Πόλεμος στην Ουκρανία: Οι 100 ημέρες που άλλαξαν τον κόσμο

Γυρίζοντας πίσω τον χρόνο, στις 23 Φεβρουαρίου, ο κόσμος ήταν εξαιρετικά διαφορετικός - κανείς δεν μπορούσε στ' αλήθεια να πιστέψει το τι ακολουθεί, έμοιαζε με αδιανόητη εξέλιξη. Αυτό ακριβώς το αδιανόητο έβαλε στις ράγες της Ιστορίας ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν στις 6 το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου, όταν με μία σύντομη δήλωσή του έθεσε σε εφαρμογή την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία ή −όπως ο υπόλοιπος κόσμος το εισέπραξε− την πλήρη εισβολή στη γειτονική του χώρα.

Δύο ημέρες νωρίτερα, ο Πούτιν είχε προϊδεάσει με ένα μακροσκελές διάγγελμα, στο οποίο αναγνώριζε τις υπό απόσχιση «δημοκρατίες» του Ντονμπάς και επί της ουσίας απέρριπτε το δικαίωμα της Ουκρανίας να υπάρχει, έχοντας χαρακτηρίσει τη χώρα ως «δημιούργημα των μπολσεβίκων», ένα ιστορικό λάθος που επιθυμούσε να διορθώσει.

Ο εφιάλτης της εισβολής

Έκτοτε ο πόλεμος που άρχισε στις 6 το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου διέλυσε κάθε πιθανότητα πρόγνωσης. Κάτοικοι του Κιέβου, αλλά κι άλλων μεγάλων πόλεων, στη βόρεια και ανατολική ζώνη της Ουκρανίας είχαν ήδη πεταχθεί από τα κρεβάτια τους υπό τους ήχους των εκρήξεων. Η Ευρώπη έβλεπε να ανοίγει ένα νέο μαύρο κεφάλαιο από αυτά που έμοιαζαν λησμονημένα στις σκονισμένες σελίδες του παρελθόντος. Ο κόσμος όλος ξύπνησε κρατώντας την ανάσα του μπροστά σε αυτή την αναπάντεχη κι απολύτως εφιαλτική εξέλιξη.

Ο ρωσικός στρατός εισέβαλε από τρία μέτωπα. Δεκάδες χιλιάδες πολίτες τρέπονται σε φυγή. Ο Ρώσος πρόεδρος είχε επικαλεστεί την ανάγκη αποστρατιωτικοποίησης και «αποναζιστικοποίησης» της Ουκρανίας − ένα επιχείρημα που στην πορεία αδυνάτισε και εν τέλει χάθηκε μαζί με την αποτυχία του αρχικού σχεδίου να αλλάξει η κυβέρνηση στο Κίεβο και να τραπεί σε φυγή ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ένας 44χρονος πρώην ηθοποιός που έμελλε να έχει ρόλο που ουδείς ανέμενε.

Παρά τη συντριπτική διαφορά της στρατιωτικής ισχύος, η Ουκρανία όχι μόνο άντεξε την επίθεση, αλλά κατέγραψε σημαντικές επιτυχίες στα μέτωπα, ειδικά με την αποχώρηση των ρωσικών δυνάμεων από τον βορρά (Κίεβο, Τσερνίχιβ) και στη συνέχεια από τα ανατολικά σύνορα (μετά από σκληρή πολιορκία γύρω από το Χάρκοβο). Μετά την παρέλευση 100 ημερών, η Ρωσία του Πούτιν καταγράφει ελάχιστη επιτυχία και πολλές απώλειες. Σύμφωνα με τον Ζελένσκι, αυτή τη στιγμή η Μόσχα κατέχει το 20% του ουκρανικού εδάφους, σε μία περιοχή που εκτείνεται από το νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, κάτω από το Χάρκοβο και προς το Ντονμπάς (Λουγκάνσκ, Ντονέτσκ) −την περιοχή που από το 2014 διεκδικεί− και εκτείνεται στο νότο μέχρι τη Χερσώνα. Μαζί με την κατάκτηση της Μαριούπολης, που πολιορκήθηκε για περισσότερες από 80 ημέρες και μετατράπηκε σε ερειπιώνα, η Ρωσία έχει δημιουργήσει μία μικρή χερσαία γέφυρα που αποκόπτει την Ουκρανία από τη θάλασσα, πλην Οδησσού που παραμένει ουκρανική, ελέω της παροιμιώδους αντίστασης στο Μικολάιβ.

Από την έναρξη της εισβολής, 12 εκατομμύρια Ουκρανοί εκτοπίστηκαν από τις εστίες τους. Τουλάχιστον 5 εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως γυναίκες με παιδιά, πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, ως επί το πλείστον σε γειτονικές χώρες.

Το νέο γεωπολιτικό σύμπαν

100 ημέρες μετά, τα σχέδια του Πούτιν για άνετη επικράτηση έμειναν στα χαρτιά, αν δεν ενταφιάστηκαν στο νεκροταφείο των μεγάλων προσδοκιών. Πολλοί απόρησαν για το πώς και το γιατί ο Ρώσος πρόεδρος έπεσε τόσο έξω: Συν τω χρόνω αποκαλύφθηκε ότι είχε κακή πληροφόρηση από τους δικούς του ανθρώπους - ο εσωτερικός του κύκλος του παρουσίαζε μία εικόνα διαφορετική. Ο Πούτιν, που στα χρόνια της πανδημίας είχε απομονωθεί, κινήθηκε με γνώμονα μία δική του «πραγματικότητα» που απηχεί τα όσα ακολούθησαν. Δεν περίμενε την ουκρανική αντίσταση, καθώς εκτιμούσε ότι θα επαναληφθεί η χαλαρή προέλαση του 2014 στην Κριμαία. Ταυτόχρονα, υποτίμησε τη συντονισμένη και αποφασιστική αντίδραση της Δύσης, που δεν έμεινε μόνο στη ρητορική καταδίκη της επίθεσης (όπως ανέμενε ο Πούτιν) αλλά κινήθηκε με ένταση σε δύο επίπεδα: Αλληλεγγύη εν τοις πράγμασι στους Ουκρανούς, με αποστολή πολεμικού υλικού και ανθρωπιστικής βοήθειας (που συνεχίζεται αδιάκοπα έως σήμερα), και ένα μπαράζ κυρώσεων προς τη Ρωσία που δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο (μόνο η άλλοτε αργοκίνητη Ευρώπη έχει ήδη έξι κύματα κυρώσεων).

Την ίδια ώρα, η ρωσική εισβολή πύκνωσε τον χρόνο: Το άλλοτε «εγκεφαλικό νεκρό» και εν πολλοίς ανεπίκαιρο ΝΑΤΟ, όχι μόνον απέκτησε ισχυρή δυναμική στην κεφαλή της στήριξης προς την Ουκρανία, αλλά οι επί σειρά δεκαετιών ουδέτερες Σουηδία και Φινλανδία βρίσκονται προ των θυρών της ένταξης στη συμμαχία. Η εισβολή, άλλαξε άρδην τη γεωστρατηγική σκακιέρα. Μετά την 24η Φεβρουαρίου, τα πάντα στον κόσμο είναι διαφορετικά - μία επιλογή Πούτιν που μετακίνησε βιαίως τις τεκτονικές πλάκες της Ιστορίας.

Η αντίσταση και η θηριωδία της Μπούτσα

Το ηθικό των Ουκρανών όχι μόνο δεν κατέρρευσε, αλλά έμεινε στα ύψη με το λαό να επιδεικνύει εντυπωσιακό θάρρος, παρά τη βαναυσότητα των στιγμών. Τα ουκρανικά στρατεύματα, εξοπλισμένα με σύγχρονο αντιαρματικό οπλισμό που παραδόθηκε από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους, κατέστρεψαν αναρίθμητα ρωσικά τεθωρακισμένα, ενώ σε μία στιγμή απροσδόκητης επιτυχίας, βύθισαν το καταδρομικό Moskva με κατευθυνόμενους πυραύλους.

Στα τέλη Μαρτίου, ο ρωσικός στρατός άρχισε να αποσύρει τα στρατεύματά του από την ουκρανική πρωτεύουσα, ισχυριζόμενος ότι έχει στρέψει το ενδιαφέρον του στην κατάληψη του Ντονμπάς. Οι ουκρανικές δυνάμεις πιέζουν και ανακαταλαμβάνουν πόλεις στην περιφέρεια του Κιέβου. Η χαρά κρατάει για λίγο, καθώς αμέσως μετά ξεδιπλώνεται η φρίκη: Στην Μπούτσα, την Μποροντιάνκα, στο Ιρπίν και αλλού, υπάρχουν ομαδικοί τάφοι, αλλά και άταφα πτώματα αμάχων που έχουν δολοφονηθεί με πυρά από κοντινή απόσταση με τα χέρια δεμένα πισθάγκωνα. Οι μαρτυρίες που έρχονται στο φως, για βιασμούς, βασανιστήρια, δολοφονίες, παγώνουν τον κόσμο και βάζουν σε νέα διάσταση τον εν εξελίξει πόλεμο. Το Κρεμλίνο αρνείται την ευθύνη και λέει ότι οι εικόνες με τα πτώματα σκηνοθετήθηκαν.

Το μαρτύριο της Μαριούπολης

Σε αυτό το σημείο κλείνει η πρώτη φάση του πολέμου, όπως η ίδια η Μόσχα ανακοίνωσε, δηλώνοντας ότι στρέφει το ενδιαφέρον της στο νότιο και ανατολικό τμήμα. Στο επίκεντρο των ρωσικών δυνάμεων μπαίνει σχεδόν αποκλειστικά η Μαριούπολη, η οποία εξ αρχής έχει γίνει θέατρό θηριωδίας. Τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής, ρωσικές δυνάμεις βομβάρδισαν ένα μαιευτήριο. Οι εικόνες που κάνουν το γύρο του κόσμου θυμίζουν ταινία τρόμου, με έγκυες γυναίκες να βγαίνουν τραυματισμένες από τα κτίρια. Η Μόσχα το αρνείται, μιλώντας για σκηνοθεσία. Στις 16 Μαρτίου, η Ουκρανία κατηγορεί τη Ρωσία ότι βομβάρδισε ένα θέατρο στη Μαριούπολη όπου είχαν βρει καταφύγιο εκατοντάδες άμαχοι. Το Κρεμλίνο το αρνείται. Όσο περνάει ο καιρός, η Μαριούπολη αδειάζει − από ακμάζουσα πόλη των 440.000 κατοίκων, είναι πλέον μία αχανής έκταση ερειπίων με ελάχιστους εναπομείναντες, τεράστιες ελλείψεις και μία εν δυνάμει εποποιία στις λαβυρινθώδεις στοές του εργοστασίου χάλυβα του Αζόφσταλ, όπου η αντίσταση κρατάει για περισσότερες από 80 ημέρες, δίνοντας έτσι το χρονικό περιθώριο στον ουκρανικό στρατό να αναδιοργανωθεί και να δεχθεί την ενίσχυση σε εξοπλισμούς από τη Δύση.

Ενεργειακή κρίση και επισιτιστικός εφιάλτης

Σύμφωνα με πληροφορίες δυτικών, η Ρωσία έχει χάσει περίπου 30.000 στρατιώτες και 749 τεθωρακισμένα. Πίσω στη χώρα, τα πάντα είναι διαφορετικά καθώς το Κρεμλίνο έχει επιβάλει σκληρή λογοκρισία στην ενημέρωση, φιμώνοντας κάθε ανεξάρτητη φωνή. Παρά τις κυρώσεις, εκτιμάται ότι το 80% των Ρώσων εξακολουθεί τα στηρίζει τα σχέδια Πούτιν.

Η ρωσική Gazprom είδε τις εξαγωγές της να μειώνονται κατά 27,6% το διάστημα Ιανουαρίου - Μαΐου, σε σύγκριση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο.Οι εξαγωγές φυσικού αερίου έχουν περιοριστεί, ενώ έχουν διακοπεί πλήρως προς τη Βουλγαρία, την Πολωνία, την Ολλανδία, τη Δανία, τη Φινλανδία και τη Λιθουανία. Στο μέτωπο του ρωσικού πετρελαίου, οι Ευρωπαίοι αποφάσισαν να μειώσουν κατά 90% τις εισαγωγές από τη Ρωσία εντός 2022. Παράλληλα, ρωσικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αποκλείστηκαν και από το σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών SWIFT.

Αυτές τις 100 ημέρες ο πληθωρισμός καλπάζει παγκοσμίως, οι τιμές της ενέργειας φτάνουν σε νέα ύψη, τα κενά στις εφοδιαστικές αλυσίδες μεγαλώνουν με αιχμή το πλήγμα που έχουν δεχθεί οι εξαγωγές σιτηρών και μαγειρικών ελαίων από Ουκρανία και Ρωσία. Όλο αυτό το σκηνικό, οδηγεί στο εφιαλτικό σενάριο της επισιτιστικής κρίσης. Σε πρόσφατο εξώφυλλο του, ο Economist αναφέρθηκε σε αυτό, επιλέγοντας να απεικονίσει σιτηρά στο σχήμα της νεκροκεφαλής...

Η αβέβαιη πρόγνωση της συνέχειας

Τρεις μήνες μετά την εισβολή της, η Ρωσία δεν φαίνεται πλέον να στοχεύει σε έναν σύντομο, νικηφόρο πόλεμο στην Ουκρανία − ούτε φαίνεται να είναι ικανή να τον πετύχει. Ουδείς γνωρίζει την απάντηση στο ερώτημα για το αν υπάρχει τέλος στον ορίζοντα και το πότε είναι αυτό: Ίσως μόνον ο Πούτιν. Αλλά και πάλι, οι περισσότεροι αναλυτές στοιχηματίζουν ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση ο Ρώσος πρόεδρος να αποχωρήσει ηττημένος από την Ουκρανία - αυτό, την ώρα που το Κίεβο με τη βοήθεια που συνεχίζει να δέχεται σε εξοπλισμούς από τη Δύση, δεν σκοπεύει να αφήσει το 20% του εδάφους του υπό κατοχή.

Οι μάχες στο Ντονμπάς βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη και είναι σκληρές. Ο πρόεδρος Ζελένσκι αποκάλυψε ότι η Ουκρανία χάνει έως και 100 στρατιώτες την ημέρα. Ο ίδιος κατηγόρησε τη Ρωσία για τη βίαια απέλαση περισσότερων από 200.000 παιδιών από την έναρξη του πολέμου, σημειώνοντας παράλληλα ότι περίπου 14.000 Ουκρανοί πολίτες και μέλη του στρατού έχουν σκοτωθεί αυτές τις 100 ημέρες.

Δυτικοί αξιωματούχοι εκτιμούν ότι οι νέοι εξοπλισμοί από ΗΠΑ και Γερμανία θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους Ουκρανούς να ανατρέψουν το ρεύμα του πολέμου, ειδικά στα ανατολικά. Οι πρόσφατες μάχες επικεντρώθηκαν γύρω από το Σεβεροντόνετσκ, μια βιομηχανική πόλη στο Λουγκάνσκ, που δεν βρίσκεται υπό ρωσικό έλεγχο. Η πτώση της πόλης θα αποτελέσει συμβολική απώλεια, καθώς θα δοθεί η δυνατότητα στον Πούτιν να εκπονήσει ένα αφήγημα «απελευθέρωσης» - έναν από τους στόχους της δεύτερης φάσης του πολέμου.

Η συνέχεια δεν χωράει σε προβλέψεις, καθώς τα πάντα μοιάζουν να ισορροπούν πάνω σε ένα τεντωμένο σχοινί κι από κάτω να χαίνει κινούμενη άμμος. Ο πόλεμος ανατρέπει ό,τι γνωρίζαμε έως σήμερα και η Ιστορία όχι μόνο δεν τελείωσε αλλά πληθαίνουν τα σκοτεινά κεφάλαια. Αυτή τη στιγμή φαίνεται πιθανό ότι ένας πόλεμος που ήδη διήρκεσε 100 ημέρες θα μπορούσε να διαρκέσει για εκατοντάδες ακόμη.