Επίσκεψη στην Αγία Σοφία: Ένα παγκόσμιο σύμβολο σε κίνδυνο

Πριν από λίγες μέρες επισκεφθήκαμε την Αγία Σοφία, για πρώτη φορά μετά την απόφαση μετατροπής της σε τζαμί από τον Ταγίπ Ερντογάν. Φίλοι και γνωστοί μάς είχαν προειδοποιήσει ότι το θέαμα θα ήταν απογοητευτικό, αλλά δυστυχώς η πραγματικότητα ήταν ακόμα χειρότερη.

Η κατάσταση που επικρατεί εντός κι εκτός του ιστορικού μνημείου είναι τόσο προβληματική που καθιστά δευτερεύουσα τη συζήτηση για το αν θα έπρεπε η Αγία Σοφία να συνεχίσει να υποδέχεται επισκέπτες ως μουσειακός χώρος ή ως μουσουλμανικό τέμενος. Αυτή τη στιγμή, με όλες τις ιδιότητες της, ιστορικές και επινοημένες, η Αγία Σοφία βρίσκεται σε κίνδυνο.

Κατά τις δεκαετίες που η Αγία Σοφία δεχόταν επισκέπτες ως μουσείο, στον χώρο επικρατούσε μια κάποια τάξη. Οι επισκέπτες ήταν μεν πάρα πολλοί αλλά περνούσαν πρώτα από τις ουρές των εκδοτηρίων, στη συνέχεια από τον έλεγχο ασφαλείας και σταδιακά και οργανωμένα εισέρχονταν στο εσωτερικό του μνημείου. Ως τζαμί όμως, η είσοδος στην Αγία Σοφία είναι πλήρως ελεύθερη. Όποιος θέλει, μπαίνει και μένει στον χώρο για όση ώρα επιθυμεί. Οι έλεγχοι ασφαλείας εξακολουθούν να υπάρχουν αλλά είναι τόσο μεγάλη η ροή των επισκεπτών, τόσο σε όγκο όσο και σε διάρκεια, που είναι αμφίβολο αν οι συγκεκριμένοι έλεγχοι έχουν την οποιαδήποτε αξία.

Στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας, η κατάσταση είναι πρακτικά εκτός ελέγχου. Ο αριθμός των επισκεπτών είναι τόσο μεγάλος που είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξασφαλίσεις έστω και μερικά λεπτά ήρεμης παρατήρησης του χώρου. Το πλήθος καλύπτει τα πάντα, όλα όσα καθιστούν τόσο ξεχωριστό ένα τέτοιο μνημείο παγκόσμιας κληρονομίας καθίστανται εκ των πραγμάτων απρόσιτα.

H άναρχη και ταυτόχρονη παρουσία τόσων πολλών επισκεπτών έχει ήδη προκαλέσει σοβαρές ζημιές στους χώρους της Αγίας Σοφίας. Από την Αυτοκρατορική Πύλη μέχρι τις οθωμανικές στέρνες που είχαν προστεθεί στον χώρο πριν από πολλούς αιώνες. Αν και υποβαθμίζονται από το καθεστώς Ερντογάν, οι αντιδράσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας για την κατάσταση που πλέον επικρατεί στην Αγία Σοφία είναι έντονες, με την Ένωση Ιστορικών της Τέχνης της γειτονικής χώρας να προειδοποιεί ότι τα χειρότερα για το μνημείο είναι μπροστά μας.

Οι εικόνες συνωστισμού δεν έχουν εξοργίσει όμως μονάχα όσους διαφωνούν με τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί αλλά κι αρκετούς μουσουλμάνους που επιθυμούσαν να προσέλθουν στον χώρο για να προσευχηθούν. Εκατοντάδες χρήστες των social media και των μεγάλων διαδικτυακών ταξιδιωτικών οδηγών επισημαίνουν την πλήρη έλλειψη σεβασμού σε έναν θεωρητικά λατρευτικό χώρο και ότι σε κανένα τζαμί ανά τον κόσμο δεν συναντά κανείς ένα τέτοιο χάος. Πράγματι, κατά την επίσκεψή μας στον χώρο, όσοι είχαν προσέλθει στην Αγία Σοφία για να προσευχηθούν ήταν φοβερά στριμωγμένοι σε έναν περιορισμένο χώρο, ακριβώς μπροστά από τις ορδές των εκατοντάδων επισκεπτών.

Πλέον, μια επίσκεψη στην Αγία Σοφία δεν σου αφήνει την αίσθηση της επίσκεψης σε ένα τζαμί αλλά της συμμετοχής σε κάποιου τύπου κομματική εκδήλωση. Η Αγία Σοφία δεν μετατράπηκε σε τζαμί αλλά σε έπαθλο. Η είσοδος στην Αγία Σοφία θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ελεύθερη, ώστε όσο το δυνατόν περισσότεροι να… θαυμάσουν τον θρίαμβο του λαϊκίστικου πολιτικού Ισλάμ που εκπροσωπεί ο Ταγίπ Ερντογάν κόντρα στην κεμαλική κοσμική παράδοση της Τουρκίας. Ένα έπαθλο που ποτέ δεν είχε ανάγκη η τουρκική κοινωνία, ένα έπαθλο που δεν χρειαζόταν μια σημαντική χώρα όπως η Τουρκία.

Σήμερα, μαζί με τόσα άλλα θεμελιώδη που βρίσκονται σε κίνδυνο στη γειτονική χώρα, κινδυνεύει και η Αγία Σοφία − αλλά μόνο η φθαρτή υπόστασή της. Η Αγία Σοφία ως ιδέα, ως σύμβολο οικουμενικότητας, ακόμα και ως προτροπή συνύπαρξης, παραμένει, ανά τους αιώνες, άτρωτη.