Γιατί οι προοδευτικοί χάνουν έδαφος στις ΗΠΑ

Δεν είναι μόνο ο δικαστικός κλάδος που αλώθηκε από τους συντηρητικούς στις ΗΠΑ: είναι τα ΜΜΕ και οι συνειδήσεις. Τους τελευταίους μήνες οι δικαστές κερδίζουν όλες τις πολιτικές και πολιτιστικές μάχες, ο πόλεμος όμως είναι παλιός όσο και η αμερικανική δημοκρατία. Η χρόνια διελκυστίνδα ανάμεσα στο «ζων Σύνταγμα» και στο «αρχικό Σύνταγμα» παρουσιάζει, όπως συμβαίνει με τις διελκυστίνδες, ανατροπές των νικητών και των ηττημένων: στη δεκαετία του 1960 επικρατούσε η ιδέα του ζώντος Συντάγματος το οποίο εξελίσσεται και προσαρμόζεται στους καιρούς· κι όμως, σήμερα επικρατεί η ιδέα του αρχικού Συντάγματος. Μοιάζει με την ανάγνωση και την ερμηνεία της Βίβλου: μερικοί τη διαβάζουν λέξη προς λέξη, άλλοι τη διαβάζουν ως μεταφορά.

Το 1973, στο πλαίσιο μιας εποχής αλλαγών, ερμήνευσαν με τέτοιο τρόπο τη 14η τροπολογία του Συντάγματος περί ατομικής ελευθερίας ώστε το δικαίωμα στη διακοπή της κύησης φαινόταν «φυσικό». Σήμερα, οι δικαστές δεν πιστεύουν στο «ζων Σύνταγμα» και η προσέγγισή τους είναι σαν εκείνη των δημιουργιστών στη Βίβλο. Το ερώτημα που θέτουν οι Ευρωπαίοι, απορημένοι που το Ανώτατο Δικαστήριο παίρνει τέτοιες πρωτοβουλίες, είναι αν επίκεινται κι άλλες τέτοιες βιβλικές ερμηνείες του Συντάγματος και πού μπορούν να οδηγήσουν την αμερικανική κοινωνία. Στην πραγματικότητα, η λύση -αν υπάρχει-θα δοθεί από τις πολιτείες.

Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων που εξασφαλίζει θρησκευτική ελευθερία, ελευθερία έκφρασης, ελευθερία οπλοκατοχής κτλ. και το αμερικανικό Σύνταγμα δεν ήταν μόνο έργο λευκών ανδρών: απευθυνόταν αποκλειστικά στους λευκούς άνδρες. Αντίθετα από άλλα καθεστώτα, όπου επίσης λευκοί άνδρες έφτιαχναν τους νόμους λαμβάνοντας υπόψη, θεωρητικά τουλάχιστον, το σύνολο της κοινωνίας, στις ΗΠΑ ο ορίζοντας των συντακτών του Συντάγματος δεν έφτανε μέχρι τις γυναίκες ή τους Μαύρους. Το αντιστάθμισμα αυτής της κακής αρχής είναι το ομοσπονδιακό σύστημα, το γεγονός ότι κάθε πολιτεία έχει νομοθετικό σώμα που μπορεί να λάβει αποφάσεις σχετικές με την ερμηνεία του Συντάγματος. Το δικαίωμα της άμβλωσης δεν υπάρχει φυσικά στο Σύνταγμα -όπως υπάρχει το δικαίωμα της οπλοχρησίας- άρα, οι πολιτείες έχουν πλήρη ελευθερία επ’ αυτού. Σε ό,τι αφορά την οπλοχρησία μπορούν να επιβάλλουν περιορισμούς, δεν μπορούν όμως να την απαγορεύσουν: η απαγόρευση είναι αντισυνταγματική.

Την ίδια ελευθερία έχουν και για τον γάμο μεταξύ ομοφυλοφίλων, για την αντισύλληψη και για τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις. Ακούγεται παραφροσύνη αλλά στις περισσότερες πολιτείες μέχρι τη δεκαετία του 1960 η ομοφυλοφιλία ήταν έκνομη και η αντισύλληψη απρόσιτη για τους περισσότερους. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι η ίδια ασάφεια του Συντάγματος ως προς τον διαχωρισμό της θρησκείας από το κράτος που παραχωρεί μόχλευση στις διάφορες εκκλησίες, οι οποίες σήμερα απειλούν δικαιώματα που θεωρούνταν κεκτημένα και δεν πείραζαν κανέναν. Το πιο εύθραυστο από αυτά είναι ο γάμος μεταξύ ομοφυλοφίλων, διότι ο νόμος Obergefell που ψηφίστηκε το 2015 στηρίζεται στην ίδια λογική του νόμου Roe vs Wade, δηλαδή, σε έναν ορισμό της ελευθερίας όπως διατυπώνεται στη 14η τροπολογία. Αν κανείς πιστεύει στο «αρχικό Σύνταγμα», αν βλέπει τις ιδρυτικές αρχές ως ιερό κείμενο, προφανώς δεν μπορεί να αποδέχεται αυτά τα δικαιώματα: οι συντάκτες του Συντάγματος δεν είχαν στο μυαλό τους την ελευθερία των γκέι και πιθανότατα η ιδέα τους για τις ατομικές επιλογές να μην έφτανε μέχρις εκεί. Άρα, επιστρέφουμε στην αντίληψη περί του αμερικανικού Συντάγματος.

Κινδυνεύει το δικαίωμα στον γάμο των ομοφυλοφίλων; Κατά τη γνώμη μου, όχι προς το παρόν διότι καμία πολιτεία δεν θα είχε την πολιτική βούληση -και την πλειοψηφία φυσικά- για να προχωρήσει σε τέτοια απαγόρευση. Ωστόσο, αν συνεχιστεί η τάση που παρατηρούμε σήμερα στις ΗΠΑ, όχι μόνο στα ΜΜΕ και στο σύστημα της δικαιοσύνης, αλλά γενικότερα στις νοοτροπίες, θα βρεθούμε μπροστά σε πολύ δυσάρεστες εξελίξεις. Για να είμαστε δίκαιοι, οι οπαδοί του «αρχικού Συντάγματος» δεν φαίνονται διατεθειμένοι να επιστρέψουν στον κόσμο των φυλετικών διακρίσεων: αντιλαμβάνονται την ισότητα απέναντι στον νόμο και ως φυλετική ισότητα ―για παράδειγμα, ο νόμος Loving που αποποινικοποίησε τους «μεικτούς» γάμους δεν συζητιέται  μολονότι πολλοί λευκοί Αμερικανοί του Νότου δεν τους βλέπουν με καλό μάτι.

Επιστρέφοντας στο φλέγον ζήτημα της άμβλωσης, και πάλι κάποιο αντιστάθμισμα μπορεί να προσφέρουν τα λεγόμενα «συμπληρωματικά δικαιώματα». Λόγου χάρη, αν σε μια πολιτεία η άμβλωση είναι αδύνατη, κανείς δεν μπορεί να απαγορεύσει το ταξίδι σε μια άλλη πολιτεία - είναι αδύνατο. Σύμφωνα με τη 10η τροπολογία, μπορείς να πας σε οποιαδήποτε πολιτεία και, αν θέλεις, να εγκατασταθείς εκεί ―αλλά, υπάρχει ένας αστερίσκος ο οποίος δεν ξέρουμε πού μπορεί να οδηγήσει: οι ακροδεξιοί προσπαθούν να διαδώσουν την άποψη ότι αν μια γυναίκα «μεταφέρει» ένα έμβρυο κάπου με σκοπό να το βλάψει διαπράττει παρανομία. Η όλη συζήτηση περί εμβρύων ξεκινά από το ερώτημα «είναι το έμβρυο ’’πρόσωπο’’;» στο οποίο βεβαίως η επιστήμη και η θρησκεία απαντούν διαφορετικά.

Η κατάσταση στις ΗΠΑ είναι χειρότερη απ’ όσο φαίνεται. Όχι μόνο επειδή δικαιώματα καταργούνται και η ζωή επιδεινώνεται, αλλά διότι το ίδιο το καθεστώς κατατρώγει τον εαυτό του. Το διαρκές «ράβε-ξήλωνε» των νόμων, το «μπρος-πίσω», προκαλεί δυσπιστία προς τους θεσμούς, ενισχύει το αντισυστημικό πνεύμα. Δηλαδή, σκέφτονται οι απλοί Αμερικανοί, τόσα χρόνια το Ανώτατο Δικαστήριο σε συνεργασία με το ιατρικό επάγγελμα διέπρατταν φόνους; Σκότωναν «πρόσωπα»; Εξάλλου, ο περιορισμός του δικαιώματος της άμβλωσης συνοδεύεται από κατασυκοφάντηση των θεσμών και των ανθρώπων -π.χ. της αρχιδικαστίνας Ruth Bader Ginsburg- που έπαιρναν τις «προοδευτικές» αποφάσεις.

Τι συνέβη; Γιατί οι προοδευτικοί χάνουν έδαφος στις ΗΠΑ; Μια βασική αιτία είναι ότι το κράτος δεν καταφέρνει να διατηρήσει την ουδετερότητά του έναντι της θρησκείας: τα θρησκευτικά δικαιώματα υπερφαλαγγίζουν τα πολιτικά· η ιδέα του κοσμικού κράτους έχει καταρρεύσει εντελώς. Το Ανώτατο Δικαστήριο έχει αποφανθεί υπέρ της συνταγματικότητας του δικαιώματος της προσευχής ακόμα και μέσα στο γήπεδο του ποδοσφαίρου. Παρότι οι προοδευτικοί επιχειρηματολογούσαν ότι υπάρχει κατάλληλος  και ακατάλληλος χώρος και χρόνος για την προσευχή (το ποδοσφαιρικό ματς είναι «ακατάλληλος») η πιστή ερμηνεία του Συντάγματος έπαιξε εναντίον τους.

Γενικά, οι συντηρητικοί συνταγματιστές αναθέτουν τις μεγάλες αποφάσεις στις πολιτείες: έτσι, όσο επικρατούν έναντι των προοδευτικών, οι αποφάσεις για το περιβάλλον, την υγεία, την παιδεία, τις κοινωνικές υπηρεσίες θα ανατίθενται στα τοπικά κοινοβούλια. Ζούμε τη χρυσή εποχή της 10ης τροπολογίας και του φεντεραλισμού: αλλά, ενόσω η 10η τροπολογία είχε στόχο να ενώσει τις πολιτείες κάτω από το ίδιο Σύνταγμα, η πολιτική που ασκείται σήμερα τις χωρίζει όλο και περισσότερο. Και πάλι, αν συνεχιστεί αυτή η τάση θα επιφέρει πολύ μεγάλη κινητικότητα: οι προοδευτικοί θα εγκαταλείψουν τις συντηρητικές πολιτείες και οι συντηρητικοί τις προοδευτικές. Οι Αμερικανοί θα ψηφίζουν με τα πόδια και με τις ρόδες των αυτοκινήτων τους σε ένα τοπίο που θα μοιάζει όλο και περισσότερο με εκείνο του Πολέμου της Απόσχισης.