοι με την ιστορία των μαζικών βιασμών που διέπραξε ο Σοβιετικός Κόκκινος Στρατός στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά λίγοι ήταν προετοιμασμένοι ―συναισθηματικά και υλικοτεχνικά― για τόσο ευρείας κλίμακας σεξουαλική βία στη χώρα τους, ακόμη και μετά την εισβολή της Ρωσίας τον περασμένο Φεβρουάριο. Όπως λέει η Nadiia Volchenska, μια ψυχολόγος με έδρα το Κίεβο, η οποία συνίδρυσε ένα δίκτυο θεραπευτών που διαχειρίζονται θύματα βιασμού εν καιρώ πολέμου, «ο βιασμός δεν είναι απαραιτήτως μια επίσημη στρατιωτική προτροπή. Απορρέει σχεδόν αυθόρμητα από τη λογική του μίσους. Από την πλευρά των θυμάτων, πολλές γυναίκες βιώνουν τόσο ακραία αλληλοεπικαλυπτόμενα τραύματα ώστε συχνά ο βιασμός δεν καταγράφεται ως η χειρότερη ή πιο επείγουσα προσωπική κρίση. Σχεδόν όλες έχουν χάσει τα σπίτια τους· πολλές έχουν δει συγγενείς να σκοτώνονται. Υπάρχουν παιδιά για να τραφούν και σχολεία για να συνεχίσουν να λειτουργούν». Η Volchenska διηγείται την περίπτωση μιας γυναίκας που δέχτηκε τόσο βάναυση επίθεση ώστε παραμορφώθηκε το πρόσωπό της. «Για πολύ καιρό, μιλούσαμε στο τηλέφωνο» λέει.«Δεν ήθελε να δείξει το πρόσωπό της».

Μια άλλη ψυχολόγος, η Natalia Stetsenko, από το Vyshhorod, μια πόλη λίγο έξω από το Κίεβο, διηγείται την ιστορία ενός 14χρονου κοριτσιού που βρισκόταν στο σπίτι με τη μητέρα και τη θεία της όταν εισέβαλαν τρεις ένοπλοι Ρώσοι στρατιώτες. Την οδήγησαν στο διπλανό δωμάτιο και διέταξαν τις άλλες δύο γυναίκες να καθίσουν ήσυχα αν ήθελαν να επιβιώσουν. Κατά τη διάρκεια της επίθεσης, οι στρατιώτες τής είπαν, ούτε λίγο, ούτε πολύ, ότι ο βιασμός δεν ήταν «προσωπική τιμωρία», αλλά τιμωρία του «φασιστικού ουκρανικού έθνους» κι ότι σκοπός του βιασμού ήταν να την τραυματίσουν σε τέτοιο βαθμό που να μη θέλει ποτέ να κάνει παιδιά. Αφού τελείωσαν, οι στρατιώτες μάζεψαν τα τιμαλφή της οικογένειας —κοσμήματα, φορητό υπολογιστή, ασημικά— σε μια μαξιλαροθήκη, τα πήραν και έφυγαν. «Το μεγάλο εμπόδιο στην ψυχοθεραπεία των θυμάτων» λέει η Stetsenko, είναι ότι «αυτές οι γυναίκες είναι σίγουρες ότι έκαναν κάτι λάθος, ότι φταίνε με κάποιον τρόπο».

Αλλά, όπως σημειώνει ο Joshua Yaffa, το μεγάλο πρόβλημα, αυτό που θα μείνει ως εμπόδιο ακόμα κι αν ο πόλεμος τελειώσει, είναι ότι οι ψυχικά τραυματισμένοι νεαροί Ουκρανοί ―άνδρες, γυναίκες και παιδιά― θα έχουν μια τρομερή εικόνα για τον κόσμο· θα πιστεύουν βαθιά μέσα τους ότι δεν υπάρχει πουθενά ασφαλές μέρος κι ότι κάτι φρικτό μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή.